New Information About Ibrahim Nihali, the author of Mirat al-Dawla

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 199 - 216, 20.12.2024

Uğur Demir

Öz

In the second half of the 18th century, there are several authors who lived and used the pseudonym Nihālī. One of them is Ibrahim Nihālī (d. 1215/1801), the author of Mirāt al-Dawla. The life of Ibrahim Nihālī, whose four independent works have been identified so far, has been confused with other Nihālīs. In this study, firstly, the nature of the confusion about the Nihālīs was revealed. Then Ibrahim Nihālī's identity and career were determined. Finally, his work Mirâtü'd-Devle is analyzed and its place among the reform lahiyas of Selim III period is tried to be determined. Some of the works attributed to Nihālī were revealed not to be his. Thus, many unknown aspects of Ibrahīm Nihālī's life have been brought to the literature for the first time. His professional career has been determined with a largely accurate chronology and sequence. His works and the place of Mirāt al-Dawla among them have been emphasized. It was determined that Mirâtü'd-Devle was similar to the reform layihas of the Selim III period, especially Muhasebe-i Evvel İbrahim Efendi's layiha and Nihâlî's “Mirâtü'd-Devle” were similar in terms of content.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Nihâlî, Mirâtü’d-devle, Biography, 1768-1774 Ottoman-Russian War.

MİRÂTÜ’D-DEVLE MÜELLİFİ İBRAHİM NİHÂLÎ HAKKINDA YENİ BİLGİLER

Öz

18. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Nihâlî mahlasını kullanan birkaç müellif vardır. Bunlardan biri de Mirâtü’d-Devle isimli layihanın müellifi İbrahim Nihâlî’dir (ö. 1215/1801). Araştırma sırasında bugüne kadar dört müstakil eseri tespit edilen İbrahim Nihâlî’nin, diğer Nihâlîler ile karıştırıldığı görüldü. Bu çalışmada öncelikle Nihâlîler hakkındaki karmaşanın mahiyeti ortaya koyuldu. Ardından İbrahim Nihâlî’nin kimliği ve kariyeri tespit edildi. Son olarak Mirâtü’d-Devle adlı eseri ele alındı ve kitabın III. Selim dönemi ıslahat layihaları arasındaki yeri tespit edilmeye çalışıldı. Nihâlî’ye izafe edilen bazı eserlerin ise ona ait olmadığı ortaya çıkartıldı. Böylelikle İbrahîm Nihâlî’nin hayatına dair bilinmeyen birçok husus ilk defa literatüre kazandırılmış oldu. Meslekî kariyeri büyük oranda doğru bir kronoloji ve sıra ile belirlendi. Eserleri ve bunlar arasında Mirâtü’d-Devle’nin yeri üzerinde duruldu. Mirâtü’d-Devle’nin III. Selim dönemi ıslahat layihalarına benzediği, özellikle Muhasebe-i Evvel İbrahim Efendi’nin layihası ile Nihâlî’nin “Mirâtü’d-Devlesi”nin muhteva itibariyle benzerlikler arz ettiği tespit edildi.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Nihâlî, Mirâtü’d-devle, Biyografi, Islahat Lâyihası, 1768-1774 Osmanlı-Rus Harbi

Kaynakça

• ALTUNMERAL, Mehmet, vd., “Nihâlî İbrâhîm İbn Süleymân Halîfe ve Mir‘âtü’l-‘Ukalâ Adlı Eseri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 52, 2021, s. 143-158.
• Bursalı Mehmed Tahir, Ahlak Kitaplarımız, İstikbal Matbaası, İstanbul 1325.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, haz. Mehmet Ali Yekta Saraç, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Ankara 2016.
• Câbî Tarihi (Tarih-i Sultân Selim-i Sâlis ve Mahmud-ı Sânî), II, haz. Mehmed Ali Beyhan, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• ÇETİN, Engin, “Osmanlı Bürokrasisinde Şâkirdlik: 18. Yüzyılda Başmuhasebe Kalemi Örneği”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: X, Sayı: 2, 2023, s. 478-509.
• ÇETİN, Engin, Osmanlı Bürokrasisisinde Başmuhasebe Kalemi (XVIII. Yüzyıl), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2023.
• ERMAN, Okan, Nihâlî. Mir‘ātü’l-‘Ukalā (1799) (Giriş-Çeviri Yazılı Metin-Aktarı-Dizinli Sözlük-Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018. III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, haz. Ergin Çağman, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
• KAPLAN, Yunus, “18. Yüzyıl Şairlerinden Nihâlî ve Dîvânçesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 29, 2011, s. 57-110.
• LOKMACI, Süleyman, “İbrahim Nihâli’nin Devlet İşlerindeki Bozukluklar ve Bunların Düzeltilmesinde Takip Edilecek Yollara Dair Lâyiha Türündeki Eseri: Mir’âtü’d-Devlet”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 70, 2021, s. 465-487
• Mirâtü’d-Devle, Berlin Devlet Kütüphanesi Doğu El Yazmaları Koleksiyonu, Hs. or. 902.
• Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâyihalar, TTK Yayınları, Ankara 2014; III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, haz. Ergin Çağman, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
• ÖĞRETEN, Ahmet, Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâyihalar, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• UZLUK, Feridun Nafiz, “Bursalı Hekim Ali Münşî Efendi ?-1146 (?-1733/34)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: VIII, Sayı: 3, 1950, s. 329-337.