İLHANLI DEVLETİNDE KULLANILAN BİRTAKIM UNVAN VE ISTILAHLAR

Yıl 2018, Sayı: Sayı: 1, 71 - 103, 28.12.2018

Kaan Akar

Öz

Dünya
tarihini değiştiren olayların başlangıcını, 1206 Kurultayı’nda Cengiz unvanı
verilen Temüçin’in Hanlığı ve talihsiz Otrar hadiseleri oluşturmaktadır. Otrar
hadisesi sonucu, meşhur Batı Seferine çıkan Cengiz Han, kısa bir süre içinde
Türkistan’a hâkim olmuş fakat İran coğrafyasına hâkim olma çabaları akim
kalmıştır. Cengiz Han’ın vefatı sonrası, vârislerinin de çabaları netice
vermeyince, Cengiz Han’a mizaç olarak en çok benzeyen torunu Mengü’nün Hanlığı
sırasında, bu soruna kalıcı bir çözüm bulunması kararlaştırılmıştır. Bu sebeple
Mengü Han, kardeşi şehzade Hulagü’yü büyük bir ordu ile İran’a kalıcı çözüm
için göndermiştir. Hulagü’nün, Han olarak kurduğu İlhanlı Devleti, Batı Asya’da
ve Anadolu coğrafyasında derin iziler bırakmıştır. Ömrü nispeten kısa olmasına
rağmen Moğol ve Türk tarihini etkileyen bu devlet, bozkır geleneği ile yerleşik
Fars kültür medeniyeti arasında şekillenmiştir. Çalışmamız konusunu İran
Moğolları İlhanlılar Devleti’nde kullanılan bazı unvanlar ve ıstılahlar oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Moğol, İlhanlı, Hülagü, Unvan, Istılah

Kaynakça

• Abû’l Farac, Gregory, (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, Çev: Ömer Rıza Doğrul, C.2, 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995
• Aka, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri),1.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447),1.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsameretü’l Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk,1. Baskı, , Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000
• Alinge, Curt, Moğol Kanunları,1. Baskı, Ankara, Çev: Coşkun Üçok, Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1967
• Alpargu, Mehmet, Türkistan Hanlıkları, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, C.2, İstanbul 2002
• Aziz Ahmet, Muhammed, Siyasi Tarih ve Müesseseleriyle Delhi Türk İmparatorluğu, Tercüman 1001 Eser Yayınları, İstanbul, 1981
• Barthold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan,1. Baskı, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1990
• Barthold, Orta Asya Tarih ve Uygarlık,1. Baskı, Çev: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, Istanbul 2010
• Cüveyni, Alaeddin Ata Melik; Tarih-i Cihan Güşa, Çev: Mürsel Öztürk, 1.Baskı, Ankara, 2014
• Çingizoğlu , Ənvər, Orta Asırlarda Azerbaycan’da Harbi ve Mülki Vazifeler, Bakı Azerbaycan Respublikası Tahsil Nazirliyi,Bakü, 2016
• d’Ohsson, Abraham Konstantin, Moğol Tarihi Denizler İmparatoru Cengiz, Çev: Bahadır Apaydın,1.Baskı, Nesnel Yayınları,İstanbul, 2008
• Ebü’l Ferec İbnü’l-İbri, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, Çev: Şerafeddin Yaltkaya, Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2011
• El Hüseyni, Şadruddin Ebu’l Hasan Ali İbn Naşır, Ahbar Üd-Devlet İs-Selçukıyye, Çev. Necati LUGAL, 1. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1943
• El Ömeri, Şihabeddin bin Fazlullah, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Çev: Ahsen Batur, 1. Baskı, Selenge Yayınları, İstanbul, 2014
• Erkoç, Hayrettin İhsan, Anadolu’da Moğol Etkileri (13-15. Yüzyıllar), Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Y.13, S.19, Güz 2015,
• Fazlullah, Reşidü’d-din, Camiu’t- Tevarih ( İlhanlılar Kısmı) Çev: İsmail AKA- Mehmet ERSAN- Ahmad Hesamipour KHELEJANİ, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013
• Fazlullah, Reşidü’d-din, Cami’ü’t-Tevarih Selçuklu Devleti, Çev: Erkan Göksu-H.Hüseyin Güneş, Selenge Yayınları, İstanbul, 2010
• Genç, Reşat, Karahanlılar Devlet Teşkilatı XI.yüzyıl Türk Hakimiyet Anlayışı ve Karahanlılar, 1.Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1981
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2018
• Grigor, Aknerli, Moğol Tarihi, Çev: Heand Andresyan, 1. Baskı, İstanbul, Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1954
• Haykıran, Kemal Ramazan, İlhanlılar Devrinde Sürdürülen Eğitim Faaliyetlerine Bir Bakış ve İlhanlı Hükümdarı Olcaytû Han’ın Eğitim Politikası, Tarih Okulu Dergisi, Y.9, S.XXVI, Haziran 2016
• Haykıran, Kemal Ramazan, Moğollar Zamanında Yakındoğu,1. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016
• Hinz, Walther, Ortaçağ Yakın Şarkına Ait Vergi Kitabeleri, Çev: Fikret Işıltan, Belleten Dergisi, C.XIII, S.52, Ankara, Ekim 1949
• İzgi, Özkan, Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları,1. Baskı, Ankara, Haz: Serhat Küçük-Erkin Ekrem, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014
• Kafalı, Mustafa, Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi, 1. Baskı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2009
• Kamalov, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası,1.Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2003
• Kayaoğlu, İsmet, İslam Kurumları Tarihi,2.Baskı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1984
• Köprülü, Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri,2.Baskı, Yay: Orhan Köprülü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1986
• Küçük, İsmail, Türk Devletlerinde Mali Yönetim VIII. – XIII. Yüzyıllar Arası, Mutav, Ocak 2013
• Macit, Abdülkadir, Şeybânî Özbek Hanlığı Siyasî, İdarî, Askeri ve Îktisadî Yapı, İlem Kitaplığı, İstanbul, 2016
• Merçil, Erdoğan, Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler,1.Baskı, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2014
• Merçil, Erdoğan, Selçuklular ’da Saraylar ve Saray Teşkilatı,1.Baskı, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, Şubat 2011
• Özgüdenli Osman Gazi, Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab-i Reşidi’de Meslekler, Görevliler ve Ücretler, Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, 1.Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006
• Özgüdenli, Osman Gazi, Moğol İran’ında Gelenek ve Değişim Gâzân Han ve Reformları (1294-1304), Kaknüs Yayınları 1.Baskı, İstanbul, 2009
• Özgüdenli, Osman Gazi, Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab-i Reşidi’de Meslekler, Görevliler ve Ücretler, Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, 1.Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006
• Özgüdenli, Osman Gazi, İncü, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.22, 2000
• Özyetgin, Melek, Eski Türklerde Ödeme Araçları: Kağıt Para Çav’ın Kullanımı, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.1.S.1, Ankara, Kasım 2004
• Paydaş, Kazım, Moğol ve Türk İslam Devletlerinde Suyurgal Uygulaması, Bilig, Güz 2006
• Rossabi, Moris, Kubilay Han, Çev: Özgür Özol, 1.Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ekim 2015
• Roux, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi,1.Baskı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001
• Spuler, Bertold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, 3. Baskı, Çev: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2011
• Sümer, Faruk, Anadolu’da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S,1, Ankara, 1969
• Şahin, Hanifi, Câmiu’t Tevârîh’e Göre Gâzân Han’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları, Bilig, S.73, Bahar 2015
• Tihrani, Ebu Bekr, Kitab-ı Diyarbekriyye, Çev: Mürsel Öztürk,1.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014
• Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş (En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar), C.1, Enderun Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul, 1981
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye,8. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2004
• Uyar, Mustafa, “İlhanlılar Devletinin Askeri Teşkilatı”, Basılmamış Doktora Tezi, 2007
• Uyar, Mustafa, Moğol İstilası Döneminde Selçuklular, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed: Refik Turan, 1. Baskı, Grafik Yayınları, İstanbul, 2012
• Uyar,Mustafa, İlhanlı (İran Moğolları) Ordusunun Birimleri, Selçuklu’dan Osmanlı’ya Bilim, Kültür ve Sanat Prof. Dr. Mikail Bayram’a Armağan, 1.Baskı, ,s.297, Kömen Yayınları, Konya, 2009
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal Büyük Selçukiler, Anadolu Selçukileri, Anadolu Beylikleri, İlhaniler, Karakoyunlu ve Akkoyunlularla Memluklerdeki Devlet Teşkilatına Bir Bakış, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara 1988,
• Yakubovskiy , A.Yu., Altın Ordu ve Çöküşü, Çev: Hasan Eren, 2.Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,1976
• Yazıcı, Nesimi, İlk Türk – İslam Devletleri Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1992
• Yuvalı, Abdülkadir, İlhanlılar Tarihi -I- Kuruluş Devri,1. Baskı, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri, 1994
• Yuvalı, Abdülkadir, İlhanlılar, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Yıl.2000, C.12