OSMANLI SÜNNİLEŞTİRMESİ BAĞLAMINDA LÂMİÎ ÇELEBİ’NİN MAKTEL-İ ÂL-İ RESUL’Ü

Yıl 2018, Sayı: Sayı: 1, 43 - 70, 28.12.2018

Ertuğrul Ertekin

Öz

Elinizdeki
makale, Lâmiî Çelebi’nin Maktel-i Hüseyin’ini farklı bir gözle değerlendirme çabasıdır.
Maktel okumanın yasaklandığı bir dönemde yazılan Maktel-i Âl-i Resûl’ü, eserin
neşrine yazdığımız girişte protest bir metin olarak değerlendirmiştik. Bu çalışmamızda
ise ikinci bir ihtimal üzerinde durduk ve Osmanlı Devleti’nde mezhep ayrışması
çağında yazılan maktelin, Kerbela hadisesinin Sünnîleştirilmesi girişimi olarak
da değerlendirilebileceği ileri sürdük. Lâmiî Çelebi bir yandan tarih
rivayetlerine bağlı kalmaya çalışırken, öte yandan Sünnî tasavvufun en sadık
kolu olan Nakşibendiliğin tasavvuf anlayışının görüşlerini makteline aktarmayı
ihmal etmemiştir.[1]
Makalemizde müellifin kültürlenme sürecinden, maktelinin kaynaklarından ve
içeriğinden yola çıkarak sözünü ettiğimiz ikinci ihtimali bahis mevzuu etmeye
çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Maktel-i Hüseyin, Safevi, Osmanlı, Lamii Çelebi

Kaynakça

• Abdurrahman Cami, Şevahidü’n-nübüvve, be-kuşeş-i Seyyid Hasan Emin, Tahran 1379.
• Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre Divanı, Ahmed Halid Kitabevi, İstanbul 1943.
• Abdülkadir Karahan, “Lâmi’î”, İA, MEB, Ankara, c. 7, s. 10-14.Adnan Demircan, “Ehl-i Sünnet Âlimlerine Göre Emevî Halifesi Yezîd b. Muâviye’ye Lanet Okunması Meselesi”, Lanet Kitabı, Editör: Emine Gürsoy-Naskali, İstanbul 2009, s. 111-123.
• Adnan Demircan, “İbn Teymiye’ye Göre Yezîd b. Muâviye’nin Durumu”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Şanlıurfa 2, (1996), s. 131-137.
• Ahmet Refik Altınay, On Altıncı Asırda Rafızîlik ve Bektaşîlik, Muallim Ahmed Halim Kütüphanesi, İstanbul, 1932.
• Ahmet T. Karamustafa, " Islamisation Through the Lens of the Saltuk-name", Islam and Christianity in Medieval Anatolia, ed. A.C.S. Peacock, Bruno De Nicola ve Sara Nur Yıldız, Farnham, Surrey ve Burlington, VT: Ashgate Publishing, 2015, s. 349-364.
• Ahmet T. Karamustafa, Tanrının Kuraltanımaz Kulları, çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Ahmet T. Karamustafa, Tasavvufun Oluşumu, çev. Nagihan Doğan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2017.
• Ahmet Yaşar Ocak, “Osmanlı İmparatorluğunda Din, 14-17. Yüzyıllar”, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslâm’ın Ayak İzleri Osmanlı Dönemi, İstanbul 2011.
• Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik: Kalenderîler, Ankara 1999.
• Ali Alparslan, “Ali b. İlyas Ali”, TDVİA, c. 2, s. 400.
• Allouche, Adel. Osmanlı-Safevî İlişkileri Kökenleri ve Gelişimi. çev. Ahmed Emin Dağ, Anka Yayınları, İstanbul, 2001.
• Asgar Furûğî, “Kârkerd-i Sûgdârî-i Âşûrâ der Resmî Şoden-i Mezheb-i Şia der Zaman-i Safevîye”, Mişkât, Meşhed 1382, Sayı: 82, s. 63-75.
• Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, haz. Filiz Kılıç, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2010.Battalnâme, haz. Necati Demir ve M. Dursun Erdem, Hece Yayınları, Ankara, 2006.
• Beyanî Mustafa b. Carullah, Tezkiretü’ş-Şuarâ, haz. İbrahim Kutluk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2000.
• Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, İstanbul’da Buharalı Bir Mutasavvıf: Emir Buharî, Ankara 1999.
• Colin H. Imber, “The Persecution of the Ottoman Shi’ites According to the Mühimme Defterleri 1565-85”, Der Islam 56 (1979): 245-273.
• Dânişmendnâme, haz. Necati Demir, Hece Yayınları, Ankara, 2006.
• Derin Terzioğlu, "How to Conceptualize Ottoman Sunnitization Subtitle: A Historiographical Discussion", Turcica, 44, (2012-2013): s. 301-338.
• Dina Le Gall, Osmanlı’da Nakşibendilik (1450-1700), çev. İrfan Kelkitli, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2016.Eba Müslimnâme, haz. Necati Demir, Mehmet Dursun Erdem ve Sibel Üst, Destan Yayınları, Ankara, 2007.
• Ethem Ruhi Fığlalı, “Hâricîler”, TDVİA, c. 16, s. 169-175.
• Filiz Çağman, “16. Yüzyıl Sonlarında Mevlevi Dergâhlarında Gelişen Bir Minyatür Okulu”, 1. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul 1973, s. 651-652.
• Gustave Edmund von Grunebaum, İslamiyet, çev. E. Nermi Erendor, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993.
• Guy Burak, "Faith, law and empire in the Ottoman ‘age of confessionalization’: the case of ‘renewal of faith’", Mediterranean Historical Review 28, (2013): s. 1-23.
• Günay Kut, “Lâmi’i Chelebi and His Works”, Yazmalar Arasında, İstanbul 2005.
• Hâce Muhammed Pârsâ, Faslu’l-Hitâb, tahkik: Celil Mesgernejâd, Tahran 2004.
• Hâce Muhammed Pârsâ, Tevhide Giriş -Faslu’l-Hitâb Tercümesi-, çev. Ali Hüsrevoğlu, İstanbul 1988.
• Hacı Bayram Başer, Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci, Klasik Yayınları, İstanbul, 2017.Hamid Algar, “Muhammed Pârsâ”, TDVİA, c. 30, s. 563-565.
• Harun Arslan, Kitab-ı Maktel-i Âl-i Resûl (Giriş-Metin-İnceleme-Sözlük-Adlar Dizini), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2001.
• Helga Anetshofer, “Meşâirü’ş-Şu‘arâ’da Toplum-tanımaz Sapkın Dervişler”, Âşık Paşa ve Şairler Tezkiresi Üzerine, Derleyen: Hatice Aynur-Aslı Niyazioğlu, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Irene Melikoff, Ebu müslim Türk - İran Epik Geleneği İçinde Horasan Teberdarı, çev. Armağan Sarı, Elips Yayınları, Ankara, 2012.
• İbrahim Boğalı, Lâmi’î Çelebi Maktel-i Âl-i Resûl, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mezuniyet Tezi, İstanbul 1971.
• İsmail Beliğ, Tarih-i Bursa (Güldeste-i Riyâz-ı İrfan ve Vefeyât-i Danişverân-i Nadiredân), Bursa 1302.
• Jean Louis Bacqué-Grammont, “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlılar ve Safevîler”, Bekir Kütükoğlu’na Armağan, ed. Mübahat S. Kütükoğlu, İstanbul 1991.
• Kamil Yaşaroğlu, “Lanet”, TDVİA, c. 27, s. 101-102.
• Kastamonulu Latifî, Tezkire-i Latifî, Dersaadet 1314.
• Kathryn Babayan, "The Safavid Synthesis: From Qizilbash Islam to Imamite Shi'ism", Iranian Studies, 27, 1/4, (1994): s. 135-161.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zunûn, çev. Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• Kemal Çığ, “Türk ve İslam Eserleri Müzesindeki Minyatürlü Kitapların Kataloğu”, Şarkiyat, 3, (1958): s. 51-90.
• Kenan Erdoğan, “Maktel-i Hüseyin, “Manisa Nüshası ve Sünnî ve Haricî Kavramları Üzerine”, Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ, ed. Âlim Yıldız, Sivas 2010, s. 61-66.
• Kenan Özçelik, “Türk Edebiyatında Yazılmış İlk Maktel-i Hüseyin Kimin Eseridir?”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela, ed. Âlim Yıldız, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sivas 2010, c. 2, s. 7-15.
• Kenan Özçelik, Yusuf-i Meddâh ve Maktel-i Hüseyin (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, haz. İbrahim Kutluk, Ankara 1981.
• Lâmiî Çelebi, Maktel-i Âl-i Resul, haz. Ertuğrul Ertekin, Kevser Yayınları, İstanbul 2012.
• Lâmiî Çelebi, Şevâhidü’n-Nübüvve Tercümesi, tertipleyen: Elhac Muzaffer Ozak, İstanbul 1958.
• M. Bahaüddin Varol, Ehli Beyt: Kavramsal Boyut, Konya: Yediveren Kitap, 2004.
• Mecdî Mehmed Efendi, “Hadâikü’ş-Şakâik”, Şakâik-i Numaniye ve Zeyilleri, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
• Mehmed Muhyiddin-i Gülşenî, Menâkıb-i İbrahim-i Gülşenî ve Şemlelizâde Ahmed Efendi, Şive-i Tarikat-ı Gülşeniyye, Haz. Tahsin Yazıcı, Ankara 1982.
• Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, haz. Mustafa İsen, Ankara 1994.
• Mustafa Kara, “Emir Buharî”, TDVİA, c. 11, s. 125-126.
• Mustafa Kara, Bursa’da Tarikatler ve Tekkeler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001.
• Mustafa Sait Yazıcıoğlu, “Hızır Bey ve Kaside-i Nûniyye’si”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26/1 (1983), s. 549-588.
• Norah M. Titley, Miniatures From Turkish Manuscripts (a catalogue and subject index of paintings in the British Library and British Museum), Londra 1981.
• Ottoman Literary and Historical Writing in the Sixteenth Century", Journal of the Economic and Social History of the Orient 60 (2017): s. 614-646.
• Özlem Demirel, “Maktel-i Hüseyinlerde Beddua”, Lanet Kitabı, Editör: Emine Gürsoy-Naskali, İstanbul 2009, s. 137-150.
• Rabia Doğru, Kara Vâiz’in Mevlid’i (Metin-İnceleme), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2013.
• Rachel Milstein, Miniature Painting in Ottoman Baghdad, Costa Mesa 1990.Rula Jurdi Abisaab, Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire, I. B. Tauris, Londra, 2004.
• Sadettin Eğri, Lâmiî Çelebi Şerefü’l-İnsân (İnceleme-Metin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 1997.
• Saltıknâme, haz. Necati Demir ve M. Dursun Erdem, Destan Yayınları, Ankara, 2007.
• Sehî Bey, Tezkire (Heşt Bihişt), İstanbul 1980.
• Stefan Komornicki, “Les Principaux Manuscripts a Peintures Orientaux du Musee des Princes Czartoryski”, Bulletin de la Societe Française de Reproductions de Manuscrits a Peinture, XVIII, s. 167-168.
• Şâdî Meddâh, Maktel, haz. Erdoğan Erbay ve Selahattin Tozlu, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2015.
• Tahsin Özcan, "Molla Arap", TDVİA, İstanbul 2005, c. 30, s. 240-241.
• Taşköprüzâde, Şakâiku’n-Numâniyye fî Ulemâ-i Devleti’l-Osmaniyye, tahkik: Seyyid Muhammed Tabatabaî Bihbehanî, Tahran 2010.
• Tuğba Erdem Akkoyun, Lâmiî Maktel-i İmam Hüseyin İnceleme, çeviri yazı, sözlük, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2015.
• Ünal Kılıç, Tartışmaların Odağındaki Halife Yezîd b. Muâviye, İstanbul 2001.
• Vefa Erginbaş, "Problematizing Ottoman Sunnism: Appropriation of Islamic History and Ahl al-Baytism in Ottoman Literary and Historical Writing in the Sixteenth Century", Journal of the Economic and Social History of the Orient 60 (2017): s. 614-646.
• Yahya b. Bahşî, Maktel-i Hüseyin, Ankara Üniversitesi DTCF Muzaffer Ozak Yz. I/248.
• Zebihullah Safa, “Macera-yi Tahrim-i Ebu Müslimnâme” İrannâme, 18 (1365 [1986]): s. 233-249.