ARAYIŞ’TAN İTTİFAK’A: SAFEVİ – PORTEKİZ İLİŞKİLERİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 24 - 44, 30.06.2019

Malik Alihüseynov

Öz

16.
yüzyılda kurulan Safevi Devleti, Ortadoğu’nun ekonomik ve siyasi durumunun
belirlenmesinde önemli mevkiye sahipti. Bu devlet, doğu komşusu Şeybaniler’i yenilgiye
uğratmasının ardından Osmanlı ile karşı-karşıya kalmıştır. Çaldıran’daki
mağlubiyetinden sonra, Portekiz başta olmak üzere, Batı Avrupa devletleri ile Osmanlı’ya
karşı bir ittifak kurmaya çalışmıştır. Böylelikle, Safevi
Şahları Osmanlı’ya karşı tek başına mücadele edemeyeceklerini anlamışlardı. Bu
girişimler de Avrupalılar için önemli bir fırsat
oluşturmuştur. Çünkü, Portekiz ve diğer Avrupalı devletler bu dönemde Doğuda
Osmanlı’ya karşı koyacak bir müttefik aramanın yanı sıra, İran Körfezi bölgesini,
Hürmüz’ü ele geçirmeye ve deniz ticaretinde eğemenliklerini sağlamaya çalışıyorlardı.
Bu gelişmeler Safevi hanedanı ile Portekiz’in yakınlaşmasına katkılar
sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Safevi, Safevi–Portekiz, Hürmüz, İran körfezi, İpek ticareti

Kaynakça

• AĞALAROV, Mübariz, “XV-XVI asırlarda Azerbaycan Beynelhalk Münasebetler Sisteminde”, Yayınlanmamış Doktora tezi, Bakü 2008.
• ALİYARLI, Süleyman, Azerbaycan Tarihi: Uzak Geçmişten 1870 yılına kadar, Bakü 1996.
• AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, “Şah Abbas Devrinde (1587-1629) İran’da Ticari Hayat”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), sayı 48, Erzurum 2012, s.365-386.
• AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, Safevi Devleti Tarihi, Ankara 2014.
• AZİMLİ, Dilaver, “Azerbaycan’ın Batı Avrupa ülkeleri ile ticari ilişkileri ve Türkiye”, Yayınlanmış doktora tezi, Bakü 2008.
• BAHŞELİYEV, Adil, Safevi Devletinin Sosyal, Ekonomik hayatı ve uluslararası ilişkileri, Bakü 2009.
• BODYANSKİY, V.L. Baxreyn, Moskova 1961.
• EFENDİYEV, Oktay, Azerbaycan Safeviler Devleti, Bakü, 2007.
• FALSAFİ N, Siyasate Xariciye İran der Dovreys Safeviyye, Tahran 1346 h (1967).
• İSKENDER Bey, Türkman, Tarihe-Alemaraye-Abbasi, Farsçadan çeviren: Şahin Fazil Ferzeliyev, Bakü 2010.
• İVANOV, N. A. Osmanskoye Zavoyevaniye Arabskix Stran, Moskova 1984.
• KURTOĞLU, Fevzi, “XV asırda Hint Okyanusu’nda Türkler ve Portekizliler”, İkinci Türk Tarihi Kongresi bildirileri, İstanbul, 1943.
• KÜPELİ, Özer, Osmanlı – Safevi Münasebetleri (1612-1639), İstanbul 2014.
• LOURANCE, Lockhart, “European Contact with Persia 1350-1736”, The Cambridge History of Iran, C.VI, Cambridge University press 1986, s.373-411.
• MAHMUTOV, Yakup, “Hitayi ve Avrupa”, “Azerbaycan” dergisi, 1987, No 5.
• MAHMUTOV, Yakup, “Polo”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, C.VII, Bakü 1981.
• MAHMUTOV, Yakup, Azerbaycan Diplomasisi, Bakü, 2006.
• MATTHEE, Rudolph , “The Portuguese Presence in the Persian Gulf: An Overview”, The Great Powers and The Persian Gulf, 1992, s.1-13.
• MATTHEE, Rudolph; FLORES, Jorge, Portugal, The Persian Gulf and Safavid Persia, 2011.
• MİRAHMEDİ, Meryem, Tarihe siyasi ve ectimai-e İran der esre Sefevi, Tahran 1381 h (1961)
• ORUÇ Bey, Bayat (Don Juan), Elçilik Katibinin Kaleminden Safeviler (1560-1604). Çev. Leyla Aksüt Kuzucular. Ankara 2014.
• PERRY, John, Horace, The Establishment of European hegemony (1415-1475). New York, 1961.
• RICHARDSON, Patrick, The Expansion of Europe 1400-1660. London 1966.
• SALMAN, Mohammed, Hameed, “Aspects of Portuguese Rule in the Arabian Gulf 1521-1622”, The University of Hull, Yayınlanmış doktora tezi, 2004.
• SAUNDERS, John, The Muslim World on the Eve of Europe’s Expansion, New Jersy 1947.
• SAVORY, Roger, Iran Under The Safavids, Cambridge 1980.
• SÜMER, Faruk, “Abbas I”, Diyanet İslam Ansiklopedisi., C.I., 1988.
• SÜMER, Faruk, “Safevi tarihi ile ilgili incelemeler: I ve II Abbas devirleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 69, 1990.
• ŞAH TAHMASB-I Safevi, Tezkire, Çev: Hicabi Kırlangıç, Ankara 2001.
• ŞAHMALIYEV, Edhem, “Diplomatiçeskiye Otnoşeniya İspaniyi s Sefevidskim Gosudarstvom vo vtoroy polovine XVII veka”, Uçetniye Zapiski, S. M. Kirov adına Azerbaycan Devlet Üniversitesi (Bakü Devlet Üniversitesi,) No7, s.117-127, Bakü 1955.
• TUMANOVİÇ, Nataliya, Nikolayevna, Evropeyskiye Derjavı v Persidskom Zalive v 16-19.vv. Moskova 1982.
• UZUNÇARŞILI, İsmail, Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara, 1975.
• VİLAYETİ, Ali Akper, Şah İsmayıl Safevi Döneminde İran’ın Uluslararası İlişkiler Tarihi, Bakü, 1998.
• YANAR, Şenay, “Uluslararası Ham İpek Ticaretinde İran’ın Avrupa Bağlantıları ve Culfa Ermenileri (Şah I Abbas Dönemi 1587-1629), Sakarya Üniversitesi, Doktora Tezi 2014.