DOĞU’DA ŞEHİR İMGESİ VE TARİHTEN BİR ÖRNEK: ŞEHR-İ AHMEDŞAHİ (KANDAHAR)

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 1 - 16, 30.12.2019

Orhan Yazıcı

Öz

Doğu toplumlarında devleti ifade eden
önemli hâkimiyet sembollerinden birisi de payitaht olan şehirlerdir. İktidarın
güvenlik endişesiyle etrafını aşılması güç sur ve hendeklerle çevirdiği bu şehirler,
içerisinde devleti simgeleyen saray ve askerî yapılar, inancı simgeleyen
mabetler, ahalinin yerleşik olduğu mahalleler, gündelik hayatı kolaylaştırmak
için kurulmuş çarşı-pazarlar, hamamlar, çeşmeler ve su kanalları ile bir
bütündür. Gerek jeopolitik konumlarıyla gerekse siyasî güçleriyle öne çıkan bu
şehirler, bünyesinde barındırdığı iktidarlar zamanla dağılsa bile öneminden bir
şey kaybetmeden günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. İktidarı bünyesinde
toplayan bu şehirlere, devletin kudretini de sembolize ettikleri için
hükümdarlar tarafından ayrıca önem verilmiş, en gösterişli bina ve mabetler bu
şehirlerde inşa edilmiştir. Hatta bazı hükümdarlar, zafer ve başarılarının bir
nişanesi olarak bu şehirlerin hemen yanı başında kendi adlarına yeni şehirler
inşa ettirerek isimlerini ölümsüzleştirmek istemişlerdir. Doğu’daki bu
şehirlere güzel bir örnek de Kandahar şehridir.

Bu çalışmada, Kandahar
şehrinin tarihî geçmişiyle Ahmed Şah Dürranî tarafından 1761 yılında
Hindistan’da Marathalara karşı kazanılan Panipat savaşının anısına, Kandahar
şehrinin hemen yanında inşa ettirilen Şehr-i Ahmedşahî ya da Eşrefü’l-bilâd adı
verilen şehrin kuruluş meselesi ele alınmıştır. Bu şehir, Türkistan, İran ve
Hindistan’da hüküm süren hükümdarların kendi adlarına şehir inşa ettirme
geleneklerinin bir devamı olmakla birlikte son örneğini teşkil etmesi
bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Şah Dürranî, Kandahar, Afganistan

Kaynakça

• Ali Kuli Mirza, Tarih-i Vaka-yı ve Sevânih-i Afganistan, Tahran 1998.Andreasyan, H.D., “Anonim Kronoloji”, Osmanlı-Rus-İran İlişkilerine Ait İki Kaynak, İstanbul 1974.Aydoğmuşoğlu, C., Şah Abbas ve Zamanı, Ankara 2013.Barlas, K.R., “Afgan kabilelerinin Türklükle Alakaları: Abdalılar Eftalitler (Ak-Hunlar)’in Torunları mı?”, Türk Kültürü XXIV/278 (Haziran 1986), s.362-370. Barthold, V.V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, (nşr. H. D. Yıldız), Ankara 1990. Barthold, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Yay. Haz. K. Y. Kopraman-A. İ. Aka), Ankara 1975.Bayur, Y.H., “Nadir Şah Afşar’ın Ölümünden Sonra Osmanlı Devleti’ni İran’ı İstilâya Kışkırtmak İçin Yapılan İki Deneme”, Belleten XII/46 (Nisan 1948), Ankara 1948, s.403-469.Bellew, H. W., Afghanistan and Afghans, Delhi 1982.BOA, Name-i Hümâyûn Defteri VIII/4, s.460-481.Bosworth, C.E., The Ghaznevids; Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran (994-1040), Edinburgh 1963.Cöhce, S., “İlkçağda Hindistan’da Türk Varlığı”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi I/1, (Ocak-Haziran 2001), s.9-22.Dames, L. “Kandehâr”, İ.A.VI, s.152-154.Feyz Muhammed Han, Siracü’t-tevârih I, (nşr. M.İ. Şeriati), Tahran 1374. Foran, J., “The Long Fall of the Safavid Dynasty: Moving Beyond the Standard Views”, Middle East Studies, 24, 1992, s.281-304.Fraser, J., The History of Nadir Shah, London 1742. Fraser, P.M., Cities of Alexander the Great, Oxford 2003.Fraser-Tytler, W.K., Afghanistan: A Study of Political Developments in Central Asia, New York 1950.Gibb, H.A.R., Orta Asya’da Arap Fetihleri, (çev. H. Kurt), Ankara 2005.Gubar, G. M., Afganistan der Mesir-i Tarih, Tahran 1374.Gubar, G.M., Coğrafya-yı Tarih-i Afganistan, Maywand 1390.Habibî, A., Zahire’d-dîn Muhammed Babûr Şah, Kâbil 1351.Habibî, A., Tarih-i Afganistan, Tahran 1289.Hamilton, A., Afghanistan, London 1906.Hudûd al-Alâm; The Regions of the World, (nşr. V. Minorsky), London 1937.Inayat Khan, “Shah Jahan-nama”, The History of India, As Told By Its Own Historians VII, (nşr. Elliot-Dowson), Lahore 1976.Konukçu, E., Kalaç Sultanlığı, (Basılmamış Doçentlik Tezi), Erzurum 1977.Konukçu, E., Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Ankara 1973. Köprülü, F., “Halaç”, İ.A.V/1, s.109-116.Macmunn, G., Afghanistan: From Darius to Amanullah, Edinburgh 1929.Masson, C., Narrative of Various Journeys in Balochistan, Afghanistan and The Panjab I, London 1842.Mirza Mehdi Han Esterabadî, Tarih-i Cihangüşây-ı Nâdirî, Tahran 1377.Muhammed Kâzım Mervî, Alâm Arây-ı Nadirî II, (nşr. M. E. Riyahî), Tahran 1369.On Yuan Chwang’s Travels in India 629-645 A.D., (nşr. T. Watters), London 1904. Ögel, B., “Çin Kaynaklarına Göre Wu-sunlar ve Siyasî Sınırları Hakkında Bazı Problemler”, DTCF Dergisi VI/4, (Eylül-Ekim 1948), s.259-278. Ögel, B., “Eski Orta Asya Kabileleri Hakkında Araştırmalar I Yüe-çi’ler”, DTCF Dergisi XV/1-3, (Mart-Haziran-Eylül 1957), s.247-278. Powell-Price, J.C., A History of India, London 1955.Saray, M., Afganistan ve Türkler, İstanbul 1987.Seyyid Ghulam Ali, “Nigâr-nâme-i Hind”, The History of India, As Told By Its Own Historians VIII, (nşr. Eliot-Dowson), Dehli 1990.Singh, G., Ahmad Shah Durrani, New York 1959.Sykes, P., A History of Afghanistan, London 1940.Şâmî, N., Zafernâme, (Çev. N. Lugal), Ankara 1987.Tarn, W. W., “Alexander, The Conquest of the far East”, Cambridge Ancient History VI, (Ed. J. B. Bury vd. ), Cambridge 1975, s.390-400.Tezcan, M., Kuşanlar Tarihi (Yüe-chih’lardan Kuşanlara), (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 1996.Togan, Z.V., Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981.Togan, Z.V., “Eftalit Devletini Teşkil Eden Kabilelere Dair”, AÜFEFTD., XIII/1, (Erzurum 1985), s.58-93.Togan, Z.V., Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981.Yazıcı, O., “Gılcayların Menşeî”, Ortadoğu Araştırmaları Dergisi IV/I, (Elazığ, Ocak 2006), s.31-50. Yazıcı, O., “Safevî Hanedanlığı’nın Çöküşünde Afgan Aşiretlerinin Rolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IX/47, (Aralık 2016), s.311-322.Yazıcı, O., Ahmed Şah Abdalî ve Millî Afgan Devleti’nin Kuruluşu 1747-1772, (Basılmamış Doktora Tezi), Malatya 2003. Zahirü’d-dîn Muhammed Babûr, Vekâyî; Babûr’un Hâtıratı I-II, (nşr. R. R. Arat), Ankara 1987.