SAFEVİ HÜKÜMDARI ŞAH I. ABBAS’IN OSMANLI DEVLETİ’NİN HİNDİSTAN TİCARETİNDEKİ ROLÜNÜ ENGELLEME FAALİYETLERİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 4, 94 - 116, 17.06.2020

Canan KUŞ BÜYÜKTAŞ

Öz

XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nin topraklarından geçen Asya ticareti, üç ana güzergâhı takip ederek Avrupa’ya yayılmıştır. Bu ana yollardan birincisi Orta Asya, İran, Hazar’ın kuzeyi, Kafkasya, Karadeniz ve Balkanları; ikincisi İran, Suriye ve Anadolu’yu; üçüncüsü ise Hint Denizi, Basra Körfezi, Suriye veya Kızıldeniz üzerinden İskenderiye yolunu takip etmiştir.
Bu üç ana güzergâhta gerçekleşen Osmanlı ile Hindistan ticaretine, iki ülke arası mesafeden dolayı, başta İran olmak üzere, Portekiz, İngiltere ve diğer Avrupa devletleri de yer yer müdahil olmuştur. Böylece Osmanlı ile Hindistan arasında akan ticaretin kıtalararası bir siyasî çekişmeyi de beraberinde getirdiği görülmüştür.
Bu bağlamda, bu çalışmamızda esas itibariyle, Osmanlı ile Hindistan arasında gerçekleşen ticaretin önemi ve bu ticaret akışına İran’ın etkisi değerlendirilecektir. Özellikle de Safevî hükümdarlarından Şah I. Abbas döneminde (1587-1629) meydana gelen siyasi gelişmelerin Osmanlı ticaretine bıraktığı etkisi hususunda konuya açıklık getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Safevi Devleti, Şah I. Abbas, Hindistan Ticareti

Kaynakça

• 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937-1530), Dizin ve Tıpkı Basım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
• 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), Özet-Transkripsiyon-İndeks, C.I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1998.
• 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027 / 1617-1618), Özet - Transkripsiyon - İndeks ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 2000.
• ACAR, Sadık, “Orta Doğu’nun Dünya Ticareti Bakımından Önemi ve Körfez Bunalımı Sonrası Beklentiler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi), C. 7, S. 1, 1992, ss. 147-154.
• ALKAN, Nilüfer, “15. Ve 16. Yüzyıllarda İran İpek Yolunda Kervanlar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, S. 11, 2006/2, ss. 141-157.
• AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, “Şah Abbas Devrinde (1587-1626) İran’da Ticarî Hayat”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), S. 48, Erzurum, 2012, s. 365-386.
• AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat, “Şah Abbas ve Zamanı”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
• BRAUDEL, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, C. 2, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Kitabevi, Ankara, 1994.
• DEDEYEV, Bilal, “Çaldıran Savaşı’na Kadar Osmanlı-Safevi İlişkilerine Kısa Bir Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 6, 2009, ss. 126-135.
• EMECEN, Feridun, “Selim I”, İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009.
• ESKANDAR BEG MONSHI, History of Shah ʽAbbas the Great, Çev.: Roger M. Savory, Westview Press, Colorado, 1930.
• FARROKH, Kaveh, Iran at War1500-1998, Osprey Publishing, Oxford, 2011.
• GÜNDÜZ, Tufan, “Safevîler”, İslam Ansiklopedisi (DİA.), C. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008.
• HATAMZAD, Zieneb, “Foreign Policy of the Safavid Empire During Shah Abbas I”, Life Science Journal, Vol. 10 (8s), 2013.
• HEYD, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Türk Tarih Kurumu (TTK), Ankara, 1975.
• https://www.ttk.gov.tr/tarihveegitim/osmanli-padisahlari/, Erişim Tarihi: 13.01.2020.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayı, 1979-1980, ss. 1-65.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i ʽAliye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I), Türkiye İş Bankası Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 2009.
• KHALILY, Reza, “Azerbaycan Masallarında Şah Abbas’ın Tebdil-i Kıyafetleri”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl IV, S. 2-1, 2012, s. 118-139, http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423866387.pdf, Erişim Tarihi: 13.01.2020.
• KILIÇ, Orhan, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van Belediye Başkanlığı Yayını, Van, 1997.
• KOÇ, Ümit, Savaştan Sanata İpek (1450-1650), Manas Yayıncılık, Elazığ, 2009.
• KOPRAMAN, Kazım Yaşar, “Mısır Memlûkleri (1250-1517)”, Türkler, C. 5, Ankara, 2002, s.99-126.
• KURŞUN, Zekeriya, “Osmanlı Devleti’nin Basra Körfezi Siyaseti: Bağdat, Basra ve Lahsa Beylerbeylikleri (1534-1672)”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve toplum Bilimleri Dergisi, S. 12, 2018.
• KÜPELİ, Özer, “Safevi Ülkesinin İngiliz Konukları (İngiliz Tacirlerinin Seyahatleri, 1562-1581)”, History Studies, Volume: 4/1, 2012, ss. 373-385, http://www.historystudies.net/Makaleler/374670821_18%C3%96zer%20K%C3%BCpeli.pdf, Erişim Tarihi: 24.11.2019.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1590), İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1962.
• LYBYER, Albert Howe, “Osmanlı Türkleri ve Doğu Ticaret Yolları”, Çeviren: Necmi Ülker, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, S. III, 1987, ss. 141-157.
• MANTRAN, Robert, “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Asya Ticareti”, Belleten, Çeviren: Zeki Arıkan, C. LI, S. 201, Ankara, 1987, ss.1433-1443.
• ORBAY, Kayhan, “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmaret'inin Mali Tarihi (1553-1650)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 22, 2007, ss.125-158.
• ÖZCAN, Azmi, “Hindistan”, İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 18, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998.
• ÖZTÜRK, Mustafa, “Arap Ülkelerinde Osmanlı İdaresi”, History Studies, C. 2, Özel Sayı, 2010, http://www.historystudies.net/dergi/tar201512dbde4.pdf, Erişim Tarihi: 18.11.2019.
• SARAY, Mehmet, Türk-İran İlişkileri, Atatürk Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1999.
• STEINMANN, Linda K., “Abbas and Royal Silk Trade 1599-1629”, Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), Vol. 14, No. 1, 1987, pp. 68-74.
• SÜMER, Faruk, “Abbas I”, İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İstanbul, 1988.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Toplu Makaleler I İktisat Tarihi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005.
• TEBER, Ömer Faruk, “Haydariyye Taifesine Yönelik Eleştiriler: “Risâle fî Hakki’t-Tâifet’il-Haydariyye Ekseninde”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.7, S.1, Ocak-Haziran 2007, ss. 157-177.