RUSYA İMPARATORLUĞUN’DA İNORODETS KAVRAMI VE “1822 YILI GAYRİRUSLARIN YÖNETİMİ NİZAMNAMESİ”NE GÖRE SİBİRYA TATARLARINA KISA BİR BAKIŞ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 9, 12 - 32, 31.12.2022

Sümeyra Ünal

Öz

16.-19. yüzyıllar arasında Rusya devletine birçok halkın ve kabilenin dahil olmasıyla bunları idarî ve hukukî olarak adlandırmak ve sınıflandırmak meselesi peyda olmuştur. Terminolojideki belirsizlik, tabiatıyla idarî alanlara da etki etmiş, hak ve görevlerin çerçevesinin belirlenmemesi beraberinde karmaşayı ve suistimalleri beraberinde getirmiştir. Kendine yeni, farklı unsurlar katan yapı, ya yeni olanı kendi içerisinde yok etmeye çalışacak ya da adaptasyon ile farklı olanı kendine bağlı özgün bir yapı olarak muhafaza edecektir. Bu çalışmanın konusu kendi çağının ilerisinde reformist bir hukuk adamının, M.M. Speranski’nin liderliğinde çıkmış, 1822 Gayrirusların Yönetimi Nizamnamesi’ni ve onun sınırlarını belirlediği haliyle inorodets kavranmının teşekkülü ve kapsamıdır.

Anahtar Kelimeler

İnorodets, Gayrirus, Sibirya, Rusya İmparatorluğu, M.M. Speranski, Yasallaşma.

THE CONCEPT OF INORODETS IN THE RUSSIA EMPIRE AND A BRIEF OVERVIEW OF THE SIBERIAN TATARS ACCORDING TO “THE CHARTER ON GOVERNMENT OF NON-RUSSIANS OF 1822”

Öz

With the inclusion of many nations and tribes in the Russian state between the 16th-19th centuries, the issue of naming and classifying them as administrative and legal has emerged. The ambiguity in terminology has naturally affected ad-ministrative areas as well, and the lack of determination of the framework of rights and duties has brought along confusion and abuses. The structure, which adds new and different elements to itself, will either try to destroy the new within itself or preserve the different as an original structure attached to itself through adaptation. The subject of this study is the formation and scope of the concept of inorodets as it had a certain meaning with The Charter on Government of Non-Russians of 1822, which emerged under the leadership of M.M. Speranski, a reformist jurist ahead of his time.

Anahtar Kelimeler

İnorodets, Gayrirus, Sibirya, Rusya İmparatorluğu, M.M. Speranski, Yasallaşma.

Kaynakça

• “İnoy”, Etimologiçeskiy Onlayn-Slovar’ Russkogo Yazıka Krılova G.A. URL: https://lexicography.online/etymology/krylov/%D0%B8/%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B9 Erişim Tarihi: 18.12.2022.
• “Slovar’ Akademii Rossiyskoy”, URL: https://runivers.ru/lib/book3173/ Erişim Tarihi: 18.03.2022.
• ADRİANOVOY-PERETS, V.İ. (Ed.), Povesti Vremennıh Let, Çev. D.S. Liha-çeva, SPB., RAN, 1996.
• AYUPOVA, Dilyaram, “Uygurların Kazakistan’a Yerleşmesi ve Bugünkü Du-rumları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• BOBROVNİKOV, V.O. ve MİRİ, S.J. (Haz.), “Svoi ‘Çujiye’: İnorodtsı i Tu-zemtsı v Rossiyskoy İmperii”. Oriyentalizm vs. Oriyentalisti-ka (Sbornik Statey), Moskova, Sadra, 2016, s. 167-206.
• BROKGAUZ, F.A. ve EFRON, İ.A., “Ordıntsı”, Entsiklopediçeskiy Slovar’, C. 22, SPB., Tipo-Lit. İ.A. Efrona, 1897, s. 123.
• DAL, V.İ., “Yasak”, Tolkovıy Slovar’ Jivogo Velikorusskogo Yazıka, SPB.-Moskova, İzdaniye Knigoprodavtsa-Tipografa M.O. Vol’fa, 1882, s. 701.
• DAMEŞEK, L.M. ve DAMEŞEK, L.İ. Yasak v Sibiri v XVIII-Naçale XX Veka, İrkutsk, İzd-vo İGU, 2014.
• DURANLI, Muvaffak, “Saha (Yakut) Türklerinin Hristiyanlaştırılma Sürecine Genel Bir Bakış”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. VIII, S. 2, İzmir, 2008, s. 81-86.
• KORF, M.A., Jizn Grafa Speranskogo, C. 1-2, SPB., Tip. II-go Otdeleniya Sobstvennoy E.İ. V. Kantselyarii, 1861.
• LANGANS, F., Slovar’ Yuridiçeskiy ili Svod Rossiyskih Uzakoneniy, Po Azbu-çnomu Poryadku Dlya Praktiçeskogo Upotrebleniya İmpe-ratorskogo Moskovskogo Universiteta v Yuridiçeskom Fa-kul’tete, Moskova, v Universitetskoy Tipografii u N. Novi-kov, 1788.
• LEBEDİÇ, A.A., “ ‘Leksikon’ V.N. Tatişçeva: Analiz Strukturı i Soderjaniya”, Materialı Vserossiyskoy Konferetsii Molodıh Uçenıh, S. 17, Ed. E.A. Çernouhov, UrGPU, 2017, s. 104-105.
• OJEGOV, S.İ. ve Şvedova, N.YU., “Tuzemets”, Tolkovıy Slovar’ Russkogo Yazıka, Azbukovnik, 2001.
• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii, C. 3, 4, 16, 38, Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Veliçestva Kantselyarii, SPB, 1830.
• SLOCUM, John W., “Who, and When, Were the Inorodtsy? The Evolution of the Category of ‘Aliens’ in Imperial Russia”. The Russian Review, C. 57, S. 2, 1998, s. 173-190.
• Slovar’ Akademii Rossiyskoy, SPB., İzd-vo İmperatorskaya Akademiya Nauk, 1789-1794.
• SPERANSKİY, M.M. vd., U İstokov Finansovogo Prava, Moskova, Statut, 1998.
• SPERANSKİY, M.M., Proyektı i Zapiski, İzd-vo AN SSSR, Moskova-Leningrad, 1961.
• SPERANSKİY, M.M., “Rukovodstvo k Poznanyu Zakonov”, Soçineniye Grafa Speranskogo, SPB.,Tip. Vtorogo Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Veliçestva Kantselyarii, 1845.
• SPERANSKİY, M.M., Haz. P.V. Kraşeninnikov, Moskova, Statut, 2015.
• SPERANSKİY, M.M., Obozreniye İstoriçeskih Svedeniy O Svode Zakonov, İzdaniye 2-oe, Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy E.İ. V. Kantselyarii, SPB., 1835.
• SPERANSKİY, M.M., Proektı i Zapiski, Ed. S.N. Valka, İzd-vo AN SSSR, M.-L., 1961.
• SPERANSKİY, M.M., Zapiska M.M. Speranskogo Ob Ustroystve Sudebnıh i Pravitel’stvennıh Uçrejdeniy v Rossii (1803 g.), SPB., 1902
• SREZNEVSKİ, İ.İ., Materialı Dlya Slovarya Drevnerusskogo Yazıka Po Pis’menım Pamyatnikam, C.1, SPB., 1893.
• ŞERSTOVA, L.İ., “Transformatsiya Vospriyatiya Narodov Sibiri v İstoriçeskom Kontekste Russkoy Kolonizatsii XVII-Naçala XX v.”. Vest-nik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta, S. 76, 2022, s. 157-165. DOI: 10.17223/19988613/76/19 Erişim Tarihi: 03.12.2022.
• TATİŞÇEV, V.N., Leksikon Rossiyskoy İstoriçeskoy, Geografiçeskoy, Politi-çeskoy i Grajdanskoy, Bölüm 3, Tip. Gornago Uçilişça, SPB., 1793.
• TİHOMİROV, M.N.ve EPİFANOV, P.P., Sobornoye Ulojeniye 1649 Goda, İzd-vo MGU, Moskova, 1961.
• TOPSAKAL, İlyas, Rus Misyoner Kaynaklarına Göre 1552-1917 Rus Çarlığı ve Türkler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
• ÜNAL, Fatih vd. (Haz. ve Çev.), Sibir Hanlığı Kronikleri II Stroganov Kroniği, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2020.; Fatih ÜNAL vd. (Haz. ve Çev.), Sibir Hanlığı Kronikleri I Yesipov Kroniği, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2020.
• VAGİN, V.İ., İstoriçeskiye Svedeniya o Deyatel’nosti Grafa M.M. Speranskogo v Sibiri s 1819 po 1822 God, 2, SPB., 1872.
• YEL’NİTSKİY, K., İnorodtsı Sibiri i Sredneaziatskih Vladeniy Rossii, İzdaniye D.D. Poluboyarinova, SPB., 1895.
• YURYEVİÇ, K.A., “ ‘İnorodtsı’ Rossiyskoy İmperii: K İstorii Vozniknoveniya Ponyatiya”, Teoriya i Praktika Obşçestvennogo Razvitiya, S. 13, 2014, s. 117-120.