BEHMEN MİRZA KAÇAR KOLEKSYONUNA AİT “RİYAZÜ’L-CENNE” ADLI ESER

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 10, 44 - 75, 29.06.2023

Mohammad Razzaghı

Öz

Riyazü’l-Cenne, XVII. yüzyılın sonlarında başlayıp XIX. yüzyılın başlarında biten, ansiklopedi mahiyetindeki Farsça bir eserdir. Eser Zunuzi tarafından Hoy şehrinde, bilimsel bir yöntemle kaleme alınmıştır. İran ve Türkiye’de; bir mukaddime, “ravza” olarak adlandırılan sekiz bölüm ve sonuç kısmından oluşan bu eserin üzerinden istinsah edilmiş farklı nüshalar bulunmaktadır. Mezkur nüsha, bugüne kadar bilinen en eski nüsha Tahran’da Melik Müzesi’nde bulunan 4380 numaralı, Katib Abbas Ali Selması tarafından Hicri 19 Muharrem 1265 yılında tahrir edilmiştir nüshadır. Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde Farsça elyazmalar bölümündeki ilk demir baş olan bu değerli ve önemli elyazması, Katib Cafer bin Zeynelabidin Karacadaği tarafından Hicri 30 Ramazan 1242 (M. 27 Nisan 1827) yılında istinsah edilmiştir. İstanbul Üniversitesi’nde bulunan Riyazü’l-Cenne adlı eserle birlikte en eski nüshanın 1242 tarihli olduğu tespit edilmiştir.
İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde 2021-2022’de yapılan sayımda, 1617 adet çok değerli ve nadir Farsça eserin bulunduğu tespit edilmiştir. Makalede tanıtacağımız eser Behmen Mirza Koleksiyonu’nun Türkiye’de ilk eseri olarak takdim edilmektedir. Çünkü bugüne kadar İran’daki elyazmaları uzmanları nezdindeki genel kanaate göre Behmen Mirza’ya ait Kaçar Kütüphanesi’nde bulunan kitaplar Tiflis’tedir. Ama bu eserin bilim dünyasına tanıtılmasıyla beraber Behmen Mirza’ya ait Kaçar Koleksiyonu’nun bir kısım eserlerinin farklı kütüphanelerde de bulunabileceği görülmüştür. Eserin bir diğer önemli yönü ise nüshanın eksiksiz bir şekilde sekiz ravzayı da içerisinde bulundurmasıdır. Bu makalemizde esere, müstensihe, Behmen Mirza ve koleksiyonuna dair genel bilgiler verildikten sonra her bir ravza ayrı ayrı ele alınacak ve hakkında detaylı bilgi verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zunuzi, Cafer bin. Zeynelabidin Karacadaği, Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKFY00001., RİYAZÜ’L-CENNE

Kaynakça

• ABDUL HASAN Tahir Mirza, Divani Tahir, Şuşa 1913; Mesut Se’d Salman, Divani Mesut, yy. 1638.
• ABİVERDİ Envari Ohededdin, Divani Enveri, Katip Abül Hasan Cerbadıganı, yy. 1600.
• AHMEDİ, Hüseyin, “Behmen Mirza ve Şekername-i Şahenşahi”, Kitab-i Mah Tarih ve Coğrafya, Tahran 2005, ss. 82-87.
• AKKAN, Erdoğan, “Irak”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 19, TDV Yayınları, Ankara 1999, ss. 83-85.
• ALGAR, Hamid, “Hasan El-Askeri, Hasan B. Ali”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 16, TDV Yayınları, İstanbul 1997, s. 289.
• AMANAT, A., “Aqasi”, Encyclopaedia Iranica, II/2, ss. 183-188. URL: https://iranicaonline.org/articles/aqasff- ujuli-mnsz-adras-ivxni-ca , Erişim Tarihi: 06.03.2023.
• ARUÇI, Muhammed, “Ülü’l-Azm”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, TDV Yayınları, İstanbul 2012, ss. 294-295. BEYDİLLİ, Kemal, ”Selim III”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, TDV Yayın-ları, İstanbul 2009, ss. 420-425.
• CAMİ Abdurrahman, Çihil Hadis, yy. ty.
• DİRAYETİ, Mustafa, “Fehristgan-ı Noshehaye Hattiy-İ İran”, FENXA, İran İslam Cumhuriyeti Milli Kütüphane ve Esnad Kurumu, C. 17, 1. Bö-lüm, Tahran 2012, ss. 298-299.
• ERSÖZ, İsmet, “Ashab-ı Kehf”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, TDV Yayınla-rı, İstanbul 1991, ss. 465-467.
• FUZULİ, Muhammed bin Süleyman, Şiir Divanı, Haz. Hüseyin Muhammedza-de, Ahter Yayınları, Tebriz 2011.
• HAMAVİ, Yakût el, Mücemu’l Büldan ve Mesalik vel Memalik, Sazman Miras Ferhengi Yayınları, Çev. Ali Naki Veziri, Tahran 2001.
• HANDMİR, Habibü’s Siyer, yy. 1603.
• HARMAN, Ömer Faruk, “Kudüs”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, TDVYa-yınları, Ankara 2002, ss. 323-327.
• HAZRETİ ALİ, Ali bin Abu Talip Divanı, Tebriz 1828.
• HERATİ Arif, Guy o Çogan, Şuşa 1870.
• HÜSEYNİ Mir Muhammed Mü’min, Tuḥfet’ül Müʾmin, yy. 1669.
• IRAKİ Ferideddin İbrahim ibni Şehriyar, Divanı Iraki, yy. ty.
• İBNİVERDİ, Seraceddin, Acaibü’l Buldan, Farsçadan Çev. Muhammed Ta-keddomi Saberi, Astan Kods-i Razevi Kurumu, Tahran 2018.
• İTİMADÜ’S-SALTANA, Muhammed Hasan Han, Ruzname Hatırat, Haz. İreç Afşar, Emir Kebir Yayınları, II. Baskı, Tahran 1350, s. 283.
• KAÇAR Behmen Mirza, Tezkire-yi Muhammed Şahi, Katip Muhammed Hü-seyin Tebrizi, Erdebil 1832.
• KAÇAR, Mahmut Mirza, Tezkire-yi Gülüşeni Mahmut, İran Meclis Kütüpha-nesi Farsça El Yazmalar, No: IR‭10-19332, 45b-46a, Hicri 23 Şevval 1226 (Miladi 10 Kasım 1811).‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
• KANAR, Mehmet, “Şahname”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yayın-ları, İstanbul 2010, ss. 289-290.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Kütüb-i Sitte”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, TDV Yayınları, Ankara 2003, ss. 6-8.
• KARABEGLİ, Seidullah, DEHQAN, Ali ve HÜNERVER, Necibe, “Moerrefi Nosheyi Hatti "Rozey-İ Haftom Riyazülcenne Az Mirza Muhammed Hasan Zunuzi Huyı”, Baharistani Sühan (Üç Aylık Dergi), C. 24, Hoy Kış 2013, ss. 197-216.
• KAZVİNİ Muhammed, Ebvab’ül Cenan, yy. 1863.
• KILAVUZ, Ahmet Saim, “Ali El-Hadi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yayınları, İstanbul 1989, ss. 394-395.
• KILAVUZ, Ahmet Saim, “Zeynelabidin”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, TDV Yayınları, İstanbul 2013, ss. 356-366.
• KURTULUŞ, Rıza, “ Keyaniler”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, TDV Ya-yınları, Ankara 2022, ss. 345-346.
• KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Seyyid”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2009, ss. 40-43. MERVEZİ Muhammed Sadık, Tarih-i Cihan Ara, yy. ty.
• MİRHAND, Ravzatu’s-Safa, Herat 1614-1622.
• MİRZA, Ahmet, Tarih-i Azadi, İntişarati Serv, Tahran 1983.
• NUR ALİYEV, Tahir, El Yazma Koleksiyonlar Kataloğu, Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Muhammed Fuzuli Adını Taşıyan Yazmalar Ensti-tüsü, Bakü 2006, ss. 54-99.
• ÖZ, Mustafa, “Kerbela”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, TDV Yayınları, An-kara 2022, ss. 271-272.
• ÖZ, Mustafa, “Meşhed”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, TDV Yayınları, Ankara 2004, ss. 362-363.
• ÖZ, Mustafa, “Muhammed el-Bakır”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, TDV Yayınları, İstanbul 2020, ss. 504-505.
• ÖZ, Mustafa, “Muhammed El-Cevad”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 30, TDV Yayınları, Ankara 2020, ss. 512-513.
• ÖZ, Mustafa, “Musa el-Kazım”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, TDV Yayın-ları, Ankara 2020, ss. 219-221.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Ebü’l-Fida”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 10, TDV Yayınları, İstanbul 1994, ss. 320-321.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “İsfahan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, TDV Yayınları, Ankara 2000, ss. 497-502.
• SAİM, Ahmet, “Ali e-Rıza”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yayınları, İstanbul 1989, ss. 436-438.
• SEMERKENTİ Devletşah, Tezkire-yi Şuara, Dezful 1609.
• ŞIRVANLI Afzeleddin, Hakan-ı Şirvani Külliyatı, yy. ty.
• ŞİRAZLI Adil, Nesrul-Leali, Katip Yusuf Şeyh Muhammed, yy. 1504.
• TEBATEBAN Hüseyin, Mecmer Hüseyin Tebateban Divanı, El Yazması, Tahran ty.
• TUSİ Zeyneddin, Kimya-i Saadet, yy. ty.
• YANG, Kayler ve GİRİŞMEN, Roman, İran-i Bastan, Farsçadan Çev. Yakup Ajend, Muli Yayınları, Tahran 2005.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Arş”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, TDV Yayınları, İstanbul 1991, ss. 406-409.
• ZUHURI VE SENAN, Mecmua Şiir Zuhurı ve Senan, Katip Kaım Divane, yy. ty.
• ZUNUZİ, Abdu’l Resul bin Muhammed Hasan, “Riyazü'l-Cenne رياض الجنة”, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Farsça Elyazmaları, No: NEKFY00001, varak: 317b, 318a, 458b, 459a, 459b, 460a, 460b, 461a,461b, 477a, Hoy 1802 (Hicri 1052).
• ZUNUZİ, Abdu’l Resul bin Muhammed Hasan, “Riyazü'l-Cenne رياض الجنة”, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Farsça Elyazmaları, NEKFY00001, varak: 578a, Hoy 1802 (Hicri 1052).
• ZUNUZİ, Abdu’l Resul bin Muhammed Hasan, “Riyazü'l-Cenne رياض الجنة”, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Farsça Elyazmaları, No: NEKFY00001, varak: 516b, Hoy 1802 (Hicri 1052).
• ZUNUZİ, Muhammed Hasan Alhüseyini, “Riyazü'l-Cenne رياض الجنة”, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Farsça Elyazmaları, No: NEKFY00001, Altıncı Ravza, varak: 493b-497a, Hoy 1802 (Hicri 1052).