KAFKASYA’DAN LAZİSTAN SANCAĞI’NA GÖÇLER (1864-1867)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 10, 76 - 106, 29.06.2023

Mehmet Çetinkaya

Öz

Osmanlı Devleti 19. yüzyılın ikinci yarısında büyük bir göç hareketiyle karşı karşıya kalmıştır. Tatar göçleriyle başlayan göç hareketi Kafkasya’ya sıçramış ve Rusya’nın 21 Mayıs 1864’te Kafkas halkları için sürgün kararı almasından sonra doruk noktasına ulaşmıştır. Kafkas göçmenleri Osmanlı toprakları içerisinde birçok eyalet ve sancakta iskân edilmiştir. Bu çalışmada 1864-1867 yılları arasında Kafkasya’dan Lazistan Sancağı’na yapılan göçler ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı muhacirlerin Lazistan Sancağı’nda iskân sürecinin nasıl gerçekleştiği, devletin muhacirlere ne gibi yardımlarda bulunduğu, muhacirlerin yerel halkla iletişiminin nasıl olduğu ve devletin bu süreç içerisinde ne gibi problemlerle karşılaştığı sorularına cevap aramaktır. Çalışmanın temel kaynaklarını Osmanlı arşivinde yer alan belgeler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göç, Abaza, Çerkes, Lazistan, Batum

MIGRATIONS FROM CAUCASIA TO LAZISTAN SANJAK (1864-1867)

Öz

The Ottoman Empire faced a great migration movement in the second half of the 19th century. The migration, which started with Tatar migrations, spread to the Caucasus and reached its peak after Russia took the decision of exile for the Caucasian peoples on May 21, 1864. Caucasian immigrants were settled in many provinces and sanjaks within the Ottoman lands. In this study, the migrations from the Caucasus to the Lazistan Sanjak between 1864-1867 are scrutinized. The aim of the study is to seek answers to the questions of how the resettlement process of the immigrants took place in the Lazistan Sanjak, what kind of aid the state provided to the immigrants, how was the relations between immigrants and the local people and what problems the state faced during this process. The main sources of the study are the documents in the Ottoman archives.

Anahtar Kelimeler

Migration, Abkhasian, Circassian, Lazistan, Batum

Kaynakça

• Sadâret Defterleri (A.}d…) 2919.
• Sadâret Mühimme Kalemi Evrakı (A.}AMKT.MHM.); 307-85; 318-80; 335-44; 338-66; 342-13; 368-90; 396-97.
• Sadâret Nezaret ve Devair Evrakı (A.}A.MKT.NZD); 396-97.
• Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilâyât (A.}MKT.UM.); 561-49; 794-77.
• Bab-ı Ali Evrak Odası Defterleri (BEOAYN.d…); 1864.
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD); 1-45; 1-70.
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS); 2398-5.
• İrade Meclis-i Vala (İ.MVL); 505-22848; 520-23392; 526-23616; 526-23617; 554-24886; 558-25052; 558-25059.
• Maliye Nezareti Masarifat Defteri (ML.MSF.d.); 17459.
• Meclis-i Vala (MVL); 503-38; 504-127; 678-99; 680-64; 681-70; 684-6; 695-2; 687-16; 704-21; 705-96; 706-120; 707-101; 707-28; 708-116; 710-48; 711-1; 711-113; 711-43; 711-44; 712-53; 714-79; 715-88; 717-39; 718-57; 719-106; 719-119; 725-108; 732-64; 733-68; 733-74; 735-8; 737-22; 737-55; 738-79; 740-50; 1046-25.
• Şura-yı Devlet (ŞD); 1825-30.
• Takvim-i Vakayi, No: 760, 5 Rebîülevvel 1281 (8 Ağustos 1864).
• Takvim-i Vakayi, No: 755, 29 Muharrem 1281 (4 Temmuz 1864).
• Trabzon Vilayet Salnamesi, C. 2, 1870.
• Trabzon Vilayet Salnamesi, C. 3, 1871.
• Trabzon Vilayet Salnamesi, C. 9, 1877.
• BAĞ, Yaşar, “Çerkeslerin Dramı İşgal, Soykırım, Sürgün ve Göç”, Çerkeslerin Sürgünü, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2001, ss. 207-217.
• BİCE, Hayati, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1991.
• BROCK, Peter, “The Fall of Circassia: A Study in Private Diplomacy”, The English Historical Review, Vol. 71, No. 280 (Jul., 1956), ss. 401-427.
• CUTHELL, David Cameron, The Muhacirin Komisyonu: An Agent in the Transformation of Ottoman Anatolia, 1860-1866, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Columbia University, Columbia 2005.
• ÇAKMAK, Gökhan, 1864 Büyük Çerkez Göçü, Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat 2017.
• ÇİÇEK, Nazan, “Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti: İngiliz Arşiv Belgelerinde Büyük Çerkes Göçü (Şubat 1864-Mayıs 1865)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 64-1, ss. 57-88.
• DÜNDAR, Fuat, Hicret Dîn ü Devlet Osmanlı Göç Politikası (1856-1908), İletişim Yayınları, İstanbul 2021.
• ERDEM, Y. Hakan, Osmanlı’da Köleliğin Sonu 1800-1909, Çev. Bahar Tırnakçı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• GÜNEŞ, Sadriye, “Rus Kaynaklarına Göre 19. Yüzyılda Yaşanan Kafkas Göçlerinin Nedenleri ve Sonuçları”, 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, Ed. Mehmet Hacısalihoğlu, Balkar&Ircica, İstanbul 2014, ss. 271-314.
• HABİÇOĞLU, Bedri, Kafkasyadan Anadoluya Göçler ve İskanlar, Nart Yayıncılık, İstanbul 1993.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. VII, Ankara 1977.
• KARATAŞ, Ömer, “19. Yüzyılda Balkanlarda Kafkas Muhacirlerinin İskânı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. XII, S. 2, 2012, ss. 355-384.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• PUL, Ayşe, “Trabzon ve Samsun Limanları Üzerinden Kafkasya Muhacirlerinin İskânı (1860-1864)”, Sürgün 21 Mayıs 1864, Kafkas Derneği Araştırmaları Vakfı Yayınları, Ankara 2011, ss. 181-208.
• SALTOĞLU, Selma, Batum Burunbaşı Mevkii’nde Aziziye Şehrinin Kuruluşu, Mimarisi ve Osmanlı Dönemi Yapıları (1864-1878), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2016.
• SAYDAM, Abdullah, “Kafkas Muhacirleri (1860-1870)”, Çerkes Sürgünü 21 Mayıs 1864, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2011, ss. 9-46.
• SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• TURAN, Mahmut, Osmanlı Devleti’nde Çerkezler ve Ermeniler (1865-1923), Efe Akademi, İstanbul 2020.
• TURAN, Resul, Çarlık Rusya Döneminde Batum Vilayeti (1878-1914), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• YILMAZ, Sümeyra, Kafkasya’dan Maraş Sancağına Yapılan Göçler (1859-1920), Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars 2017.