FROM JURISDICTION TO DOMİNİTİON: HAYZÜRÂN

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 10, 107 - 124, 29.06.2023

Leyla Özer

Öz

When the recent historical studies are examined, it is possible to come across many women whose leadership qualities are at the forefront. Especially in a male-dominated state structure, it is a great success for women to crown this qualification with the rulership. In this sense, there is an important name in history, which is a female slave named Hayzüran who managed to become the Abbasid Ruler. In the Arab society, where the discourse that a woman cannot be the head of state is generally accepted, Hayzüran has always made a name for herself with the courage and leadership she has shown during her rule, beyond being the first with her beauty, intelligence and competence in administration. When evaluated in this context, the article will try to convey tothe reader the influence of Hayzüran on politics, about which there are not many studies, and her political activities in the periods of her husband Mehdi, who is the caliph, and her two sons,

Anahtar Kelimeler

Abbasid, Hayzürân, Caliph, Emperor

Cariyelikten Hükümdarlığa: Hayzürân

Öz

Yakın dönemde ele alınmış tarih araştırmaları incelendiğinde liderlik vasfının ön planda olduğu birçok kadına rastlamak mümkündür. Özellikle de erkek egemen bir devlet yapısında kadının bu vasfını hükümdarlıkla taçlandırması büyük bir başarıdır. Bu anlamda tarihte dikkat çeken önemli bir isim vardır ki o da Abbasi hükümdarı olmayı başarmış Hayzürân adında bir cariyedir. Kadının devlet başkanı olamayacağı söyleminin genel kabul gördüğü Arap toplumunda Hayzürân, güzelliğiyle, zekâsıyla ve yönetimdeki ehliyetiyle bir ilk olmanın ötesinde, iktidarı süresince göstermiş olduğu cesaret ve liderlik vasfıyla her daim adından söz ettirmiştir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde makale Hayzürân’ın siyasete etkisi, halife olan eşi Mehdî ve iki oğlu Mûsâ El-Hâdî ile Harûnür-reşîd dönemlerindeki siyasi faaliyetlerini dönemi ele alan kaynaklar ışığında okuyucuya aktarmaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abbasi, Hayzürân, Halife, Hükümdar

Kaynakça

• ABBOTT, Nabıa, Hayzuran ile Zübeyde Bağdat’ın İki Kraliçesi, Çev. Suat Kaya, Yurt Kitap Yayın, Ankara 1999.
• ACAR, Hasan, “Türk Kültür ve Devlet Geleneğinde Kadın”, İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, c. VI /sy. 21 2019, ss. 1-17.
• BOZKURT, Nahide “Harunürreşid”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XVI, TDV Yayınları, İstanbul 1997, ss. 258-261.
• CLOT, Andre, Harun Reşid ve Abbasiler Dönemi, Çev. N. Demirtaş, İstanbul 2007.
• EBU’L FEREC, Abdurrahmân b. Alî İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk, Neşr. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut 1992.
• GÜZEL, Ahmet, “Kadınların Siyasete Etkisi Bağlamında Hayzürân Örneği”, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, sy. 12, 2017, ss. 81-91.
• GÜZEL, Fatih, “İlk İki Asrında Abbâsî Devlet Yönetiminde Kadınların Etkisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. XIII /sy. 69, 2020, ss. 1-9.
• HARMAN, Ömer Faruk, “Kadın”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 24, TDV Yayınları, İstanbul 2001, ss. 82-86.
• HASAN İBRAHİM HASAN, İslâm Tarihi, Çev. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş, c. II, İstanbul 1987.
• HİZMETLİ, Mustafa, “Abbasiler Döneminde Kadının Siyasetteki Rolü: Harunür-reşid’in annesi Hayzurân ve eşi Zübeyde Örneği”, 3rd International Eurasian Conference on Sport Education and Society (15-18 November 2018, Mardin-TURKEY), ss. 1-8.
• İBN HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnis, Târîhu İbn Haldûn, c. III, 1979.
• İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâlüddîn Ebül-Mehâsin Yûsuf el-Atabekî, en-Nücûmü’z-Zâhira fî Mülûki Mısr ve’l-Kahira, Kahire 1963.
• İBNÜ’L-ESÎR, İzzüddîn Ebü’l-Hasan, el-Kâmil fi‟t-Târih, c. V, Hikmet Neşriyat 2008.
• İBNÜ’T TİKTAKA, Muhammed b. Alî b. Tabâtabâ, el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye Ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Beyrut, t.y.
• KAPANOĞLU, Sedef, Çin’de Kadın İmgesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• KARAN, Cuma, “Abbasi Sarayında Ümmüveledlerin Yönetime Etkisi: Hayzürân, Şağab ve el-Kahramâniye Örneği”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, sy. 54, 2020, ss.1-24.
• KIRBIYIK, Kasım, “Hayzüran”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XVII, TDV Yayınları, İstanbul 1998, ss. 106-107.
• ATAŞ, Haci, “Hayzürân’ın Halife Hâdî ile İktidar Mücadelesi”, Tarih ve Gelecek Dergisi, c. VI/sy. 2, 2020, ss. 486-502.
• KİTAPÇI, Zekeriya, Abbâsî Hilâfetinde Selçuklu Hatunları ve Türk Sultanları, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1997.
• KURTULUŞ, Rıza, “Cürcân”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. VIII, TDV Yayınları, İstanbul 1993, ss. 131-132.
• KÜÇÜK, Raşit, “Abdullah b. Mübârek”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. I, TDV Yayınları, İstanbul 1988, ss. 122-124.
• KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Sakif”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXVI, TDV Yayınları, İstanbul 2009, ss. 10-11.
• MERNİSSİ Fatima, Hanım Sultanlar (İslâm Devletlerinde Kadın Hükümdarlar), Çev. M. Ali Kayabal, Filiz Nayır, Cep Kitapları, İstanbul 1991.
• MESUDÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Huseyn, Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, Neşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut 1987.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Taberistan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXIX, TDV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 322-323.
• PARLATIR, İsmail, “Türk Sosyal Hayatında Kölelik”, Belleten, S. 187, 1983, ss. 1-26.
• TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr-üt, Târîhu’l-Ümem ve‟l-Mülûk, c. VIII, Beyrut 1987.
• YILDIZ, Hakkı Dursun, “Bermekîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. V, TDV Yayınları, İstanbul 1992, ss. 517-520.
• YILDIZ, Hakkı Dursun, “Fazl b. Yahyâ el-Bermekî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XII, TDV Yayınları, İstanbul 1995, ss. 276.
• ZİHNÎ, Mehmet Meşâhirü’n-Nisâ, Çev. Bedreddin Çetiner, Şamil Yayınevi, İstanbul 1982.