PRESS AND PUBLISHING ACTIVITIES OF THE KAZAN TURKS IN THE EARLY 20TH CENTURY AND ÜLFET NEWSPAPER

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 11, 27 - 42, 26.12.2023

Vecihi Sefa Fuat Hekimoğlu , Arman Abdıkalıkov

Öz

A cultural awakening movement began to be observed in the Russian Turks, who had been living under Tsarist Russian imperialism for centuries, at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. Journalistic activities also played an important role in this awakening movement. The "Terciman" newspaper published by Ismail Gasprinsky in Crimea-Bakchisaray became a cultural leader for the Turks in Tsarist Russia. “Ülfet” newspaper, published under the editorship of Abderreshid Ibrahim, one of the respected figures of the Russian Turks, also provided important services in this field. In this study, the contribution of Ülfet newspaper to the cultural awakening movement will be examined.

Anahtar Kelimeler

Abdurrsehid Ibrahim, Idel-Ural, Russia, Press.

20. YÜZYIL BAŞLARINDA KAZAN TÜRKLERİNDE BASIN-YAYIN FAALİYETLERİ VE ÜLFET GAZETESİ

Öz

Asırlardır Çarlık Rusya emperyalizmi altında yaşayan Rusya Türklerinde, 19. Yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başında kültürel uyanış hareketi gözlemlenmeye başlamıştı. Bu uyanış hareketinde gazetecilik faaliyetleri de önemli yer tutmuştur. Gaspıralı İsmail’in, Kırım-Bahçesaray’da çıkardığı “Tercüman” gazetesi, Çarlık Rusya’sındaki Türklere, kültürel anlamda önder olmuştu. Rusya Türklerinin saygın isimlerinden Abdürreşid İbrahim’in redaktörlüğünde yayınlanan “Ülfet” gazetesinin de bu alanda önemli hizmetleri olmuştur. Bu çalışmada, Ülfet gazetesinin kültürel uyanış hareketine katkısı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Abdürreşid İbrahim, İdil-Ural, Rusya, Gazetecilik

Kaynakça

• AKÇURA, Yusuf, Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004.
• AKYOL Taha, “Ceditcilik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul 1993, s. 211-213.
• AKIN, Rıdvan, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri ve Türkçülük Hareketi (1908-1918), Der Yayınları, İstanbul, 2002.
• AYDA, Adile, Sadri Maksudi Arsal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
• BİRİNCİ, Ali–KARATEPE ÇAVDAR Tuba, “Halim Sabit Şibay”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul, 1997, s. 336-337.
• DEMİROĞLU, Hasan, “İdil-Ural Türk Gazetelerinde (1905-1912), Kırgız ve Kazaklar”, Tarih Dergisi, Sayı 45 (2007), İstanbul, 2008, s. 155-173.
• DEMİROĞLU, Hasan, “Ülfet Gazetesinin İdil-Ural Türklerindeki Siyasi Gelişmelere Etkisi”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, Haziran 2006, s. 36-53.
• DEMİROĞLU, Hasan, Ülfet Gazetesi, 1905-1907 Yılları Arasında İdil-Ural Türklerinin Sosyo-Kültürel ve Siyasî Faaliyetleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınlar, Ankara, 2012.
• DEVLET, Nadir, 1917 Ekim İhtilali ve Türk Tatar Millet Meclisi (İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk Tatarlarının Millet Meclisi), Ötüken Yayınları, İstanbul, 1998.
• ILGAR, İhsan, Rusya’da Birinci Müslüman Kongresi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• İSMAMUTOVA Dina, “Alaş Kayratkeri Şaymerden Kosşıgululı” https://daryn.online/article/171 Erişim Tarihi 09.12.2023
• KANLIDERE, Ahmet, “Mercanî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara, 2004, s. 169-172.
• KERİMİ, Fatih, “Merhum Ahmet Mithat Efendi ve Şimal Türkleri”, Türk Yurdu, Yıl 2, Sayı 30, C. 3, 27 Kanun-ı evvel 1328- 9 Ocak 1913, s. 161-164.
• KILIÇ, Neslihan, “Rusya Türklerinin İlk Siyasî Temsilcisi Abdürreşid İbrahim’in Sıratı Müstakim Dergisindeki Çin İzlenimleri”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, S. 23 (2), 2023, s. 1230-1241.
• KOYGELDİYEV, Mambet, Ulttık Sayasi Elita, Jalın Baspası, Almatı, 2004.
• MİROPİYEV, Mihail Alekseyeviç, Demonlogiçeskie Rasskazı Kirgizov, Tipografiya V. F. Kirşbaum, St. Petersburg, 1888.
• ORKUN, Hüseyin Namık, Türkçülüğün Tarihi, Kömen Yayınları, Ankara, 1977.
• OSMANOVA, Dilara, “İsmail Bey Gaspıralı ve XX. Asrın Başında Tatar Süreli Yayınları”, İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları Bildiriler, TÜRKSOY Yayınları, Ankara, 2003, s. 110-114.
• Özbekistan Cumhuriyeti Merkezi Devlet Arşivi, (ÖCMDA), Fon: İ-1, Kayıt No: 31 Dosya No: 540, s. 5.
• ÖZKAYA Y., “Rusya Türklerinde Modern Eğitimin Mimarı: İsmail Gaspıralı”, Turkologiya, S. 1 (105), 2001, s. 83-92.
• SOMUNCUOĞLU, Tümen, “19. Asır Sonu 20. Asır Başlarında İdilboyu Tatarlarının Türkistan’daki Faaliyetleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, Cilt VIII, Sayı 2, s. 87-101.
• SUBHANBERDİNA, U., Kazaktın Revolutsiyadan Burıngı Merzimdi Baspa-sözdegi Materialdarı, Kazak SSR Gılım Akademiyasının Baspası, Almatı, 1963.
• TOPSAKAL İlyas, “Rus İmparatorluğunda Yeni Ortodoks Yapılanma: İlminskiy ve Sistemi (1860-1917)”, Tarih Dergisi, S. 50 (2010/1), İstanbul 2011, s. 47-71.
• TÜRKOĞLU İsmail, “Musa Carullah Bigi’nin Siyasî Faaliyetleri”, Ölümünün 50. Yıldönümünde Musa Carullah Bigiyef (1875-1949), I. Uluslararası Musa Carullah Bigiyef Sempozyumu, 6-7 Kasım 1999 Ankara, s. 193-204.
• UZUN, Mustafa İsmet, “Abdürreşid İbrahim (1857-1944)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 1988, s. 295-297.
• ZENKOVSKY, Aleksandr S., Rusya’da Pantürkizm ve Müslümanlık, (Çeviren İzzet Kantemir), Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1983.
• “Çiçerina Sofiya Vailevna”, https://elibrary.orenlib.ru/index.php?dn=down&to=avtor&id=381. Erişim Tarihi: 13.09.2023.
• “Kazak Gazeti Jane Serke. Kazaktın Tungış Ulttık-Beyresmi Basılımdarı” https://bigox.kz/kazak-gazeti-zhane-serke-kazaktyn-tungysh-ulttyk-bejresmi-basylymdary/. Erişim Tarihi: 28. 09. 2023.
• İZTİLEU, Daulet, “Memlekettik Dumadagı Dala Ölkesinin Ökilderi”, https://e-history.kz/kz/news/show/319/. Erişim Tarihi: 13.09.2023.
• KALDIBAY, Mamıtbek, “Serke” https://egemen.kz/article/5323-serke. Erişim Tarihi: 27. 09. 2023.