HANDICRAFTS IN THE KOKAND KHANATE

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 11, 43 - 59, 26.12.2023

Hüseyin Şen

Öz

The Khanate of Kokand was founded in 1709 in the Fergana Valley under the leadership of the Ming tribe of Uzbeks. The Khanate of Kokand, which withdrew from the stage of history with the Russian occupation in 1876, especially in the 19th century when it expanded its borders. It also made important breakthroughs in trade in the first half of the century. The Khanate of Kokand, which made good use of the geostrategic position provided by the Fergana Valley under its control, gained great commercial advantages as a result of the political relations it established with the Manchu Empire. Craft, which is an indispensable part of trade, developed in direct proportion to the political life of the Kokand Khanate. Processing of textile products such as silk, semi-silk, cotton and felt, paper, binding, metals such as iron, silver and copper; Leather tanning was carried out with great care by the masters of the Kokand Khanate. These crafts, which are as old as human history, have existed in the region since ancient times, but the rulers of the Kokand Khanate ensured that these crafts were carried out in a systematic way and created certain production centers. Among these crafts, silk, semi-silk and cotton textiles and paper became important products in the foreign trade of the Khanate of Kokand. The others crafts were produced and sold in markets to meet the needs of the people. In our study, which we created using Turkestanskie Vedomosti Newspaper, notes of Russian researchers and travelers, Schuyler's travelogue and modern studies, we tried to reveal the crafts in the Kokand Khanate and how these crafts were made, the quality of the products produced and how they met the needs, and the richness of the region in terms of raw materials.

Anahtar Kelimeler

Kokand Khanate, Handicrafts, Silk, Paper, Jewellery, Leatherwork, Blacksmithing

HOKAND HANLIĞI’NDA EL SANATLARI

Öz

Hokand Hanlığı 1709 yılında Özbeklerin Ming boyu önderliğinde Fergana Vadisinde kurulmuştur. 1876 yılında gerçekleşen Rus işgali ile tarih sahnesinden çekilmiş olan Hokand Hanlığı özellikle sınırlarını genişlettiği XIX. yüzyılın ilk yarısında ticarette de önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Hakimiyeti altında tutuğu Fergana Vadisinin sağladığı jeostratejik konumu iyi kullanan Hokand Hanlığı, Mançu İmparatorluğu ile kurduğu siyasi ilişkiler neticesinde ticari noktada büyük avantajlar elde etmiştir. Ticaretin vazgeçilmez bir parçası olan zanaat Hokand Hanlığı’nın siyasi hayatıyla doğru orantılı olarak gelişmiştir. İpek, yarı ipek, pamuk, keçe gibi tekstil ürünleri, kâğıt, ciltleme, demir, gümüş, bakır gibi madenlerin işlenmesi; deri tabaklama Hokand Hanlığı’nın ustaları tarafından ince bir titizlikle gerçekleştirilmiştir. İnsanlık tarihi kadar eski olan bu zanaatlar bölgede kadim zamanlardan bu yana mevcuttur lakin Hokand Hanlığı’nın yöneticileri bu zanaatların bir sistematik içerisinde gerçekleştirilmesini sağlamış, hammadde ve pazar özelliklerini göz önünde tutarak belirli üretim merkezleri oluşturmuştur. Söz konusu zanaatlardan ipek, yarı ipek ve pamuk dokumaları ile kâğıt Hokand Hanlığı’nın dış ticaretinde de önemli ürünlerden olmuştur. Diğer zanaatlar ise daha çok ahalinin ihtiyaçlarını karşılamak adına üretilmiş ve pazarlarda satılmıştır. Turkestanskie Vedomosti Gazetesi, Rus araştırmacılar ve seyyahların notları, Schuyler’in seyahatnamesi ve modern çalışmaları kullanarak oluşturduğumuz çalışmamızda Hokand Hanlığı’ndaki zanaatlar ve bu zanaatların nasıl yapıldığı, üretilen ürünlerin kalitesi ve ihtiyaçları nasıl giderdiği, hammadde olarak bölgenin zenginliği ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hokand Hanlığı, El Sanatları, İpek, Kâğıt, Kuyumculuk, Dericilik, Demircilik

Kaynakça

• “Kokand”, Turkestankiy Sobornik, T. 30, 1870, ss. 130-145.
• “Obozrennie Kokandskogo Hanstva B Nıneşnam ego Sostoynii”, Zapiski RBO, Kn. III, ss. 176-216.
• BABABEKOV, H. N., Narodnie Dvijeniya v Kokandskom Hanstve i ih Sosial-no-Ekonomiçeskie i Politiçeskie Prevposılki (XVIII-XIX vv.), Taşkent, “Fan” Uzbekskoy SSR, 1990.
• Christie, Ella R., Rus İşgali Altındaki Orta Asya Hîve’den Altın Semerkant’a, çev. Yusuf Yazar, Büyüyen Ay Yayınevi, İstanbul 2023.
• EFREMOVA, F., Stranstvovaniye v Kirgizskoy stepi, Bukharii, Khive, Persii, Tibet i Indii v Vozvrasheniye Yego Ottuda Cherez Angliyu v Rossiyu, Universişeskoi Tipografiy, Kazan, 1811.
• KARİMOVA, Miyassar Jamoldinovna, “Crafts and Trade in the Kokand Kha-nate”, SSNR, 2020, pp. 1-17. https://ssrn.com/abstract=3656770
• KESER, Emre, E. K. Meyendorf ve Eserı̇nı̇n Buhara Hanlığı Açısından Değerlendı̇rı̇lmesı̇, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya, 2018.
• KOÇ, Dinçer, Rus Elçilik Raporlarına Göre Hokand Hanlığı (XIX. Yüzyılın İlk Yarısı), İstanbul, İdeal Kültür&Sanat, 2015.
• KOLESNİKOV, Aleksandır, Mairya Matveyava, Rus Seyyahların Gözüyle Orta Asya, İstanbul, Çevri Bilim Yayınevi, 2019.
• KRAUZEL, İ. O., “Krasilnom İskusstve Tuzemnıh Jiteley Turkestanskogo Kray”, Turkistanskiy Sobornik, T. I, 1872, ss. 493-500.
• KÜLÜNK, Neriman Sena, Mir İzzetullah’a Göre XIX. Yüzyılın Başlarında Türkistan: Tercüme ve Tahlil, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İs-tanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2023.
• MEDRAHİMOV, Zahid Şerofoviç, “Qu’qan Hanlıgı Hunarmandçılık Markaz-ları”, Ütmuşga Nazar, No: 26, 2019, ss. 67-73.
• MEDRAHİMOV, Zahid Şerofoviç, Qu’qan Hanlıgıda Savdo Munasabatları Tarihi, Taşkent, Yangı Nesher, 2014.
• MEYENDORF, B. V., A Journey from Orenburg to Bokhara (in The Year 1820), Çev. Captain E. F. Chapman, Kolkata, Foreign Department Press.
• OGLİ, Abdullaev Ravshanjon Inomjon, Kokan Hanlıgıda Kitobat Sanatı, Talqin va tadqiqotlar” İlmiy-Uslubiy Jurnali, No. 16, 2022, ss. 180-184.
• PAŞİNO, P. İ., Fabriçnoi i Targovoi Deyatelnosti Turkestanskoi Oblasti, T. 3(4), Sank Peterburg, İzvestiya İmperatorskogo Russkogo Geografices-kogo Obşestva, 1868.
• PAŞİNO, P. İ., Turkestanskiy Kray v 1866 godu, 1968.
• PETROVSKİY, N. O., Şelkovodstve i Şelkomatahii Serdney Azii, Tiflis, Tipog-rafiya K.P. Kolovskago, 1904.
• RAKHIMZHONOVICH, Topildiev Nosirzhon, “Sosiolno-ekonomiçeskoe Polojenıe Kokandskogo Hansva v1850-1879 gg.”, Molodoi Uçenbıi, No 9 (89), 2015, ss. 957-958.
• SCHUYLER, E., Note Of A Journey In Russian Turkestan, Khokand, Bukha-ra, And Kuldja, Vol. II, Third and Revised Edition Sampson Low, Marston, Searle&Rivington, London, 1976.
• SUCHUYLER, E., Türkistan Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seya-hat Notları, Çev. Firdevs Çetin&Halil Çetin, İstanbul, Paradigma Yayıncılık, 2007.
• TOMBULOĞLU, Tuba, “Seyyahlara Göre Fergana’nın Ekonomik Durumu (18 ve 19. Yüzyıllar)”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gök-çe, Ankara, Pegem Akademi, 2019, ss. 175-198.
• Turkestanskie Vedomosti, No: 49, 1880.
• Turkestanskie Vedomosti, No. 36, 1871.
• VELYAMİNOV-ZERNOV, V. V., Torgovoe Zhaçenie Kokanskogo Hanstva Dlya Russkih, Sank Peterburg, İGRO, 1854.