TUYUHUNLARIN QİANGLAŞMA (TİBETLİLEŞME) MESELESİ VE ONLARIN TÜRK KÜLTÜRÜ İLE YAKIN İLİŞKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 13, 85 - 104, 29.12.2024

Zeki Tok

Öz

Türklüğü veya Moğolluğu tartışmalı olan Tuyuhunlar Türk tarihi için çok önemli bir dönemi ifade etmektedir. Yaklaşık 350 yıl yaşattıkları (tahminen M.S. 329-663) devletleri, Gansu ve Kök Nur (Qinghai) merkezli olarak etrafa genişlemiştir. Hâkim oldukları bazı bölgelerde nüfusun çoğunluğunu Qiangların oluşturması sebebiyle kimi çevrelerce Tuyuhunların Qianglaştığı yani kültürel değişime uğradıkları öne sürülmüştür. Biz bu çalışmamızda Çin kaynaklarına dayanarak Tuyuhun ve Tibet kültürünün özelliklerini tetkik edip, Tuyuhunların; Türk kültürü ile yakın ilişkisini ortaya koyacağız.

Anahtar Kelimeler

Tuyuhun, Qiang (Tibet), Türk, Moğol, Çin kaynakları, Kültür

THE PROBLEM OF TRANSFORMATIONS OF TUYUHUNS TO QIANG (TIBETIAN) AND THEIR CLOSE RELATIONSHIPS OF THE TURKISH CULTURE

Öz

Tuyuhuns, whose race, being Turk or Mongol, are controversial, represents a very important period for Turkish history. Their state, which was existed for about 350 years (estimated 329-663 A.D.), had expanded around as Gansu and Kök Nur (Qinghai). It has been suggested that Tuyuhuns became Qiang, that is, they underwent a cultural change because the majority of the population in some regions they dominated were Qiang. In this study, we examine the characteristics of Tuyuhun and Tibetan culture based on Chinese sources and examine the Tuyuhuns; We will reveal its close relationship with Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Tuyuhun, Qiang (Tibetan), Turkish, Mongolian, Chinese resources, Culture

Kaynakça

• Jin Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Wei Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Song Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Nan Qi Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Liang Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Zhou Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Sui Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Nan Shi, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Bei Shi, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Jiu Tang Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Xin Tang Shu, Zhonghua baskısı, Pekin, 2013.
• Tang Huiyao, Zhongwen yay., 1978.
• Tong Dian, Zhonghua baskısı, Pekin, 1992.
• Ce Fu Yuan Gui, Fenghuang Baskısı, 2006.
• Zizhi Tongjian, Zhonghua baskısı, Pekin, 1997.
• BECKWİTH, Christopher I., Tibet İmparatorluğu Tarihi, Çev. Ali Fahri Doğan, Selenge Yayınları, İstanbul, 2020.
• Dotson, Brandon: “Administration and Law in the Tibetan Empire: The Section on Law and State and its Old
• Tibetan Antecedents”, Doktora Tezi, Tibetan and Himalayan Studies Oriental Institute, University of Oxford, 2006.
• EBERHARD, Wolfram, Çin Tarihi, Ankara, 1995.
• Erken İç Asya Tarihi, Derleyen Denis Sinor, İstanbul, 2009.
• ENES, Adıgüzel, Tibet Yüksek Dağların Konargöçer İmparatorluğu, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul, 2024.
• GÖMEÇ, S, Türk Destanlarına Giriş, Ankara, 2015.
• GUMİLEV, L. N., Hunlar, Çev. Ahsen Batur, İstanbul, 2002.
• Gündüz, Tufan, Oğuz Kağan Destanı, İstanbul, 2016.
• Huang Chi-Huei, “T’ang Devrinde Tibetlilerin, Çinliler ve Orta Asya Kavimleriyle Münâsebetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Umumî Türk Tarihi Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1970.
• Lİ, Wenshi 李文实, Xichui Gudi yu Qiang Zang Wenhua, 西陲古地与羌藏文化, Xining 西宁, 2001.
• LUO, Xin 罗新, “Tuyuhun yu Kunlun Yu 吐谷浑与昆仑玉”, Zhongguo Shi Yanjiu 中国史研究, 2001, 第 1 期, s.43-52.
• KAPUSUZOĞLU, Gökçen, “Çin Kaynaklarına Göre Türk Kültür Çevresinde Evlenme ve Cenaze Gelenekleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 34, S. 58, 2015, s.507-522.
• Matsuda Hsiao 松田寿男, “Tuyuhun Qianshi Kao 1-2 吐谷浑遣使考 (上下)”, Japoncadan Çinceye Çev. Zhou Weizhou, Xibei Shidi 西北史地, 1981, (2-3).
• ORSOY, Sema, “Çin Kaynaklarına Göre M.S. 5. Yüzyıl Başlarına Kadar Orta Asya’da Ti ve Ch’iang Kavimleri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilimdalı Doktora Tezi, Ankara, 2013.
• ÖGEL, B., “Eski Ortaasya Kabileleri Hakkında Araştırmalar I. Yüe-Çi’ler”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C. 15, S. 1-3, 1957, s.247-278.
• ÖGEL, B., Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. 1-2, Ankara, 2015.
• SHİRATORİ, Kurakichi, “Kaghan Unvanının Menşei”, Çev. İbrahim Gökbakar, Belleten, IX, S. 36, 1945, s.497-504.
• VÁSÁRY, İstván, Eski İç Asya’nın Tarihi, Çev. Dr. İsmail Doğan, İstanbul, 2007.
• TAŞAĞIL, Ahmet, Gök-Türkler 1-2-3, Ankara, 2012.
• TEMİR, Ahmet, Moğolların Gizli Tarihi, Ankara, 2010.
• TOK, Zeki, “Tuyuhun Tarihi (MS. III-VII. Yüzyıl)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2020.
• YANG, Jianxin 杨建新, MA Manli 马曼丽 ve diğerleri: Xibei Minzu Guanxishi 西北民族关系史, Editörler Yang Jianxin ve Ma Manli, Beijing, 1990.
• YILDIRIM, Kürşat, “Sung Yün’ün Türkistan’daki Seyahati”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 2015, 281-300.
• ZHOU, Weizhou 周伟洲, Tuyuhun Shi 吐谷浑史, Guilin桂林, 2006.