Kadınların Hadis Okuttuğu Mekânlar: el-Câmiu’l-Muzafferî Örneği

Yıl 2017, Sayı: 37, 33 - 70, 01.06.2017

Nagihan Emiroğlu

https://doi.org/10.26570/isad.326840

Cited By: 1

Öz

İslâm tarihinde kadınlar her zaman aynı düzeyde olmasa da ilim hayatında aktif

rol oynamıştır. Özellikle VII-X. (XIII-XVI.) asırlara tekabül eden Memlük coğrafyasında

kadınlar, toplum içerisinde hatırı sayılır şekilde etkinliklerini hissettirmişler,

diğer İslâmî ilimlerde olduğu gibi hadis ilminin öğretiminde de erkek

hocalarla birlikte görev almışlardır. Nitekim Kudüs’ten göç ederek Dımaşk’ta

Kāsiyûn dağı eteklerine yerleşen Makdisî ailelerinin öncülüğünde inşa edilen el-

Camiu’l-Muzaferî, kadın-erkek pek çok hocanın katılımıyla gerçekleştirilen toplu

dersler için önemli bir mekân olmuştur.

Bu makale söz konusu dönemde kadınların, okuttukları eserlere düşülen semâ

kayıtlarından hareketle sadece evlerinde değil dârülhadis ve medrese gibi kurumların

yanı sıra her kesimden insanın müşterek olarak kullandığı camilerde de

birtakım ilmî faaliyetler sürdürdüklerini göstermeyi amaçlamaktadır. Makalede

bu dönemin kadın muhaddisleri tanıtılırken aynı zamanda okutulan kitaplar ve

derslere katılan öğrencilerin yaşı, bilgi düzeyi ve sayısı gibi özelliklerinden hareketle

dönemin ve toplumun ilim hayatına verdiği önemi yansıtan bilgiler de

sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kadın muhaddisler, hadis, semâ kayıtları, Makdisî/Kudâme ailesi, el-Câmiu’l-Muzafferî, Memlükler

Kaynakça

• Açıl, Berat, “Edebiyatın İlmi veya İlmin Edebiyatı: Carullah Efendi’nin Edebiyat Koleksiyonunu Kenardan Okumak”, Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları, ed. Berat Açıl, Ankara: Nobel Yayın, 2014, s. 339-70.
• Aydın, Arafat, “Yazma Eserlerdeki Semâ Kayıtlarında Dârü’l-Hadisler”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârü’l-Hadisler (08-09 Eylül 2012): Sempozyum Kitabı, Samsun: Ceylan Ofset, 2013, s. 103-26.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: Hadisevi Yayınları, 2006.
• Değirmenci, Tülün, “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur? Osmanlı’da Okurlar ve Okuma Biçimleri Üzerine Bazı Gözlemler”, Tarih ve Toplum, 13 (2011): 7-43.
• Demirkent, Işın, “Haçlılar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XIV, 525-46.
• Ebû Gudde, Abdülfettâh, el-İsnâd mine’d-dîn ve safha müşrika min târîhi semâi’l-hadîs inde’l-muhaddisîn, Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1412/1992.
• Eren, Mehmet, “Kadınların Hadis İlmine Katkıları”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 44/1 (2003): 83-110.
• Eren, Mehmet, “Ziyâiyye Dâru’l-Hadis’inde Birden Fazla Hocanın Katılımıyla Yapılan Dersler”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârü’l-Hadisler (08-09 Eylül 2012): Sempozyum Kitabı, Samsun: Ceylan Ofset, 2013, s. 281-98.
• Fâsî, Takıyyüddin, Zeylü’t-Takyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-mesânid, haz. Kemâl Yûsuf el-Hût, I-II, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• Hâfız, M. Mutî‘, Câmiu’l-Hanâbile el-Muzâfferî bi-Sâlihiyyeti Cebeli Kāsiyûn, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• Hâfız, M. Mutî‘, Dârü’l-hadîsi’z-Ziyâiyye ve mektebetühâ bi-Sâlihiyyeti Dımaşk, Dımaşk: Dârü’l-Beyrutî, 1427/2006.
• İbn Battûta, Rihletü İbn Battûta, haz. Abdülhâdî et-Tâzî, I-V, Rabat: Akademiyyetü’l- Memleketi’l-Mağribiyye, 1417/1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine, I-IV, Beyrut: Dârü’lcîl, 1414/1993.
• İbn Râfi‘, el-Vefeyât, haz. Sâlih Mehdî Abbas-Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 1402/1982.
• İbn Sa‘d el-Makdisî, Mu‘cemü’ş-şüyûh li-Tâciddîn Abdilvehhâb b. Alî es-Sübkî, haz. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf v.dğr., Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 2004.
• İbn Tolun, Şemseddin, el-Kalâidü’l-cevheriyye fî târîhi’s-Sâlihiyye, haz. M. Ahmed Dehmân, I-II, Dımaşk: Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, 1401/1980-81.
• İbnü’l-Hâc el-Abderî, el-Medhal, I-IV, Kahire: Dârü’t-türâs, t.y.
• İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, haz. Abdülkādir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût, I-X, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406-14/1986-93.
• Kehhâle, Ömer Rıza, A‘lâmü’n-nisâ’ fî âlemeyi’l-Arab ve’l-İslâm, I-V, Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 1404/1984.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer, Hadis Literatürü: er-Risâletü’l-müstetrafe, çev. Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayınları, 1994.
• Koca, Ferhat, “Hanbelî Mezhebi”, DİA, XV, 538.
• Koca, Ferhat, “Kudâme Ailesi”, DİA, XXVI, 310-11.
• Koçak, Faruk, “İstanbul Kütüphanelerindeki Hadis Cüzleri” (doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1995.
• Leder, Stefen v.dğr., Mu‘cemü’s-semââti’d-Dımaşkıyye, Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Fransî li’ddirâsâti’l- Arabiyye bi-Dımaşk, 1996.
• Ma‘tûk, Sâlih Yûsuf, “İlmü’l-hadîs fî Mekkete’l-Mükerreme hilâle’l-asri’l-Memlûkî” (doktora tezi), Câmiatü Ümmi’l-kurâ, Mekke, 1407/1986.
• Ma‘tûk, Sâlih Yûsuf, Cühûdü’l-mer’e fî rivâyeti’l-hadîs (el-karnü’s-sâmin el-hicrî), Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1418/1997.
• Muhammed b. Azzûz, Büyûtâtü’l-hadîs bi-Dımaşk, Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1425/2004.
• Neumann, Christoph K., “Üç Tarz-ı Mütalaa: Yeniçağ Osmanlı Dünyası’nda Kitap Yazmak ve Okumak”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 1 (2005): 60-70.
• Nuaymî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, haz. İbrâhim Şemseddin, I-II, Beyrut: Dârü’l-kütübi’lilmiyye, 1990.
• Özkan, Halit, Memlüklerin Son Asrında Hadis, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Öztürk, Zehra, “Eğitim Tarihimizde Okuma Toplantılarının Yeri ve Okunan Kitaplar”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1/4 (2003): 131-55.
• Öztürk, Zehra, “Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literütür Dergisi (TALİD), 5/9 (2007): 401-45.
• Safedî, A‘yânü’l-asr ve a‘vânü’n-nasr, haz. Ali Ebû Zeyd v.dğr., I-VI, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1418/1998.
• Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, haz. Ahmed el-Arnaût – Türkî Mustafa, I-XXIX, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Saraçoğlu, Tuba Nur, “Kitap ve Sahibü’l-Kütüp: Cârullah Efendi’nin Siyer ve Tarih Kitapları”, Osmanlı Kitap Kültürü Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları, ed.
• Berat Açıl, Ankara: Nobel Yayın, 2014, s. 255-77.
• Sayeed, Asma, “Kadın ve Hadis Rivayeti Memlükler Dönemi Şam Bölgesinden İki Örnek”, çev. Orhan Yılmaz, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015): 159-70.
• Sehâvî, Şemseddin, Fethu’l-mugīs şerhu Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkī, haz. Ali Hüseyin Ali, I-IV, Kahire: Mektebetü’s-sünne, 1424/2003.
• Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, haz. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el- Fâryâbî, Beyrut: Mektebetü’l-Kevser, 1415.
• Şâkir Mustafa, Medîne li’l-ilm Âlü Kudâme ve Sâlihiyye, Dımaşk: Dâru Talâs, 1997.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Kıraat ve Semâ Kaydı”, DİA, XXII, 436.
• Vâdîâşî, Bernâmecü’l-Vâdîâşî, haz. Muhammed Mahfûz, Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1982.
• Yelten, Muhammet, “Hamza-Nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okunma Mekânları”, Turkish Studies, 8/9 (2013): 151-65.
• Yılmaz, Muhammet, İbn Hacer’in Hocaları Bağlamında Kadın Hadisçiler, Ankara: Araştırma Yayınları, 2008.
• Yılmaz, Muhammet, “Sadreddin Konevi’nin Huzurunda Okunan İbnü’l-Esîr’in Câmi’u’l- Usûl Adlı Eserinin Semâ Kayıtları”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2013): 1-19.
• Yılmaz, Muhammet, Semâ Kayıtlarında Kadın Hocalar, Adana: Giriş Yayınları, 2014. Yiğit, İsmail, “Memlükler Zamanında (1250-1517) Kadın”, Diyanet İlmî Dergi, 40/2 (2004): 131-44.
• Yûnûnî, Kutbüddin, Zeylü Mir’âti’z-zaman, I-IV, Kahire: Dârü’l-kitâbi’l-İslâmî, 1413/1992.
• Zehebî, el-İber fî haberi men gaber, haz. Ebû Hâcer M. Saîd Zağlûl, I-V, Beyrut: Dârü’lkütübi’l- ilmiyye, 1405/1985.
• Zehebî, Mu‘cemü şüyûhi’z-Zehebî, haz. Rûhiyye Abdurrahman es-Süyûfî, Beyrut: Dârü’lkütübü’l- ilmiyye, 1410/1990.
• Zehebî, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’, haz. Şuayb el-Arnaût v.dğr., I-XXIII, Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 1401-1405/1981-85.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm: sene 551-560, haz. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut: Dârü’lkitâbi’l- Arabî, 1418/1997.