Some Remarks on the Life and Works of Muḥammad ibn Maḥmūd al-Iṣfahānī (d. 688/1289)

Yıl 2020, Sayı: 44, 247 - 262, 11.07.2020

M. Cüneyt Kaya

https://doi.org/10.26570/isad.754320

Öz

Muhammed b. Mahmûd el-İsfahânî’nin (ö. 688/1289) Hayatı ve Eserleri Üzerine Birkaç Not

Öz

Son yıllarda İslam düşüncesinin, yaklaşık XIII. yüzyıldan modernleşme çabalarının başladığı döneme kadar uzanan süreçte nasıl bir seyir takip ettiğini anlamaya ve anlamlandırmaya yönelik çalışmalardaki artış, bu dönemde eser vermiş simaların düşünce dünyalarını keşfe dönük her geçen gün gelişmekte olan bir literatür doğurduğu gibi, söz konusu zaman diliminde kaleme alınmış eserlerin neşrine yönelik de özel bir ilginin uyanmasına yol açmıştır. Bu ilgi, el yazması eserlere erişimin gittikçe kolay hale gelmesi ve bu tür eserleri değerlendirip neşre hazırlamaya yönelik teknik bilginin nispeten yaygınlaşması sayesinde somut ürünlere de dönüşmeye başlamış ve her ne kadar bahsi geçen dönemde kaleme alınmış eserlerin sayısı düşünüldüğünde çok küçük bir yekün tutsa da dikkate değer eserler bu sayede gün yüzüne çıkartılarak araştırmacıların hizmetine sunulmuştur.
Bu çerçevede yayımlanan eserlerden biri de Mansur Koçinkağ ve Bilal Taşkın tarafından neşredilen Muhammed b. Mahmûd el-İsfahânî’nin (ö. 688/1289) Kitâbü’l-Kavâʻidi’l-külliyye fî cümletin mine’l-fünûni’l-ilmiyye’sidir. Söz konusu çalışmanın Türkçe ve Arapça olarak kaleme alınan girişinde nâşirler, biyobibliyografik kaynaklardaki malumat çerçevesinde İsfahânî’nin hayatı ve eserlerine dair bilgi verdikten sonra kısaca el-Kavâʻidü’l-külliyye’yi tanıtarak tahkikte kullandıkları üç nüshaya ve tahkikte izlenen yönteme değinmektedirler.
Elinizdeki çalışmanın amacı, iki el yazması esere daha yakından bakarak, nâşirlerin sadece biyobibliyografik eserlere dayalı olarak kısaca sundukları İsfahânî’nin hayatı ve eserleri hakkındaki bilgimizi biraz daha derinleştirmekten ibarettir. Bu amaçla inceleyeceğim iki el yazması eserden biri, zaten el-Kavâʻidü’l-külliye’nin neşrinde de kullanılan Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi (nr. 471), diğeri ise Esîrüddin el-Ebherî’nin (ö. 663/1265) Keşfü’l-hakāik fî tahrîri’d-dekāik’ini içeren Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi’de (nr. 1436) kayıtlı nüshadır.

Anahtar Kelimeler

Muhammed b. Mahmûd el-İsfahânî, Kitâbü’l-Kavâʻidi’l-külliyye fî cümletin mine’l-fünûni’l-ilmiyye, İslam düşüncesi

Kaynakça

• Akyürek, Yunus, “Moğol Baskısı Sebebiyle Batıya Göç Eden Bir Şâfiʻî Fakîhi Ebû Abdillâh Muhammed b. Mahmûd b. Muhammed el-İsfahânî (H. 616-688/1219-1289)”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2017): 125-41.
• Arıcı, Mustakim, “VII./XIII. Yüzyıl İslâm Düşüncesinde Fahreddin Râzî Ekolü”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 26 (2011): 1-37.
• Bağdatlı İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn, nşr. Kilisli Muallim Rifat - İbnülemin Mahmud Kemal - Avni Aktuç, I-II, İstanbul: Maarif Basımevi, 1951-55.
• Başoğlu, Tuncay, Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi, İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Başoğlu, Tuncay, “Urmevî, Tâceddin”, DİA, 2012, XLII, 178-79.
• Demirci, Muhsin, “İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman”, DİA, 2000, XXII, 509-10.
• Ebherî, Esîrüddin, Keşfü’l-hakāik fî tahrîri’d-dekāik, nşr. Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Çantay Kitabevi, 1998.
• El-Rouayheb, Khaled, The Development of Arabic Logic (1200-1800), Basel: Schwabe Verlag, 2019.
• İbn Kādî Şühbe, Tabakātü’ş-Şâfiʻiyye, nşr. Abdülalîm Hân, I-IV, Haydarâbâd: Dâiretü’l-maʻârifi’l-Osmâniyye, 1398-99/1978-80.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin, Şerhu’l-İsbahâniyye, nşr. Muhammed b. Avde es-Seʻavî, Riyad: Mektebetü dâri’l-minhâc, 1430.
• İsfahânî, Muhammed b. Mahmûd, Kitâbü’l-Kavâʻidi’l-külliyye fî cümletin mine’l-fünûni’l-ilmiyye, nşr. Mansur Koçinkağ – Bilal Taşkın, Beyrut: Dâru İbn Hazm – İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1438/2017.
• Koca, Ferhat, “İsfahânî, Muhammed b. Mahmûd”, DİA, 2000, XXII, 510-11.
• Koçinkağ, Mansur, “Şemseddîn el-İsfahânî’nin (v. 688/1289) Hilâf İlmine Dair Yazma Eserinin İncelenmesi”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (2017): 187-96.
• Koçinkağ, Mansur, “Şemseddîn el-İsfahânî’ye (ö. 688/1289) Göre İlletin Red Yolları”, Kilitbahir, 15 (2019): 296-317.
• Koçinkağ, Mansur – Bilal Taşkın, “Muhammed b. Mahmûd İsfahânî”, Muhammed b. Mahmûd İsfahânî”, el-Kavâʻidü’l-külliyye içinde, s. Türkçe: 13-28, Arapça: s. 21-31.
• Özel, Ahmet, “Âmidî, Rükneddin”, DİA, 1992, III, 56-57.
• Özen, Şükrü, “İlm-i Hilâf”, DİA, 1998, XVII, 527-38.
• Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût – Türkî Mustafâ, I-XXIX, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Sübkî, Tabakātü’ş-Şâfiʻiyyeti’l-kübrâ, nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv – Mahmûd Muhammed Tanâhî, I-X, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1383-96/1964-76.
• Şeşen, Ramazan, Muhtârât mine’l-mahtûtâti’l-Arabiyyeti’n-nâdire fî mektebâti Türkiyâ İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR], 1997.
• Şeşen, Ramazan, “Tevkīʻâtü Esîriddîn el-Ebherî ve Şemsiddîn es-Semerkandî”, el-Mahtûtâtü’l-muvakkaʻa, ed. Yûsuf Zeydân, İskenderiye: Mektebetü İskenderiyye, 2008, s. 141-147.
• Taneri, Aydın, “Caʻber Kalesi”, DİA, 1992, VI, 525-27.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm: sene 681-690, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf v.dğr., Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.