Türkiye’de Üniversite ve Yüksek Öğretime Dair Eserler (1775-1980)

Yıl 2021, Sayı: 45, 103 - 144, 29.01.2021

Tuncay Başoğlu

https://doi.org/10.26570/isad.846701

Cited By: 3

Öz

Günümüz Türkiye’sinde yüksek öğretim, âdeta üniversite ile özdeşleşmiş durumdadır, yüksek öğretim üniversitenin yaptığı iştir. Teorik açıdan bakıldığında bu özdeşleşme bir zorunluluk içermediği gibi tarihî açıdan da üniversite yüksek öğretim kurumlarının tek örneği değildir. Bununla birlikte yüksek öğretim kurumları içerisinde son iki yüzyılda gelişip dönüşen modern üniversite, özellikle de Alman araştırma üniversitesi ve ardından Amerikan üniversitesi bütün dünyada âdeta rakipsiz bir konuma erişmiştir. Bunun, modern devlet ve ekonominin talepleri doğrultusunda üniversitenin modern devletin ihtiyaç duyduğu eğitimli kadroları yetiştirmesiyle, bilim ve teknolojiye yönelik araştırmaları bünyesine katmasıyla ve meslek edindiren bir kurum olarak öne çıkmasıyla ilgili sebepleri olduğu kadar kültürel sebepleri de vardır. Modern üniversite meslek edindiren bir kurumdur, çünkü devletin ve piyasanın yüksek öğretim seviyesinde eğitimli insana ihtiyacı giderek artmıştır. Üniversite kültür aktarımı gerçekleştiren ve kimlik kazandıran bir kurumdur, çünkü elle tutulur bir meslek edindirmediği durumlarda da yaşanan dünyayı ve ondaki müesses nizamı kavrayıp onunla uyumlu düşünen, onun değerlerine göre hareket etmeye müheyya olan insanlar yetiştirmektedir.
Bir tanıma göre yüksek öğretim, “bir ilim ya da sanat alanında bilginin en üst düzeyde öğretildiği, üretildiği, yorumlandığı, eleştirildiği ve tasnif edildiği süreç, mekân/ortam”dır. Üniversite ise bazan “kültür ve coğrafya sınırlarını aşarak çeşitli alanlarda yüksek eğitim ve öğretim veren kurum” şeklinde evrensel, bazan da “toplumun ruhu, ulusun kültür kaynağı, var oluşunun menbaı” şeklinde ulusal bir çerçevede tanımlanmıştır. Tanımlarda çoğu kere üniversitenin sadece en üst düzeyde eğitim öğretim vermesiyle yetinilmez, ilmî araştırma faaliyetini de yürüten ve yeni bilgi üreten bir kurum olma özelliği vurgulanır. Başta Batılı ülkelerde olmak üzere XX. yüzyılda yüksek öğretim ve özellikle üniversite hakkında çok şey yazıldı. Bu kurumun dünyada son iki yüzyıldır geçirdiği hızlı dönüşümleri bilmeyenler, sanki kökü yüzlerce yıl geriye uzanan, geçmişte de şimdiki haliyle var olan bir kurum tasavvuruna kapılabilirler. Önce XVIII. yüzyıl sonu ve XIX. yüzyıl başlarında Fransız İhtilali, İngiliz sanayi inkılabı, Alman felsefesi ve yeni ortaya çıkan Alman araştırma üniversitesinin etkileri, ardından XIX. yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyıl başları arasındaki süreçte sosyal bilimler ile modern kimya, biyoloji vb. doğa ilimlerinin üniversiteye girişi ve üniversite yapısının yenilenmesi, II. Dünya Savaşı’nın sonu ile birlikte kitlesel eğitimi benimseyen, eğitim ile araştırmayı tek bünyede birleştiren ve piyasa ile iş birliğine önem veren Amerikan araştırma üniversitesinin hâkimiyet kurması gibi gelişmeler, üniversitenin hızlı dönüşümler geçirmesine yol açtı. Dünyada giderek yaygınlaşan bu kurumun örgütlenmesi, eğitim içeriği ve kalitesi, mezunlarının istihdamı gibi hususlarda ortaya çıkan sorunları incelemek ve siyasi, iktisadi ve teknolojik gelişmelere uyumlu olarak yenilemek amacıyla çok sayıda tartışma, rapor, eser ortaya çıktı. Günümüzde de internetin yaygınlaşması, bir yandan iktisadi rekabetle diğer yandan muazzam boyutlara ulaşan göç ve iltica vâkıasıyla irtibatlı globalleşme yahut uluslararasılaşma baskısı ve nihayet salgın hastalık ve benzeri âfetlerin etkileri üniversiteyi dönüşüme zorlayan hususlar olarak öne çıkmaktadır. Bu tür gelişmelerin ne tür bir dönüşüme yol açacağı hususu yeni çalışmaları tetikleyecektir.
Bu yazıda Türkiye’de 1980 yılına kadar yüksek öğretim ve üniversite alanında yayımlanmış kitap veya risale formatındaki eserlere dair genel bir değerlendirme yapacağım. Gerekli hallerde makale veya deneme formatındaki yazılara da değineceğim. 1980 yılı itibarî olarak seçilmiş olmakla birlikte, bu tarihten sonra Türkiye’de Yükseköğretim Kurumu’nun (YÖK) kurulması ve yeni bir kanunla yüksek öğretimde yeni bir döneme girilmiş olması, Türkiye ekonomisi ve siyaseti ile birlikte yüksek öğretimin de dünyaya daha açık hale gelmesi ve daha da önemlisi konuyla ilgili telif ve tercüme yayınların çoğalmış ve çeşitlenmiş olması sebebiyle 1980 sonrasını ayrı bir yazının konusu olarak ele almayı uygun gördüm. Bu yazıda amaç, yüksek öğretimin ve üniversitenin sorunlarını dile getirmek veya çözümler önermek değildir. Sadece, incelenen dönemde yayımlanan eserler üzerinden üniversite fikrinin/tasavvurunun varlığını araştırmayı -bir üniversite tasavvurunun bulunup bulunmadığı, varsa bunun nasıl olduğu hususunu incelemeyi- hedefliyorum.

Anahtar Kelimeler

Üniversite, Yüksek Öğretim, Türkiye

Kaynakça

• 1968 Yılı Öğrenci Hareketleri (Dünyada ve Türkiye'de) – Symposium, Ankara: A.Ü. Eğitim Fakültesi, 1969.
• Abadan, Nermin, Üniversite Öğrencilerinin Serbest Zaman Faaliyetleri: Ankara Yüksek Öğrenim Gençliği Üzerinde Bir Araştırma, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1961.
• Âkil Muhtar [Özden], Dârülfünun Hakkında Bazı Mülahazât, İstanbul: Matbaa-i Ahmet İhsan, 1340 (1924).
• Âkil Muhtar Özden, Fatih Devri İstanbul ve Pariste Tıp Tahsili: Sonradan Niçin Geri Kaldık?, İstanbul y.y., 1944.
• Alman Üniversiteleri Hakkında Bilim Kurulunun Tavsiyeleri, çev. Ekrem Göksu, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Teknik Haberleşme Merkezi, 1966.
• Altuğ, Hikmet v.dğr., Öğrenci Hareketlerinin Bilimsel Yönden Araştırılması, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1970.
• Aslan, Asım, Üniversitelinin Sorunları, Ankara: San Matbaası, 1969 (Asım Arslan, Üniversite Gençliğinin Sorunları ve Çözüm Önerileri (Üniversite Adaylarına ve Üniversitelilere Rehber), Ankara: Dost Dağıtım, 2007).
• Ayas, Nevzad, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi, Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1948.
• Aybaş, Osman Tekin, Ege Üniversitesi’ndeki Kütüphanelerin Durumu ve Türkiye'de Geleceğin Üniversite Kütüphanelerine Tutacağı Işık, Ankara: TÜBİTAK, 1976.
• Aybaş, Osman Tekin, “Türkiye Üniversite Kütüphaneleri Hakkında Rapor”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Ankara,24/4 (1975): 259-272.
• Berki, Ali Himmet, “Selçuklular ve Osmanlılar Devirlerinde İlk İslâm ve Türk Üniversiteleri”, Diyanet İlmi Dergi, 10/110-111 (1971): 230-235.
• Bilsel, Mehmet Cemil, İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1943.
• Bowles, Frank, Access to Higher Education vol. 1, Paris: UNESCO and the International Association of Universities, 1963 = Üniversiteye Öğrenci Kayıt Kabul Usulleri Hakkında Milletlerarası İnceleme / Yüksek Öğrenime Giriş Cilt I, trc. Necmi Z. Sarı, İstanbul: M.E.B. Talim ve Terbiye Dairesi, 1967.
• Boyacı, Ender Kamil, “Üniversiteler”, Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, İstanbul: May Yayınları, 1980, VIII, 1256-1268.
• Brown, James W. - James W. Thornton, College Teaching: Perspectives and Guidelines, New York: McGraw-Hill, 1963 = Yüksek Öğretim, trc. A. Ferhan Oğuzkan, Ahmet Akgün, Şefik Uysal, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1965.
• Candemir, Murat, “Maarif Nazırı Emrullah Efendi Döneminde Hazırlanan Darülfünun Yönetimi ile İlgili Bir Nizamname Layihası (1912)”, Tarih Dergisi (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi), 44 (2006): 143-168.
• Cramer, John Francis - George Stephenson Browne, Çağdaş Eğitim: Milli Eğitim Sistemleri Üzerinde Mukayeseli Bir İnceleme, çev. A. Ferhan Oğuzkan, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1977.
• Çelebi (Şelebi), Ahmet, Târîhu’t-terbiyeti’l-İslâmiyye, Kahire: Dârü’l-Keşşâf, 1954 = İslâm’da Eğitim-Öğretim Târihi, trc. Ali Yardım, İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
• Çeşitli Ülkelerde Yüksek Öğretim, haz. Lord Robbins Başkanlığındaki Yüksek Öğretim Komitesi, trc. A. Ferhan Oğuzkan – Turhan Oğuzkan, İstanbul: M.E.B., 1969.
• Dağ, Mehmet - Hıfzırrahman Raşit Öymen, İslam Eğitim Tarihi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1974.
• “Darülfünun”, Türk Ansiklopedisi, Ankara: M.E.B., 1964, XII, 320-322.
• “Dârülfünûn-ı İslâmî”, Sebîlürreşâd, 11/276 (26 Muharrem 1332 [Rumi: 12 Kânunievvel 1329): 247-248.
• Demokratik Üniversite Yolunda II, y.y.: Zafer Matbaası, 1977.
• Diehl, Charles, “Yeni Temayüller = Amerika Darülfünun ve Müzeleri”, trc. Vahit, Hayat Mecmuası, Ankara, 6/137 (1929): 4-6.
• Doğu Üniversitesi Muhtırası III, Elazığ: Turan Basımevi, 1953.
• Dölen, Emre, “Müderris Dr. Âkil Muhtar Bey’in ‘Darülfünunumuz Hakkında Bazı Mülâhazât’ Adlı Risalesi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, V/1 (2003): 69-88.
• Dünya Üniversiteleri ve Türkiye’de Üniversitelerin Gelişmesi, ed. Ernst E. Hirsch, I-II, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1950.
• Dünyada ve Türkiye’de Öğrenci Hareketleri – Üniversite Sorunu, Ankara: Milliyetçi Türk Kadınları Derneği Yayınları, 1968.
• Eğitim Sosyolojisi (Kaynak Metinler), haz. Hamide Topçuoğlu ve diğerleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1971.
• Emrullah Efendi (Maarif Nazırı Emrullah), Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin 1327 Senesi Dördüncü Kongresinde Tanzim Olunan Siyasî Programa Dair İzahname, Konstantiniyye: Matbaa-i Hayriyye, 1330.
• “En Eski Dârülfünûn Hangisidir”, Mütâlaa, 1/31 (28 Ramazan 1314/ Rumi: 18 Şubat 1312/ miladi: 2 Mart 1897): 4.
• Erçıkan, Celal, Batı Zihniyeti ve Üniversite, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği, 1967.
• Erçıkan, Celal, Üniversite ve Biz, İstanbul: Cemal Azmi Matbaası, 1959; İstanbul: Asistanlar Birliği, [1963?].
• Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, I-V, İstanbul 1939-43; İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Eşref Edip, “Dârülfünûn-ı İslâmî”, Sebîlürreşâd, 11/276 (12 Kanunievvel 1329): 247-248.
• Fairbairn, Ann, Üniversite, çev. Aziz Üstel, İstanbul: Hürriyet, 1974.
• Goodsell, F. F., Amerika Darülfünunlarının Halk Dershaneleri, İstanbul: Selamet Matbaası, 1928.
• Gündüz, Mustafa, “Türkiye’de Yükseköğretimin Gelişimi”, Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi, ed. Mustafa Gündüz, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2018.
• Gündüz, Mustafa, Eğitimci Yönüyle Ahmed Cevdet Paşa, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Güner, Fuad Hikmet, Üniversite Dâvâsı ve Kültür Şarlatanlığı, Adana: Türksözü Basımevi, 1951.
• Hacıeminoğlu, Necmettin, Milliyetçi Eğitim Sistemi, Ankara: Töre-Devlet, 1977.
• Hatibzade Ahmed Vasfi, “Dârülfünûn-ı Osmânî”, Sebîlürreşâd, 10/246 (23 Cemâziyelâhir 1331/ Rumi: 16 Mayıs 1329): 196-200.
• Hirsch, Ernst E., Üniversite Kavramı ve Türkiye'deki Gelişimi: İstanbul Üniversitesi Tarafından Verilen Fahri Doktora Ünvanı Nedeniyle 22 Mayıs 1979'da Düzenlenen Törende Yapılan Konuşma, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1979.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı, haz. Hümeyra Zerdeci, I-II, İstanbul: IRCICA, 2010.
• “İngiltere Darulfünunları”, Ma‘lûmât, 1/10 (20 Şevval 1311/14 Nisan 1310/26 Nisan 1894): 78-79.
• “İslâm Dârülfünûnu”, Sırat-ı Müstakim [Sebîlürreşâd], 6/143 (4 Cemâziyelâhir 1326/19 Mayıs 1327/4 Temmuz 1908): 208.
• İsmail Hakkı [Baltacıoğlu], Talim ve Terbiyede İnkılâp, İstanbul:, y.y., 1328 [1910].
• İsmail Hakkı [Baltacıoğlu], Terbiye: Maarif Teşkilatı, Mektep, Usul, Darülfünun, İktisat, İlim ve Sanat Harsi, Müşterek Terbiye, Terbiyeciler, İstanbul: Semih Lütfi Sühulet Kütüphanesi, 1932.
• Janne, Henri, The University and the Needs of Contemporary Society, Paris: Association internationale des universités, 1970 = Üniversite ve Çağdaş Toplumun İhtiyaçları, trc. Bedri Karafakıoğlu, İstanbul: Uluslararası Üniversiteler Birliği Yayınları, 1973.
• Juchhoff, Rudolf, “Üniversite Kütüphaneleri”, Almanca'dan çev. Meral Şenöz, İzmir: Ege Üniversitesi, 1968.
• Karaoğlu, Yılmaz, Türkiye'de Komünist Strateji ve Üniversite Hadiseleri, İstanbul: Mücadele Birliği İstanbul Sancağı, 1968; Niğde: Tuğrul Matbaası, 1969.
• Karayalçın, Yaşar, “Üniversitelerin İdare ve Murakabesi: Mukayeseli Bir İnceleme”, Ord. Prof. Dr. Ernst E. Hirsch’e Armağan, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1964, s. 581-694 (ayrı basım: Ankara: y.y., 1964).
• Karayalçın, Yaşar, Meseleler ve Görüşler: Kültür - Eğitim - Üniversite - Siyaset – Hukuk, Ankara: Ajans-Türk Matbaası, 1965.
• Karayalçın, Yaşar, Meseleler ve Görüşler II: Eğitim – Üniversite – Hukuk, Ankara: Sevinç Matbaası, 1972.
• Karayalçın, Yaşar, Meseleler ve Görüşler III (1972-1983): Kültür-Eğitim-Üniversite-Ekonomi-Hukuk, Ankara: Sevinç Matbaası, 1983.
• Karayalçın, Yaşar, Üniversite ve İhtisas Kütüphaneleri İle Üniversite Kütüphaneciliği Hakkında Kanun Projesi, Ankara: Ajans-Türk Matbaası, 1964.
• Kazancıgil, Tevfik Remzi, Üniversitelerimiz, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1956.
• Kenan, Seyfi, "Üniversite", DİA: TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/universite (12.11.2020).
• Kısakürek, Mehmet A., Türkiye Yüksek Öğretim Bibliyografyası 1933-1971, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1972.
• Korkut, Hasan, Osmanlı Elçileri Gözüyle Avrupa, İstanbul: Gökkubbe, 2007.
• Köprülüzade Mehmed Fuad, “Akademi Meselesi”, Hayat Mecmuası, 2/45 (6 Teşrînievvel 1927): 361-362.
• Köprülüzade Mehmed Fuad, “Dârülfünûn ve Millî Terbiye”, İctihad, 18/151 (10 Şubat 1923): 3129-3130.
• Köprülüzade Mehmed Fuad, “İlim Hareketleri: Dârülfünûn’un Vazifeleri”, Hayat Mecmuası, 2/28 (9 Haziran 1927): 23.
• Köymen, Mehmet Altay, “Alparslan Zamanı Selçuklu Kültür Müesseseleri-I Üniversiteler”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 4 (1975): 75-125.
• Kütükoğlu, Mübahat S., "Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi", DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/darul-hilafetil-aliyye-medresesi (12.11.2020).
• Lauwerys, Joseph A. - Kenneth Neff - Fatma Varış, Mukayeseli Eğitim, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1979.
• Lavisse, Ernest, “Alman Darülfünunlarının Millî Vazifesi”, trc. Ahmed Refik [Altınay], Hayat Mecmuası, 5/124 (11 Nisan 1929): 384-385; 5/126 (25 Nisan 1929): 429-430.
• Lütfi Fikri [Tozan], “Dârülfünûn Haricindeki İlmî Müesseseler”, Bilgi Mecmuası, 2/7 (1330 [1914]): 704-716.
• Lütfi Fikri [Tozan], “Paris Dârülfünûnu (Sorbon)”, Bilgi Mecmuası, 1/4 (1329 [1914]): 398-417.
• Lütfi Fikri [Tozan], “Paris Dârülfünûnu (Sorbon): Tıp Fakültesi”, Bilgi Mecmuası, 1/5 (1329 [1914]): 478-489.
• Lütfi Fikri [Tozan], “Paris Dârulfünûnu (Sorbon): Müteallim Hayatı; Dârülfünûn Haricindeki İlmî Müesseseler”, Bilgi Mecmuası, 1/6 (1330 [1914]): 553-569.
• Malche, Albert, İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor, İstanbul: Maarif Vekilliği, 1939.
• Mehmet Ali Ayni, “Osmanlı Darulfünûnu”, Darulfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, 1/1 (1332 [1916]): 5-10.
• Mehmet Ali Ayni, Darulfünun Tarihi, İstanbul 1927; haz. Aykut Kazancıgil, İstanbul: Kitabevi, 2007.
• Meray, Seha L., “Üniversite Kavramları ve Modelleri”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 26/1 (1971): 13-66.
• Meray, Seha L., “Üniversitede Yüzeye Çıkan Bunalım”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 23/2 (1968): 285-302.
• Meray, Seha L. - F. M. Cornford, Üniversite Sorunları; Microcosmographia Academica - Bir Genç Üniversite Politikacısına Kılavuz ve Üniversite Sorunları, Ankara: Sevinç Matbaası, 1969; İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2003.
• Mıhçıoğlu, Cemal, Üniversiteye Giriş ve Liselerimiz, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1969.
• Mıhçıoğlu, Cemal, Üniversiteye Girişin Yeniden Düzenlenmesi: Bugünkü Durumlar ve Öneriler, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1974.
• Milletler Mücadelesi ve Üniversite, Ankara[?]: Ülkü Ocaklar Birliği, 1971.
• Moys, Elizabeth M., Yeni Üniversite Kütüphaneleri Kurmanın Ortaya Koyduğu Problemler, trc. Kemalettin Özerdem, İzmir: Ege Üniversitesi, 1967.
• Mücellidoğlu, Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler: 1859-1949, Ankara: Örnek Matbaası, 1954.
• Nafi Atuf [Kansu], Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, I-II, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi- Milliyet Matbaası, 1930-32.
• Neden Üniversite, Neden Urfa'ya, Neden Harran, Şanlıurfa: Urfa Harran Üniversitesi Kurma Derneği, 1960[?].
• Okyar, Osman, “Universities in Turkey”, Minerva, 6/2 (1968): 213-243.
• Olgun, Kenan, “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Bir Eğitim Kurumu Olarak Darülfünun (1908-1912)”, İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 2 (2002): 185-203.
• Osmanlı Eğitim Mirası: Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, haz. Mustafa Gündüz, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Oğuzkan, Turhan, Yurtdışında Çalışan Doktoralı Türkler: Türkiye’den Başka Ülkelere Doktoralı Eleman Göçü Üzerine Bir Araştırma, Ankara: ODTÜ, 1971.
• Ozankaya, Özer, Üniversite Öğrencilerinin Siyasal Yönelimleri, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1966.
• Öğder, Mehmet, Üniversitelerden Soruyoruz, Üniversitelerdeki Geri ve İnhisarcı Zihniyet Niçin Devam Ediyor?, İstanbul: Duygu Matbaası, 1947.
• Öncel, Mualla - Ahmet G. Kumrulu, Üniversite Mensupları İle Diğer Kamu Sektörü Görevlilerinin Mali Statüleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1967.
• Öymen, Hıfzırrahman Raşit, Doğulu ve Batılı Yönü İle Eğitim Tarihi I, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1969.
• Öymen, Hıfzırrahman Raşit, “Ortaçağın II. Yarısındaki Gelişmeler Üniversiteler ve Şehir Okulları”, Eğitim Hareketleri, 12/140-141 (1966): 21-30.
• Öymen, Münir Raşit, “Almanya’da Yüksek Öğretim, Üniversiteler ve Yüksek Okullar”, Eğitim Hareketleri, 14/156-157 (1968): 28-32.
• Özcan, Azmi - Hilal Görgün, “Dârülulûm”, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/darululum (12.11.2020).
• Özgüven, İbrahim Ethem, Üniversite Öğrencilerinin Akademik Başarılarını Etkileyen Zihinsel Olmayan Faktörler: Bir Araştırma, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Özyörük, Mukbil, 1968 Fransız Üniversite Reformu, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1969.
• Payaslıoğlu, Arif T., Türk Yükseköğretiminde Bir Yeniliğin Tarihi: Barakadan Kampusa 1954-1964, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1996.
• San, Coşkun, Son Yıllarda Alman Üniversitelerinde Öğrenci Hareketleri, Ankara: Başnur Matbaası, 1969.
• Saran, Nephan, Üniversite Gençliği: Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik Yapısı İle Öğrenci Hareketlerinin Teorik ve Deneysel Seviyede Açıklanması, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1975.
• Sayılı, Aydın, “Higher Education in Medieval Islam”, Ankara Üniversitesi Yıllığı, 2 (1947-48): 30-71.
• Sevig, Vasfi Raşid, Üniversite ve Hukuk Fakültesi, Ankara: Akın Matbaası, 1951.
• Studies in University Government and Administration, ed. C. H. Dodd, Ankara: ODTÜ, 1962.
• Sultan II. Abdülhamid’in Sadrazamı: [Küçük] Mehmed Sa’îd Paşa’nın Hâtırâtı, haz. Mustafa Gündüz, I-III, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019. Şehri, Ufuk, Üniversitenin İçyüzü, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği, 1968.
• Tan, Hasan, Giriş Sınavlarımız İyi Öğrenci Seçebiliyor mu?, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, 1966.
• Tekindağ, M. C. Şehabeddin, “Türkiye’de Yüksek Öğretimin Geçirdiği Aşamalar ve İstanbul Üniversitesi: Medrese Dönemi”, Cumhuriyet’in 50. Yılında İstanbul Üniversitesi 1973, haz. Sadi Irmak v.dğr., İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1975, s. 1-54.
• Temir, Ahmet, Milliyet Ülküsü İçinde Bilim ve Eğitim, Ankara: Orkun Yayınları, 1961.
• Topçu, Nurettin, Türkiye’nin Maarif Davası, İstanbul: Milliyetçiler Derneği Neşriyatı, 1960; haz. Ezel Erverdi – İsmail Kara, İstanbul: Dergah Yayınları, 1997 (2016, 20. bs).
• Topçuoğlu, Hamide, Neleri Öğrenmek İstiyorlar?, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1966.
• Turhan, Mümtaz, Maarifimizin Ana Davaları ve Bazı Hal Çareleri, İstanbul: İstanbul Matbaası, 1954.
• Turhan, Mümtaz, Üniversite Problemi, İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1967.
• Türk Toplumunun İhtiyaç Duyduğu Yeni Eğitim Kurumları Üniversite ve Yüksek Okullar, Ankara: Türkiye Öğretmenler Sendikası Devrimci Eğitim Şurası, 1968.
• Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1964.
• Uysal, Şefik, Sosyal Bilimler Öğretimi-Üniversite Lisans Seviyesine İlişkin Sorunlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1974.
• Üç Açık Oturum: İlk Öğretim-Öğretimimiz Maarifimizin Bugünkü Durumu Üniversitede Reform Son Üniversite Hadiseleri, İstanbul: Milli Türk Talebe Birliği, 1968.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Batı Üniversitelerinin Gelişmesi, Laiklik ve Fikir Hürlüğü İçin Savaşı”, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3/1-4 (1970): 1-34.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Eğitim Krizinin Kökleri ve Üniversiteler”, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara, 2/1-4 (1969): 1-22.
• Ülken, Hilmi Ziya, “İslam’da Akademiler ve Medreseler”, Eğitim Hareketleri Dergisi, 7/78 (1961): 12-22.
• “Üniversite”, Meydan-Larousse Ansiklopedisi, İstanbul: Meydan Yayınevi, 1973, XII, 478-480.
• “Üniversite”, Türk Ansiklopedisi, Ankara: M.E.B., 1984, XXXIII, 206-209.
• Üniversite Asistanları Sendikasının Üniversite Reformu Hakkındaki Görüşleri, Ankara: Üniversite Asistanları Sendikası Yayınları, 1968.
• Üniversite Eğitim ve Yönetim Sorunları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, 1977.
• Üniversite Kürsülerinde Tedris Hürriyeti, İstanbul: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti, 1948.
• Üniversite Olayları: İstanbul Üniversitesinin Belgelere Dayanan Açıklaması, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1969.
• Üniversite Reformu - Türk Aydınları Ocağı’nın Görüşü, İstanbul: Türk Aydınları Ocağı, 1971.
• Üniversite Yönetiminin Uluslararası Sorunları Sempozyumu (19-21 Mart 1979), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1979.
• Üniversiteler ve Endüstri: Prodüktivite Raporu, The Anglo-American Council on Productivity, trc. Melih R. Sarter, İstanbul: İTÜ Türk Teknik Haberleşme Merkezi, 1953.
• Üniversitelerimizin Yönetim Sorunları: Türk Devrim Ocakları Genel Merkezi'nin Semineri (25-26 Kasım 1967), İstanbul: Türk Devrim Ocakları Genel Merkezi, 1967.
• Ünver, A. Süheyl, İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç: Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, 1946.
• Varış, Fatma, “Üniversitenin Değişen Fonksiyonu ve Bir Kaç Sorun”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7/1 (1974): 345-360.
• Varış, Fatma, Eğitim Bilimine Giriş, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1978, 1981.
• Varış, Fatma, Eğitimde Program Geliştirme “Teori ve Teknikler”, Ankara: Ankara Eğitim Fakültesi, 1971.
• Varış, Fatma, Türkiye’de Lisans-Üstü Eğitim “Sosyal Bilimlerde”, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1973.
• Varış, Fatma, Türkiye'de Lisans Üstü Eğitim: Pozitif Bilimlerin Temel Uygulamalı Alanlarında, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1972.
• White, Carl Milton, Modern Kütüphaneciliğin Esasları: Birleşik Amerika Devletleri, İngiltere, Batı Almanya ve Danimarka'da Kütüphanecilik Nazariye ve Tatbikatının Özeti, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, 1961.
• Yurt ve Üniversite Sorunları, y. y.: Üniversite Asistanları Sendikası Yayınları, 1970.
• Yüce, Turhan Tufan, Üniversite ve Özerklik - Üniversite Özerkliği ve Üniversitenin Denetimi Problemi Üzerine Araştırmalar ve Çözüm Yolu Teklifleri, Erzurum: Tur Yayınevi, 1971.