İdeolojik Kurguların Ötesinde: Bir Fakih ve Sûfi Olarak Şeyh Bedreddin

Yıl 2021, Sayı: 45, 145 - 184, 29.01.2021

Asım Cüneyd Köksal

https://doi.org/10.26570/isad.846708

Öz

Şeyh Bedreddin kadar, hakkında söylenenler birbirini tutmayan bir tarihî kişilik bulmak çok zordur. Bedreddin’in şahsiyeti hakkındaki farklı yaklaşımların varlığı kendi döneminden başlayarak günümüze kadar devam edegelmiş, birincil kaynaklardaki bilgiler aynı kalmasına rağmen hakkındaki spekülasyonlar sürekli artmaya devam etmiştir. İlginç olan nokta ise, bu spekülasyonların Bedreddin’in kendi eserlerini, bilhassa en kapsamlı ve son eseri olan et-Teshîl’i dikkate almamak suretiyle yapılmış olmasıdır. Şeyh Bedreddin hakkındaki birincil ve ikincil kaynaklarda ifade edilenlerin eksiksiz bir değerlendirmesi henüz yapılmamıştır. Bu yazı Şeyh Bedreddin’in hayatı hakkında yeterince iyi bilinen hususlara değinmemekte ve kaynakların eksiksiz bir değerlendirmesini yapma amacı gütmemektedir. Yazının amacı ana kaynaklarda kendisini idama götüren süreç hakkındaki farklı tavır alışların kökeninde bulunan iki farklı anlatım tarzının değerlendirilmesine ilişkin bir teklif sunmak ve et-Teshîl’in neşri bağlamında da Şeyh Bedreddin’in fıkıhtaki mesaisini hakkıyla dikkate almayan iki farklı ve birbirine zıt ideolojik kurguyu, yani sosyalist ve liberal kurguları eleştirmektir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Bedreddin, et-Teshîl, Vâridât

Kaynakça

• Ateş, Ahmet, Vesîletü’n-necat: Mevlid, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1954.
• Ahmed Dede, Müneccimbaşı, Sahâifü’l-ahbâr, trc. Ahmed Nedîm, I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1285.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul: YKY, 2014.
• Âlî Mustafa Efendi, Künhü’l-ahbâr: Dördüncü Rükn (Tıpkıbasım), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.
• Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman, nşr. F. Giese, haz. Nihat Azamat, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Anooshahr, Ali, “Writing, Speech and History for an Ottoman Biographer”, Journal of Near Eastern Studies, 69/1 (2010): 43-62.
• Apaydın, Hacı Yunus, “Sunuş”, Bedreddin Simâvî, Letâifü’l-işârât Şerhi: et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-işârât içinde, I, 5-32.
• Âşıkpaşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osmân, nşr. Âlî Bey, İstanbul, 1332.
• Babinger, Franz, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, çev. İlhami Yazgan, Ankara: La Kitap Yayınları, 2013.
• Balivet, M., Şeyh Bedreddin: Tasavvuf ve İsyan, çev. Ela Güntekin, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005.
• Bedreddin Simâvî, et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-işârât, nşr. Mustafa Bülent Dadaş, I-III, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı – İSAM Yayınları, 2019.
• Bedreddin Simâvî, Yargılama Usûlüne Dair: Câmiu’l-fusûleyn, ed. Hacı Yunus Apaydın, trc. M. Selim Aslan v.dğr., Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Bedreddin Simâvî, Letâifü’l-işârât Şerhi: et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-işârât, ed. Hacı Yunus Apaydın, trc. M. Selim Aslan v.dğr., Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Beyatlı, Yahya Kemal, Siyâsî ve Edebî Portreler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1986.
• Börklüce Mustafa, Tasvîrü’l-kulûb, haz. H. Dursun Gümüşoğlu, Ankara: Barış Kitap, 2015.
• Burak, Guy, The Second Formation of Islamic Law, Cambridge: Cambridge University, 2015.
• Ceyhan, Semih - Muhammed Akif Koç, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şeyh Bedreddin Vâridât’ı: Bir Literatür Denemesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi: TALİD, 16/31-32 (2018): 233-329.
• Dadaş, Mustafa Bülent, Şeyh Bedreddin: Bir Osmanlı Fakihi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı – İSAM Yaynları, 2018.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-V, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971-72.
• Er, Şaban, Şeyh Bedreddin Hakkında Son Söz, İstanbul: Kutupyıldızı Yayınları, 2018.
• Ertuğrul, İsmail Fennî, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, haz. Mustafa Kara, İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki, Şeyh Bedreddin: Vâridât, İstanbul: Derin Yayınları, 2014.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri, İktisat Sosyolojisi Bakımından Sosyalizm, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1965.
• Fleischer, Cornell, Tarihçi Mustafa Âli, çev. Ayla Ortaç, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001.
• Genç, Vural, Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi: İdris-i Bidlisî, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Manâkıbı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2017.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Celâleddin, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1985.
• Halîl b. İsmâil, Menâkıbnâme, İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. 157.
• Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von, Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Tarihi, çev. Mehmed Atâ, I-X, İstanbul: Keteon Bedrosyan Matbaası, 1329-37.
• Hira, Ayhan, Şeyh Bedreddin: Bir Sûfi Alimin Fıkıhçı Olarak Portresi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, I-II, İstanbul: Tabhâne-i Âmire, 1279-80.
• İdrîs-i Bitlisî, Heşt Bihişt, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3541; Esad Efendi, nr. 2197.
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, I-IV, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009-16.
• İnalcık, Halil, “How to Read ʻĀshık Pasha-zāde’s History”, Essays in Ottoman History, İstanbul: Eren Yayıncılık, 1998, s. 31-50.
• İnalcık, Halil, The Ottoman Empire: The Classical Age: 1300-1600, Phoenix: London, 1997.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ, İstanbul: YKY, 2016.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn, I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1971.
• Kâtib Çelebi, Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakāti’l-fuhûl, nşr. Mahmûd Abdülkādir el-Arnaût - Sâlih Sa‘dâvî Sâlih, I-V, İstanbul: IRCICA, 2010.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman, Ketâibü aʻlâmi’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n- Nu‘mâni’l-muhtâr, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1931.
• Kiras, İbrahim, “Soğuk Savaş Yıllarında ‘Stalin’in Şeyhi’”, Karar, 16.08. 2019.
• Korkmaz, Esat, Şeyh Bedreddin ve Vâridât, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2015.
• Köksal, Asım Cüneyd, “16. Yüzyıl Osmanlısında İki Farklı Siyaset Tasavvuru”, Millî Mecmua, 11 (2019): 25-33.
• Köksal, Asım Cüneyd, “Bir İslâm Âlimi Olarak Lutfi Paşa”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 50 (2017): 29-72.
• Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh ve Siyaset: Osmanlılarda Siyaset-i Şer’iyye, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017(2.bs.), 2020(3.bs.).
• Köksal, Asım Cüneyd, “Taşköprîzâde’de Akıl, Siyaset ve Tarih”, İnsan ve Toplum, 7/1 (2017): 233-247.
• Kurdakul, Necdet, Bütün Yönleriyle Bedreddîn, İstanbul: Döler Reklam Yayınları, 1977.
• Lutfi Paşa, Tevârîh-i Âl-i Osmân, nşr. Âlî Bey, İstanbul, 1341.
• Matrakçı Nasuh, Târîh-i Âl-i Osmân, haz. Göker İnan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Mehmed Şerefeddin [Yaltkaya], Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Evkāf-ı İslâmiyye Matbaası, 1340/1924.
• Neşrî, Kitâb-ı Cihan-Nümâ: Neşrî Tarihi, haz. F. Reşit Unat – M. Altay Köymen, I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Nişancızâde Muhyiddin Mehmed, Mir’âtü’l-kâinat, İstanbul, 1290.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Oruç Beğ Tarihi, Manisa İl Halk Ktp., nr. 5506.
• Özmen, Kerim, Bâyezid Halife (er-Rûmî) ve Fâtiha Tefsiri (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, I-XIV, İstanbul: Ötüken Yayınevi, 1977-79.
• Ran, Nâzım Hikmet, Benerci Kendini Niçin Öldürdü?, İstanbul: YKY, 2020.
• Sayar, Ahmet Güner, ‘Velâyet’ten ‘Siyaset’e: Şeyh Bedreddin, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
• Şafak, Ali, “Bağy”, DİA: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1991, IV, 451-452.
• Şahin, Kaya, Kanuni Devrinde İmparatorluk ve İktidar: Celâlzâde Mustafa ve 16. Yüzyıl Osmanlı Dünyası, çev. Ahmet Tunç Şen, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi, eş-Şakāiku’n-nuʻmâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, haz. Muhammed Hekimoğlu, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2019.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi, Mevsûatü mustalahâti Miftâhi’s-saâde, nşr. Ali Dahrûc, Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1998.
• Temîmî, Takıyyüddin b. Abdülkādir, et-Tabakātü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye, Nuruosmaniye Ktp., nr. 3390; Ragıb Paşa Ktp., nr. 1029.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I-IV, İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Yasar, Hüseyin Hüsâmeddin, “Molla Fenârî”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 18/95 (1927): 368-383; no. 19 (96), s. 148-158.
• Yelkenci, Raif, “Şeyh Bedreddin”, Tarih Dünyası, 18 (1950): 751-753; 19 (1951): 800-802; sy. 20, s. 841-843, 873; sy. 21, s. 889-891; sy. 22, s. 933-934, 954; sy. 24, s. 1025, 1030.
• Yuvalı, Abdülkadir, “İbn Arabşah”, DİA, 1999, XIX, 314-315.
• Yüksel, Müfid, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Bakış Yayınları, 2002.