Cüveynî'de Ahval Teorisi

Yıl 2008, Sayı: 20, 59 - 78, 01.07.2008

Osman Demir

Öz

Tanrı’nın zâtının varlık ve yoklukla nitelenmeyen sıfatlarının varlığını ifade eden ahval teorisi, kelâmın temel problemlerinden olan sıfat-zât ilişkisini çözme girişimlerinden biridir. Mu‘tezile’den Ebû Hâşim el-Cübbâî tarafından ortaya atılan bu teori, Bâkıllânî ve Cüveynî gibi Ehl-i sünnet imamları tarafından da kabul görmüştür. Bununla birlikte çeşitli kaynaklarda Bâkıllânî ve Cüveynî’nin sıfat-zât ilişkisinde hâllerin varlığını kabul ettikleri; ancak Bâkıllânî’nin önce reddedip sonra kabul ettiği, Cüveynî’nin ise önce kabul edip sonra reddettiği ileri sürülmektedir. Oysa Cüveynî’nin özellikle eş-Şâmil adlı eserinde hâller görüşünü, düşüncesinin önemli bir ilkesi hâline getirdiği görülmektedir. Mu‘tezile’nin sıfat anlayışını temelde reddeden Cüveynî, onların bazı endişelerini haklı bulmaktadır. Buna göre sıfatların zâttan ayrı varlığı kabul edildiğinde teselsül tehlikesi belirmekte, ayrıca kadîm ve hâdis varlık arasında ortak vasıfların kullanımından doğan sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Çözümü sıfat-zât arasında hâl kavramını kullanmakta bulan Cüveynî, böylece mezhebin iç tutarlılığını sağlamaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

kelam, Ahval, Cüveynî

The Theory of al-Ahwal in al-Juwayni

Öz

The theory of al-ahwal (states), which is an effort to find a solution to a major problem in Kalam, that of the relationship between the essence of God and His attributes, in general accepts the existence of the attributes of God’s essence as a state that cannot be qualified by existence or non-existence. This theory was put forward by Abu Hashim al-Jubbai from the Mu‘tazila and accepted by leaders of the Ahl al-Sunnah, like al-Bakıllani and al-Juwayni. In various sources it is stated that al-Bakıllani first rejected this theory, but later accepted it, while al-Juwayni accepted it, only later to reject it. In al-Shåmil al-Juwayni examined the matter, making it the most important feature of his system. al-Juwayni also claimed that it was not possible to establish causality without defending the al-ahwal. Yet it is interesting that al-Juwayni rejects causality in nature, yet at the same time he accepts the relationship between the essence and the attributes. In addition, this theory led to discussions about the possibility of a third state and therefore, the supporters of this theory were accused of contradicting one of the basic principles of reason. This article discusses the theory of the al-ahwal in al-Juwayni and deals with the place that this idea occupies in the history of Islamic thought, using the problems mentioned above as a point of departure.

Anahtar Kelimeler

Kalam, al-Ahwal, al-Juwayni

Kaynakça

• Şehristânî, el-Milel ve’n-nihal (nşr. Muhammed Seyyid Kîlânî), Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1961.