Tarih ve Toplum Araştırmalarında Bir Yöntem Kaynağı Olarak Klasik Metafizik: Fahreddin er-Râzî Ekolü ve İbn Haldûn

Yıl 2007, Sayı: 17, 49 - 78, 01.01.2007

Tahsin Görgün

Öz

İbn Haldûn hakkında yapılan araştırmalarda genellikle onun öncüsü ve takipçisi olmayan bir düşünür olduğu kabul edilir / var sayılır. Bu varsayımın nasıl ortaya çıktığı sorusu bizi etkin Batı tarih yazarlığının İslâm kültürü, medeniyeti ve düşüncesine tarihte verdiği yere götürmektedir. İslâm kültür ve medeniyetini olduğu kadar, bu kültür ve medeniyetin tamamlayıcı bir unsuru olan düşüncenin de belirli bir algısını içeren bu kabul, XX. yüzyıl araştırmacıları tarafından da sorgusuz sualsiz kabul edildiği gibi, bunun arkasındaki tarih yazarlığı siyaseti henüz sorgulanmamıştır. Bu kabul, İslâm tarihi ve medeniyetini XIII. yüzyılda bitirmekte ve Türklerin etkin olduğu dönemi; özellikle Osmanlı, Safevî ve Bâbür Hanlığı’nın etkin olduğu yüzyılları İslâm tarihinin bir parçası olarak kabul etmediği gibi, Türklerin kültür ve medeniyete katkısını da en iyi ihtimalle parantez içine almaktadır. Bu tarih yazarlığı siyasetinin yerini, artık hakikate bırakma zamanı gelmiştir. Bu çerçevede İbn Haldûn’un düşüncesi ve parçası olduğu İslâm düşüncesi içindeki yeri, bu siyaseti sorgulamanın iyi bir vesilesi olarak da kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Maveraünnehir, sosyal metafizik, Fahreddin er-Râzî, Adûdüddin el-Îcî, Sadeddin et-Taftazânî

Classical Metaphysics as a Source of Methodology for Historical and Social Research: the Fakhr al-Din al-Razi School and Ibn Khaldun

Öz

It is commonly claimed that Ibn Khaldun did not have predecessors or followers. This article argues otherwise. It is asserted here that Ibn Khaldun was a node within the Transoxanian philosophical tradition and his main contribution was applying the classical metaphysics of the Razi-School to the historical and social being. Grounding this claim requires exploring the metaphysics of the Transoxanian philosophers. In particular we need to focus on a peculiar method called ‘critical investigation’ (tahqiq) which led to the development of metaphysics as a science during this period. Grounding the above claim also requires demonstrating how Ibn Khaldun applied this method systematically. As a step in this direction, this article contributes to the history of Turkish thought through the study of Fakhr al-Din al-Razi, Adudddin al-‘Ici and Sa‘daddin al-Taftazani with the purpose of unearthing the historical and philosophical roots of social metaphysics of Ibn Khaldun.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun, Mâwarâ’ al-nahr, social metaphysics, Fakhr al-Din al-Razi, Adud al-Din al-Iji, Sa'daddin al-Taftazani

Kaynakça

• Hassan, Ümit, İbn Haldûn’un Metodu ve Siyaset Teorisi, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yay., 1998.