İslâm Hâkimiyetine (II./VIII. Asır) Kadarki Dönemde Soğd Havzasının İktisadî ve Sosyokültürel Dinamikleri

Yıl 2014, Sayı: 32, 99 - 126, 01.07.2014

Osman Aydınlı

Öz

Ceyhun ile Seyhun nehirleri arasındaki Mâverâünnehir diye isimlendirilen bölgede yer alan Soğd, İslam kültür ve medeniyetinin tarihî merkezlerinden biridir. Soğdlular, çok verimli topraklara sahip olmaları ve özellikle İpek yolu ticaretinde çok etkin bir konumda bulunmaları sebebiyle, milattan önceki asırlardan itibaren yüksek bir kültüre sahip olmuşlar; bu üstün kültür civar halkları da etkilemiştir. Soğd bölgesi başka bölgelerde takibata uğramış inanç ve düşünce ekollerinin de sığındığı ve kendileri için yayılma imkânı bulduğu bir yer olmuştur. Müslümanlar tarafından fethiyle birlikte bölgenin önemi daha da artmış, İslam öncesinde sahip olduğu yüksek kültürün de etkisiyle İslâm dünyasının dört bir tarafından gelen tüccar, ilim adamı ve dindar insanlar için bir cazibe merkezi haline gelmiştir. Soğd bölgesi, Mâverâünnehir ve hatta Orta Asya’da gerek siyasî ve ekonomik gerekse kültürel bakımdan özel ve itibarlı bir yere sahip olmuştur. Bu makale, Soğd bölgesinin bu üstün özellikleri nasıl elde ettiğini tespit edebilmek için İslam dini bölgeye girmeden önce bu bölgenin nasıl bir kültürel, sosyal ve medenî alt yapıya sahip olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Soğd, Soğdlular, Mâverâünnehir, Semerkant, Buhara, Orta Asya, İpek yolu, kültür, medeniyet

The Economic and Socio-Cultural Dynamics in the Sughd Basin Until The Islamic Period (2nd/8th Century)

Öz

Sughd Region (Sogdia), which is located in the area known as Māwarānnahr (Transoxania), between the Amu Darya and Syr Darya rivers, was an important center for Islamic culture and civilization. The residents of Sughd, due to the fact that they had very fertile land and occupied a very influential position in the commerce on the Silk Road, had developed a high culture many centuries before the birth of Islam. The components of this superior culture and civilization also effected nearby people and regions. A significant number of schools of belief and thought which had been persecuted in other regions sought refuge in Sughd and this became a place in which they found the opportunity to spread. The importance of the region increased after it was conquered by Muslims, and with the effect of the high culture that the region had had before the advent of Islam the area became a center of attraction for merchants, scientists and men of religion from every part of the Islamic world. As a result, Sughd occupied a unique and respected position in Māwarānnahr and even in Central Asia not only from political and economic aspects, but also from a cultural perspective. This article will investigate what kind of cultural, social and civilizational infrastructure existed in the region before the religion of Islam entered the region in order to identify how it managed to possess these superior qualities.

Anahtar Kelimeler

Sughd/Sogdia, Sughdians, Māwarānnahr/Transoxania, Bukhara, Samarkand, Central Asia, Silk Road, culture, civilization

Kaynakça

• Hitti, Philip K., History of the Arabs, London: Macmillan, 1953.