Rivayet, Anlam ve Yorum: Mantar Hadisinin Serencamı

Yıl 2022, Sayı: 48, 1 - 45, 04.07.2022

Halit Özkan

https://doi.org/10.26570/isad.1134021

Öz

Bu çalışmada mantarla ilgili rivayetler değerlendirilmektedir. İlgili hadislerin sebeb-i vürûdu, ilk nesillerde nasıl anlaşıldığı, hadis kitaplarına intikal ediş süreci, tasnifteki yeri ve sıhhat açısından durumu gibi temel meseleler öncelikle ele alınmaktadır. Ardından hadislerin kitaplara intikal etmesinden sonraki yüzyıllarda onlar hakkında yapılan yorumlar ve açıklamalar incelenmektedir. Burada şârihlerin rivayetleri değerlendirirken dikkat ettikleri hususlara ve kullandıkları kaynaklara, onları kullanma biçimlerine ve hadisle ilgili yaklaşımlarına işaret edilmektedir. Bazı geleneksel inançların ve kabullerin hadislerin değerlendirilmesine nasıl etki ettiği hususu da mantarla ilgili rivayetler üzerinden incelenmektedir. Son olarak rivayetin günümüzdeki durumu ve anlaşılmasındaki problemlere değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mantar, men ve selvâ, kudret helvası, İsrâiloğulları, hadis şerhçiliği, esbâb-ı vürûdi'l-hadîs, tıbb-ı nebevî

The Story of a Prophetic Ḥadīth on Mushrooms: Transmission and Commentary

Öz

This study analyzes prophetic ḥadīths about mushrooms, particularly the ḥadīth that we refer to as “the mushroom ḥadīth.” The ḥadīth reads, “The mushroom is part of manna and its water is a cure for the eyes.” The beginning of the article explains the reasons the Prophet uttered these ḥadīths. Since companions held negative opinions about mushrooms—some of which can be traced back to Jāhiliyya—the Prophet intended to correct them. Mushrooms were familiar in Arab culture, hence the existence of negative opinions about them. As a widely encountered food among Arabs both before and after the emergence of Islam, information on identifying various species of mushrooms, making distinctions between poisonous and non-poisonous species, cooking methods, and references in stories and poems are plentiful and easily accessible.

Anahtar Kelimeler

Mushroom, manna, Israelites, ḥadīth commentary, ḥadīth commentary, asbāb wurūd al-ḥadīth, prophetic medicine

Kaynakça

• Abdüllatîf el-Bağdâdî, Kitâbü’l-Erbaîni’t-tıbbiyye el-müstahrece min Süneni İbn Mâce, nşr. Abdullah Kennûn, Muhammediye: Vizâretü’l-evkāf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1979.
• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr., I-L, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1998.
• Akgün, Sevim Demir, Hz. Peygamber Döneminde Yemek Kültürü (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2007.
• Aynî, Bedreddin, Umdetü’l-kārî, I-XXV, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, t.y.
• Apaydın, Mehmet, Siyer Kronolojisi, İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Barutçiyan, Jilber, Türkiye’nin Mantarları-1, İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar, 2012.
• Bezzâr, el-Müsned: el-Bahrü’z-zehhâr, nşr. Mahfûzurrahman Zeynullah v.dğr., I-XVIII, Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1409-30/1988-2009.
• Birnbaum, Philip, Encyclopedia of Jewish Concepts, New York: Hebrew Publishing Company, 1979.
• Bozkurt, Nebi, “Minber”, DİA, 2005, XXX, 101-103.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Câmiu’s-sahîh, I-VIII, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Buhûtî, Keşşâfü’l-kınâʻ an metni’l-İknâʻ, I-VI, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Dâvûd-i Antâkî, Tezkiretü üli’l-elbâb ve’l-câmi‘ li’l-acebi’l-ucâb, Beyrut: el-Mektebetü’s-sekāfiyye, t.y.
• Düzenli, Muhittin, “Bir Tenkit Terimi Olarak “Sülûkü’l-Câdde””, İslam Araştırmaları Dergisi, 30 (2013): 1-23.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, el-Bahrü’l-muhît, nşr. Sıdkī Muhammed Cemîl, I-VIII, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1420.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, et-Tıbbü’n-nebevî, nşr. Mustafa Hızır Dönmez et-Türkî, I-II, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Ebû Ubeyd, Kāsım b. Sellâm, Garîbü’l-hadîs, nşr. Abdülmuîd Han - Muhammed Azîmüddin, I-IV, Haydarâbâd: Matbaatü Dâireti’l-maârifi’l-Osmâniyye, 1384-87/1964-67.
• Ebû Yaʻlâ el-Mevsılî, el-Müsned, nşr. Hüseyin Selîm Esed, I-XIII, Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1404-10/1984-90.
• Erdem, Yakup, Mantar Avcısının El Kitabı, Samsun: Bafra Ofset, 2018.
• Fâkihî, Ahbâru Mekke, nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş, I-VI, Beyrut: Dâru Hıdır, 1414.
• Harman, Ömer Faruk, “Men ve Selvâ”, DİA, 2004, XXIX, 107-108.
• Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ, I-XXIV, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417.
• Hattâbî, Aʻlâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhammed b. Saʻd b. Abdurrahman Âlü Suûd, I-IV, Mekke: Câmiatü Ümmi’l-kurâ, 1409/1988.
• Heysemî, Mevâridü’z-zam’ân ilâ zevâidi İbn Hibbân, nşr. Muhammed Abdürrezzâk Hamza, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Işın, Priscilla Mary, “Kudret Helvası Göklerden Yağıyor mu?”, IX. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, ed. Esin Kahya v.dğr., Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2006, s. 261-271.
• Işın, Priscilla Mary, Gülbeşeker: Türk Tatlıları Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• İbn Battâl el-Kurtubî, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, I-XI, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1435/2014.
• İbn Ebû Şeybe, el-Musannef, nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût, I-VII, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî, nşr. Abdülazîz b. Abdullah b. Bâz, I-XVI, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1416/1996.
• İbn Hamza, el-Beyân ve’t-taʻrîf fî esbâbi vürûdi’l-hadîsi’ş-şerîf, nşr. Seyfeddin el-Kâtib, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1401/1981.
• İbn Hibbân, Sahîhu İbn Hibbân: el-Müsnedü’s-sahîh ale’t-tekāsîm ve’l-envâʻ, nşr. Mehmet Ali Sönmez - Halis Aydemir, I-VIII, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Zâdü’l-meâd, nşr. Şuayb el-Arnaût, I-V, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1415/1994.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, et-Tıbbü’n-nebevî, nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kalʻacî, Halep: Dârü’l-vaʻy, 1406.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm, nşr. Sâmî b. Muhammed Selâme, I-VIII, Riyad: Dâru Taybe, 1420/1999.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin, el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed, nşr. Muhammed Fâris – Müs‘ad Abdülhamîd es-Sa‘denî, I-IV, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1414/1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin, el-Muğnî, I-X, Kahire: Mektebetü’l-Kāhire, 1968.
• İbn Mâce, es-Sünen, I-II, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992; nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr., I-V, Dımaşk: Dârü’r-risâleti’l-âlemiyye, 1431/2010.
• İbn Saʻd, et-Tabakātü’l-kübrâ, nşr. İhsan Abbas, I-VIII, Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968.
• İbn Semʻûn, el-Emâlî, nşr. Âmir Hasan Sabrî, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1413/2002.
• İbn Sîde, el-Muhkem, nşr. Abdülhamîd Hindâvî, I-XI, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
• İbn Sîde, el-Muhassas, nşr. Halîl İbrâhim Cifâl, I-V, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1996.
• İbn Sinâ, el-Kānûn fi’t-tıb, nşr. M. Emîn ed-Dannâvî, I-III, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, Ârizatü’l-ahvezî, I-XIII, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, t.y.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik, nşr. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî - Âişe bint Hüseyin es-Süleymânî, I-VIII, Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn, nşr. Ali Hüseyin el-Bevvâb, I-IV, Riyad: Dârü’l-vatan, t.y.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, el-Mevzûât, nşr. Abdurrahman Muhammed Osman, I-III, y.y.: Dârü’l-fikr, 1403/1983.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser, nşr. Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyza, I-V, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Mülakkın, et-Tavzîh li-şerhi’l-Câmii’s-sahîh, I-XXXV, Devha: Vizâretü’l-evkāf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 2008.
• İbnü’s-Sünnî, et-Tıbbü’n-nebevî, nşr. Abdullah b. Abdülazîz b. Emîn eş-Şebrâvî, Kahire: Dârü’r-risâle, 1424/2013.
• İsmâil Hakkı Bursevî, Ruhu’l-beyân, I-IV, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1306.
• İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem el-Vellevî, el-Bahrü’l-muhîtü’s-seccâc fî şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim b. el-Haccâc, I-XLV, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1426-36/2005-15.
• Kādî İyâz, İkmâlü’l-Muʻlim bi-fevâidi Müslim, nşr. Yahyâ İsmâil, I-IX, Mansûre: Dârü’l-vefâ, 1419/1998.
• Kapar, Mehmet Ali, Heyetler: Hz. Peygamber Dönemi Diplomasi, İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-sârî, I-X, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, t.y.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, el-Mevâhibü’l-ledünniyye bi’l-minahi’l-Muhammediyye, Kahire: el-Mektebetü’t-tevfîkıyye, t.y.
• Kaya, M. Cüneyt, “Ebû Sehl Îsâ b. Yahyâ el-Mesîhî ve Kitâb fi esnâfi’l-ulûmi’l-hikmiyye’si”, İslam Tetkikleri Dergisi, 10/2 (2020): 467-499.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâibü’l-mahlûkāt, Beyrut: Dârü’ş-şarki’l-Arabî, t.y.
• Kirmânî, Şemseddin, Şerhu’l-Kirmânî alâ Sahîhi’l-Buhârî: el-Kevâkibü’d-derârî, I-XXV, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1401/1981.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmiʻ li-ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I-XXIV, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1427/2006.
• Mâzerî, el-Muʻlim bi-fevâidi Müslim, nşr. Muhammed eş-Şâzelî en-Nîfer, I-III, Beytülhikme: Müessesetü’l-vataniyye li’t-terceme ve’t-tahkīk ve’d-dirâsât, 1991.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman, Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, I-XXXV, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1403-13/1982-92.
• Mübârekfûrî, Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî, nşr. Muhammed Abdülmuhsin el-Kütübî, I-X, Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1385/1965.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Hasan Ubeydullah b. Muhammed, Mirʻâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Riyad: Dârü’l-Kabes, 1438/2017.
• Müslim b. Haccac, Sahîhu Müslim, I-III, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nâsırüddin el-Elbânî, Zaîfü Süneni İbn Mâce, nşr. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1408/1988.
• Nâsırüddin el-Elbânî, Zaîfü Süneni’t-Tirmizî, nşr. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1411/1991.
• Nesâî, es-Sünenü’l-kübrâ, nşr. Hasan Abdülmün‘im Şelebî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Nevevî, el-Minhâc: Şerhu’n-Nevevî alâ Müslim, Amman: Beytü’l-efkâri’d-devliyye, t.y.
• Râzî, Ebû Bekir, el-Hâvî fi’t-tıb, nşr. Muhammed Muhammed İsmâil, I-XXV, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
• Rûyânî, Muhammed b. Hârûn, el-Müsned, nşr. Eymen Ali Ebû Yemânî, I-III, Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1416/1995.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer, Tefsîrü’l-Kur’ân, nşr. Yâsir b. İbrâhim - Guneym b. Abbas, I-III, Riyad: Dârü’l-vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Alâeddin, Tuhfetü’l-fukahâ’, I-III, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1984.
• Serahsî, Şemsüleimme, el-Mebsût, I-XXX, Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1409/1989.
• Solak, Ülkü Mensure, Resûlullah’ın Sofrası: Peygamberimizin 1400 Yıl Önce Yediği Yemeklerin Tarifleri, İstanbul: Nesil Yayınları, 2015.
• Süyûtî, el-Menhecü’s-sevî ve’l-menhelü’r-revî fi’t-tıbbi’n-nebevî, nşr. Hasan Muhammed Makbûlî el-Ehdel, Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekāfiyye, 2002.
• Süyûtî, ed-Dürrü’l-mensûr, I-VIII, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1403/1983.
• Taberânî, el-Mu‘cemü’l-kebîr, nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-XXI, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1984.
• Taberânî, el-Mu‘cemü’l-evsat, nşr. Târık b. Avazullah - Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî, I-X, Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415-16/1995.
• Taberânî, er-Ravzü’d-dânî ile’l-Mu‘cemi’s-sagīr, nşr. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emrîr, I-II, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1405/1985.
• Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-IV, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1409/1989.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I-XXVI, Cîze: Hecer li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1422/2001.
• Tahâvî, Şerhu müşkili’l-âsâr, nşr. Şuayb el-Arnaût, I-XVI, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1415/1994.
• The Oxford Dictionary of the Jewish Religion, ed. R. J. Zwi Werblowsky – Geoffrey Wigoder, New York: Oxford University Press, 1997.
• Tîbî, Şerhu’t-Tîbî alâ Mişkâti’l-Mesâbîh: el-Kâşif an hakāiki’s-sünen, nşr. Abdülgaffâr Muhibbullah v.dğr., I-XII, Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, 1413/1992.
• Tirmizî, es-Sünen, I-V, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Tokadî Mustafa Efendi, Tahbîzü’l-mathûn: el-Kânûn fi’t-tıb Tercümesi, nşr. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi, I-VI, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2018.
• Zemahşerî, el-Fâik fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser, nşr. Ali Muhamed el-Bicâvî – M. Ebü’l-Fazl, I-IV, Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, t.y.
• Ziyâeddin el-Makdisî, el-Emrâz ve’l-keffârât ve’t-tıb ve’r-rukayyât, nşr. Ebû İshak el-Huveynî el-Eserî, Huber: Dâru İbn Affân, 1415.