Modern Arap Tarihyazımında Paradigmalar ve Kurucu Osmanlı Nesli

Yıl 2024, Sayı: 51, 139 - 162, 20.01.2024

Hilal Görgün

Öz

Osmanlı bakiyesi toprakların tarihi büyük ölçüde oryantalist söylemlerin ve 20. yüzyıl ulus-inşa sürecindeki siyasi ve ideolojik kaygıların tesiri altında şekillendiği, dolayısıyla Osmanlı döneminin ötekileştirerek ele aldığı görülür. Özellikle Arap coğrafyası söz konusu olduğunda yüzlerce yıl birlikte aynı idare altında yaşayan toplumların siyasi, kültürel ve toplumsal tarihi bütünlüklü olarak ele alınmayıp sanki mandacıların çizdiği sınırlar daha önceden mevcutmuş gibi bir tarih yazma çabasına girişilmiştir. Halbuki I. Dünya Savaşı sonrası “Osmanlı Toplumu” uzun yıllar bir imparatorluk halkı refleksiyle yaşamaya devam etmiş ve Osmanlı’nın Arap kökenli bürokrat, asker ve aydınları çizilen sınırları kabullenmekte güçlük çekmişlerdir. Son Osmanlı nesli sadece Türkiye Cumhuriyetini ilan etmemiş, aynı zamanda manda dönemindeki sömürge şartlarında Arap coğrafyasının kurucuları olarak ta aktif olarak çalışmışlardır. Bu çalışmada önce modern Arap tarihyazımını şekillendiren kimisi anakronik, kimisi de tarihi gerçekliğe aykırı paradigmalar temsil gücü yüksek bazı örnekler üzerinden ele alındıktan sonra son zamanlarda kaleme alınmış, mezkur paradigmaların sorunlarını gösteren son Osmanlı nesli Araplar hakkında farklı yaklaşımları temsil eden bazı eserler ana hatları ile değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Modern Arap Tarihyazımı ve Osmanlı, Orta Doğu, Manda Dönemi, nahda, Arap milliyetçiliği

Kaynakça

• Abou-El-Haj, Rifaat Ali, “The Social Uses of the Past: Recent Arab Historiography of Ottoman Rule”, International Journal of Middle East Studies, 14/2 (1982): 185-201.
• Aboul-Ela, Hosam, “The Specificities of Arab Thoughts: Morocco since the Liberal Age”, Arabic Thought against the Authoritarian Age: Towards an Intellectual History of the Present, ed. Jens Hanssen - Max Weisss, New York: Cambridge University Press, 2018, s. 143-162.
• Akşin, Sina, “Turkish-Syrian Relations in the Time of Faisal 1918-1920”, The Turkish Yearbook of International Relations, 20 (1980): 1-17.
• Alâylî, Abdullah, Düstûrü’l-Arab el-kavmî, Beyrut: Mektebetü’l-irfân, 1360/1941.
• Antonius, George, The Arab Awakening: The Story of the Arab National Movement London: Hamish Hamilton, 1938.
• Antonius,George, Arap Uyanışı: Arap Ulusal Hareketinin Öyküsü, çev. Mehmet Akif Koç - Muhammed Karakuş, İstanbul: Selenge, 2021.
• Ariss, Tarek (ed.), The Arab Renaissance: A Bilingual Anthology of the Nahda, New York: The Modern Language Association of America, 2018.
• Armağan, Mustafa (haz.), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak: Gerileme Paradigmasının Sonu, İstanbul: Timaş, 2014.
• Aydın, Cemil, “Introduction”, H-Diplo Roundtable, XXII-42 (2021): 2-3 https://hdiplo.org/to/RT22- 42 [Erişim: 02.08.2023]
• Bouquet, Olivier, “From Decline to Transformation: Reflections on a New Paradigm in Ottoman History”, Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, 60 (2022): 27-60.
• Cuno, Kenneth M., The Pasha’s Peasants, New York: Cambridge University Press, 1992.
• Çiçek, M. Talha, “Erken Cumhuriyet Dönemi Ders Kitapları Çerçevesinde Türk Ulus Kimliği İnşası ve ‘Arap İhaneti’”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 32 (2012): 169-188.
• Çiçek, M. Talha, “Osmanlıcılık İdeolojisi ve Osmanlı Hâkimiyeti Sonrası Türk-Arap İlişkilerinde Değişim ve Süreklilik”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 33 (2012): 173-192.
• Dawisha, Adeed, Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair, New Jersey: Princeton University Press, 2003.
• Dawn, C. Ernest, “From Ottomanism to Arabism: The Origin of an Ideology”, The Review of Politics, 23/3 (1961): 378-400.
• Dawn, C. Ernest, From Ottomanism to Arabism: Essays on the Origins of Arab Nationalism, Chicago, London: University of Illinois Pres, 1973.
• Modern Arap Tarih Yazımında Paradigmalar ve Ortadoğu’da Kurucu Osmanlı Nesli Dawn, C. Ernest, Osmanlıcılıktan Arapçılığa, çev. Bahattin Aydın - Taşkın Temiz, İstanbul: Yöneliş, 1998.
• “Dr. Michael Provence ile Söyleşi”, Derin Tarih, 85 (2019): 84-86.
• Duggan, Stephen P., “Syria and Its Tangled Problems: Story of the Allies’ Promises, Mustapha Kemal’s Ambitions, Emir Feisal’s Disappointment, the Franco-British Rivalry and the Zionists in Palestine—French Difficulties in Syria”, Current History, 13/2, Part 2 (1921): 238-248; https:// www.jstor.org/stable/45325926.
• Dziri, Bacem - Güneş, Merdan (ed.), Niedergangsthesen auf dem Prüfstand-Narratives of Decline Revisited, Berlin: Peter Lang, 2020.
• Gelvin, James L., Divided Loyalties: Nationalism and Mass Politics in Syria at the Close of Empires, Berkeley: University of California Press, 1998.
• Gelvin, James L., “The ‘Politics of Notables’ Forty Years After”, Middle East Studies Association Bulletin, 40/1 (2006): 19-29.
• Gelvin, James L., “Was There a Mandates Period? Some Concluding Thoughts”, The Routledge Handbook of the History of the Middle East Mandates, ed. Cyrus Schayegh - Andrew Arsan, London - New York: Routledge, 2015, s. 420-432.
• Ghazal, Amal, “‘Illiberal’ Thought in the Liberal Age: Yusuf al-Nabhani (1849–1932): Dream-Stories and Sufi Polemics against the Modern Era”, Arabic Thought Beyond the Liberal Age: Towards an Intellectual History of the Nahda, ed. Jens Hanssen - Max Weiss, New York: Cambridge University Press, 2016, s. 214-233.
• Görgün, Hilal, “Züreyḳ, Kostantin”, DİA, 2019, EK-2, s. 696-698. Haim, Sylvia, “‘The Arab Awakening’: A Source for the Historian?”, Die Welt des Islams, New Series, 2/4 (1953): 237-250.
• Hanssen, Jens – Max Weiss (ed.), Arabic Thought Beyond the Liberal Age: Towards an Intellectual History of the Nahda, New York: Cambridge University Press, 2016.
• Hanssen, Jens, Max Weiss, “Notes on Transliteration and Translation”, Arabic Thought Beyond the Liberal Age: Towards an Intellectual History of the Nahda, ed. ed. Jens Hassen – Max Weiss, New York: Cambridge University Press, 2016, s. XXI-XXII.
• Hanssen, Jens – Max Weiss, “Introduction: Language, Mind, Freedom and Time: The Modern Arab Intellectual Tradition in Four Words”, Arabic Thought Beyond the Liberal Age: Towards an Intellectual History of the Nahda, ed. Jens Hanssen - Max Weiss, New York: Cambridge University Press, 2016, s. 1-37.
• Hees, Syrinx von (ed.), Inḥiṭāṭ: The Decline Paradigm: Its Influence and Persistance in the Writing of Arab Cultural History, Würzburg: Ergon Verlag, 2017. Hourani, Albert, el-Fikrü’l-Arabî fî asri’n-nehda: 1798-1939, çev. Kerîm Azkūl, Beyrut: Dârü’n-nehâr li’n-neşr. 1968.
• Hourani, Albert, Arabic Thought in The Liberal Age: 1798- 1939 London - New York: Oxford University Press, 1962.
• Hourani, Albert, Çağdaş Arap Düşüncesi, trc. Lâtif Boyacı - Hüseyin Yılmaz, İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Hourani, Albert, “The Arab Awakening Forty Years After”, Studies in Arab History: The Antonius Lectures, 1978-87, ed. Derek Hopwood, New York: Palgrave Macmillan, 1990, s. 21-40.
• Hourani, Albert, “Ottoman Reform and the Politics of Notables”, The Modern Middle East: A Reader, ed. Albert Hourani - Philip S. Khoury - Mary C. Wilson, Berkeley - Los Angeles: University of California Press, 1993, s. 83-109.
• Hourani, Albert, “How Should We Write the History of Middle East?”, International Journal of Middle East Studies, 23/2 (1991): 125-136.
• Holt, P.M., Egypt and Fertile Crescent: 1516-1922: A Political History, Ithaca: Cornell University Press, 1967.
• Hûrî, Raîf, Meâlimü’l-va‘yi’l-kavmî ve makālât uhrâ, Beyrut: Merkezü’l-Arabî li’l-ebhâs ve dirâseti’s-siyâsiyye, 2015.
• Karasu, Hamit, “Osmanlı Ayanları Üzerine Yapılan Çalışmalar (Tanzimat’a Kadar)”, Turkish Studies, 13/16 (2018): 127-150.
• Kassab, Elizabeth Suzanne, Contemporary Arab Thought: Cultural Critique in Comparative Perspective, New York: Columbia University Press, 2010.
• Khalidi, Rashid v.dğr. (ed.), The Origins of Arab Nationalism, New York: Columbia University Press, 1991.
• Khoury, Philip S., Urban Notables and Arab Nationalism: The politics of Damascus 1860-1920, Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Khoury, Philip S., Syria and the French Mandate: The Politics of Arab Nationalism, 1920-1945, Princeton: Princeton University Press, 1987.
• Khoury, Philip S., “The Urban Notables Paradigm Revisited”, Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, 55-56 (1990): 215-228.
• Kirk, George, “The Arab Awakening Reconsidered”, Middle Eastern Affairs, 13/6 (1962): 162-73. Kramer, Martin, Arab Awakening and Islamic Revival: The Politics of Ideas in the Middle East, New Brunswick: Transaction, 1996.
• Lukitz, Liora, “The Antonius Papers and The Arab Awakening, Over Fifty Years On,” Middle Eastern Studies, 30/4 (1994): 883-895.
• Makdisi, Ussama, Age of Coexistence: The Ecumenical Frame and The Making of the Modern Arab World, Oakland: University of California Press, 2019.
• Makdisi, Ussama, The Culture of Sectarianism: Community, History, and Violence in Nineteenth-Century Ottoman Lebanon, Berkeley: University of California Press, 2000.
• Makdisi, Ussama, Artillery of Heaven: American Missionaries and the Failed Conversion of the Middle East, Ithaca: Cornell University Press, 2008.
• Mert, Özcan, “Âyân”, DİA, 1991, IV, 195-198.
• Nâsırüddin, Ali, Kazıyyetü’l-Arab, Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-Melâyîn, 1946.
• Parsons, Laila, The Commander: Fawzi al-Qawuqji and the Fight for Arab Independence 1914-1948, London: Saqi Books, 2016.
• Patel, Abdulrazzak, The Arab Nahdah: The Making of the Intellectual and Humanist Movement, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2013.
• Polat, Ü. Gülsüm, Türk-Arap İlişkileri: Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken 1914-1923, İstanbul: Kronik, 2019.
• Provence, Michael, The Great Syrian Revolt and the Rise of Arab Nationalism, Austin: University of Texas Press, 2005
• Provence, Michael, The Last Ottoman Generation and the Making of the Modern Middle East, New York: Cambridge University Press, 2017.
• Provence, Michael, Son Osmanlı Kuşağı ve Modern Ortadoğu’nun Oluşumu, çev. Okan Doğan, İstanbul: Kronik, 2021.
• “Michael Provence ile Söyleşi”, Derin Tarih, 85 (2019): 84-86.
• Rafık, Abdülkerim, “Türkiye-Suriye İlişkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 88 (1994): 31-72.
• Reid, Donald M., “Arabic Thought in The Liberal Age Twenty Years After”, International Journal of Middle East Studies, 14/4 (1982): 541-557.
• Sherif, Jamil, “Laila Parsons’ work wins Book Award” https://www.middleeastmonitor. com/20171128-laila-parsons-work-wins-book-award/ Erişim: 12.06.2023.
• Tomiche, N., “Nahḍa”, The Encyclopaedia of Islam, new edition (EI2), Leiden: E.J. Brill, 1993, VII, 900-903. Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsîler”, DİA, 1988, I, 31-48.
• Zeine, Zeine N., The Emergence of Arab Nationalism with a Background Study of Arab-Turkish Relations in the Near East, New York: Caravan Books, 1973.
• Züreyk, Kostantin, el-Va‘yü’l-kavmî, Beyrut: Dârü’l-mekşûf, 1939.