Türk Cilt Sanatında Mülevven Tekniği: Konya Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesinden Mülevven Cilt Örnekleri

Yıl 2024, Sayı: 52, 85 - 111, 08.08.2024

Hatice Gül Yanar Hacer Kara

Öz

Bu araştırmanın konusu Türk cilt sanatında önemli bir teknik olan mülevven tekniği ve Konya Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesinden seçilen mülevven cilt örnekleridir. Yazma eserlerin korunmasında oldukça önemli bir yere sahip olan ciltler form, teknik ve süsleme bakımından dönemsel farklılıklar içermektedir. Yusuf Ağa Kütüphanesi bu farklılıkların görüldüğü zengin bir yazma eser koleksiyonunu bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışmayla, mülevven tekniğinin tarihsel seyrini belirleyerek yaklaşık olarak kullanıldığı yüzyılları saptamak, tekniğin uygulandığı şemse, salbek, köşebent ve bordür gibi kısımların formları ve yüzeylerindeki bezeme kompozisyonu ile tekniğin ilişkisini ortaya koymak ve tekniğin farklı versiyonlarını belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda kütüphaneden seçilen 14 adet eser konumuz kapsamında incelenmiş ve tanıtılmıştır. Değerlendirme ve kıyaslama bölümünde malzeme, teknik, renk ve süslemeleri bakımından ele alınan ciltler farklı kütüphanelerdeki benzer örneklerle kıyaslanmıştır. Yine bu bölümde mülevven tekniğinin farklı tekniklerle birlikte kullanımından doğan tipolojik çeşitliliği üzerinde durulmuştur. Çalışmanın sonunda Selçuklu döneminde karşılaşmadığımız bu tekniğin 15. yüzyıldan itibaren ciltlerde görülmeye başlandığı, 16-19. yüzyıllar arasında Osmanlı ciltlerinde yaygın bir kullanım alanı bulduğu tespitine yer verilmiştir. Mülevven tekniği üzerine yapılmış yeterince yayın bulunmadığından bu çalışmanın literatürdeki boşluğa katkıda bulunması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Konya Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, Cilt Sanatı, Mülevven Tekniği, Süsleme, Osmanlı Dönemi

Kaynakça

• Akgül, Serap, Kütahya Vahid Paşa Kütüphanesi’nde Bulunan 18. Yüzyıla Ait Cilt Sanatı Örnekleri (yüksek lisans tezi), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2019.
• Alparslan, Ebru, “Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesinde Bulunan “Soğuk Şemse” Yazma Eser Ciltlerinin İncelenmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/65 (2019): 335-342.
• Arıtan, Ahmet Saim, “Ciltçilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1993, VII, 551-557.
• Arseven, Celâl Esad, “Cild”, Sanat Ansiklopedisi, İstanbu: Milli Eğitim Bakanlığı, 1943, I, 341-348.
• Arslan, Aslıhan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu’nda Bulunan Mülevven Tekniğindeki Ciltler (yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2021.
• Bayansar, Şükran Sadoğlu, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Turhan Valide Sultan Koleksiyonu’na Ait Saz Üslûbundaki Ciltlerin Teknik ve Desen Analizleri (yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2023.
• Binark, İsmet, Eski Kitapçılık Sanatlarımız, Ankara: Kazan Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, 1975.
• Budak, Ayşe, Konya Mevlana Müzesi İhtisas Kütüphanesi’ndeki XV-XVI. Yüzyıl Kitap Kapakları (yüksek lisans tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2009.
• Coşar, Hatice Gül, İstanbul Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa Koleksiyonu’nda Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri (yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2019.
• Cunbur, Müjgân, “Türklerde Cild Sanatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1976, s.678-688.
• Çelik, Hatice Şeyma Yeniçeri, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hacı Selim Ağa ve Hüdâyî Efendi Koleksiyonlarındaki Bulut Motifli Ciltler (yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2020.
• Çıkmış, Hasan, Sakıp Sabancı Müzesi Koleksiyonundaki Yekşah Ciltlerin Teknik Açıdan İncelenmesi ve Yeni Uygulamalar (yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2021.
• Demirkol, Ali Serkander, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi Envanterine Kayıtlı Yazılı Ciltler (yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Doğuş Matbaası, 1970.
• Doğan, Kadriye, Ankara Etnografya Müzesi’nde Bulunan Bazı Cild Örnekleri (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
• Dülger, Fazilet, Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Yazmaları Cild Örnekleri (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
• Edis, Arife, Tire Necip Paşa Kütüphanesi’ndeki Cild Örnekleri (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006.
• Eroğlu, Bahtiyar, XVII.-XIX. Yüzyıllarda İç, Batı ve Güneybatı Anadolu’da Kütüphane Mimarisi (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1998.
• Erünsal, İsmail E., “Yûsuf Ağa Kütüphanesi”, DİA, 2013, XLIV, 7-8.
• Kara, Hacer, Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2015.
• Karpuz, Haşim, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, I-III, Ankara: TTK Yayınları, 2009.
• Küçüktepe, Şener, “Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Bazı Ciltlerin Tezyinatı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14/77 (2021): 558-568.
• Maraşlı, Savaş, Amasya II. Bayezid İl Halk Kütüphanesi’ndeki XV. ve XVI. Yüzyıl Ciltleri (yüksek lisans tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2005.
• Mucuk, Nil, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’ndeki Yekşah Ciltler (yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Oral, Fatma Zehra, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Yazmaları’ndaki Bazı Kat’lı Cildler (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
• Özbek, Yıldıray, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesindeki Kitap Kapakları, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayını, 2005.
• Özönder, Hasan, Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2003.
• Özsağlam, Aynur, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa Koleksiyonu’nda Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri (yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2019.
• Samat, Sait, Bor Halil Nuri Bey İlçe Halk Kütüphanesine Ait Osmanlı Dönemi Ciltlerinden Örnekler (yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2022.
• Sözen, Metin - Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimler Sözlüğü, ed. İdil Önemli, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
• Şahin, Yasemin, Topkapı Sarayı Müzesi Emanet Hazinesi Kitaplığı’nda Bulunan XVI. Yüzyıl Kur’ân-ı Kerîm Ciltleri (yüksek lisans tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2023.
• Yalçınkaya, Tuğba, Yusuf Ağa Kütüphanesi’ndeki 17. ve 18. Yüzyıl Deri Ciltleri (yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2019.