Kişilik ve Örgütsel Yaşam: Tükenmişlik Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2010, Cilt: 12 Sayı: 2, 59 - 74, 01.06.2010

Doç.Dr. Rana ÖZEN Kutanis

Öz

Çalışma yaşamında birey, örgütsel ortam ve iş koşulları ile karşılıklı olarak etkileşmekte ve bu durumun bireysel ve örgütsel düzeyde birtakım etkileri olabilmektedir. Bu bağlamda iş görenlerin kişilik özellikleri ile örgütsel çıktı- lar arasındaki ilişki önem kazanmaktadır. Tükenmişlik sendromu iş gören verimliliğini olumsuz etkileyerek sonuçta örgüt performansını düşüren bir etkendir. Örgütsel yaşamı etkileyen bireysel kişilik özellikleri ile tükenmişlik gelişimi arasındaki ilişkinin doğru anlaşılması, örgütsel düzenlemelerde yol gösterici olabilir. Bu derlemede, bireylerin kişilik özelliklerinin örgütsel ortamı nasıl etkilediği, ondan nasıl etkilendiği ve tükenmişlik alt boyutları ile aralarında nasıl bir ilişki olduğu, çeşitli çalışmalarda elde edilen sonuçlar da dikkate alınarak irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kişilik, kişilik teorileri, kişilik bozuklukları, tükenmişlik

Personality And Organızational Life: An Evaluation In The Aspect Of Burnout Syndrome

Öz

In work life, the individual interacts with the organizational climate and work environment and this interaction may lead to conspicuous outcomes at the indivudual and organizational levels. In this context, the relationship between the workers' personality traits and the organizational output gains importance. Correct understanding of the relationship between the personality traits which may affect the organizational life and the development of burnout may enlighten the organizational arrangement initiatives. In this review, considering the results of previous studies, we evaluated how personal characteristics of the individuals affect the organizational context, how these characteristics can be affected by the organizational environment and what type of relationship exists between personality and the subscales of burnout.

Anahtar Kelimeler

Personality, personality traits, personality disorders, burnout

Kaynakça

• Akgöz, Semra, Özçakır, Alis, Atıcı, Elif, Al- tınsoy, Yıldız, Tombul, Kamuran ve Kan, İsmet (2005), Uludağ Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merke- zi’nde Çalışan Hekimlerin Empatik Eği- limleri, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, 13.Cilt, Sayı:2, s.97-104.
• Arvey, Richard D., Bouchard, Thomas J., Segal, Nancy L. ve Abraham, Lauren M.(1989), Job Satisfaction: Environmen- tal and Genetic Components, Journal of Applied Psychology, 74, s.187-192.
• Aytaç, Serpil (2001), Örgütsel Davranış Açı- sından Kişiliğin Önemi, İşgüç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, No.96.
• Bacanlı, Hasan, İlhan, Tahsin ve Aslan, Sevda (2009), Beş Faktör Kuramına Da- yalı Bir Kişilik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT), Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), s. 261-279.
• Barrick, Murray R. ve Mount, Michael K. (1991), The Big Five Personality Dimen- sions and Job Performance: A Meta- analysis, Personnel Psychology, 44, s.1-26.
• Basım, Nejat ve Şeşen, Harun (2006), Kont- rol Odağının Çalışanların Nezaket ve Yardım Etme Davranışlarına Etkisi: Kamu Sektöründe Bir Araştırma, Sel- çuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü Dergisi, 16, s.159-168.
• Burke, Roland J., Matthiesen, Stig Berge ve Pallasen, Stalen (2006), Workaholism, Organizational Life and Well-Being of Norwegian Nursing Staff, Career Deve- lopment International, Vol.11, No.5, s.463-477.
• Bühler, Karl Ernst ve, Land, Tatjana (2004), Burnout and Personality in Extreme Nursing: An Empirical Study, Schwei- zer Archiv Für Neurologie Und Psychi- atrie, 155, s.35-42.
• Cherniss, Cary (1980), Professional Burnout in Human Service Organizations, New York, Praeger.
• Cherniss, Cary (1995), Beyond Burnout, Pub- lished in Great Britain by Routledge.
• Cunningham, Barton J., Lischeron, Joe, Koh, Hian Chye ve Farrier, Mike (2002), A Cybernetic Framework Linking Perso- nality and Other Variables in Unders- tanding General Health, Personnel Review, Vol.38, No.1, s.5578.
• Diener, Ed, Suh, Eunkook M., Lucas, Robert E., Smith, Heidi L. (1999), Subjective Well-Being: Three Decades of Progress, Psychological Bulletin, 125, s.276-361.
• Durak-Batıgün, Ayşegül ve Hisli-Şahin, Nesrin (2006), İş Stresi ve Sağlık Psiko- lojisi Araştırmaları İçin İki Ölçek: A Tipi Kişilik ve İş Doyumu, Türk Psikiyatri Dergisi, 17(1), s.32-45.
• Erkuş, Ahmet ve Tabak, Akif (2009), Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Çalışanla- rın Çatışma Yönetim Tarzlarına Etkisi: Savunma Sanayiinde Bir Araştırma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bi- limler Fakültesi Dergisi, Cilt 23, Sayı 2, s.213-241.
• Eroğlu, Feyzullah (1996), Davranış Bilimleri, 3.Bası, Beta Basım, İstanbul.
• Freudenberger, Herbert J.(1974), Staff Bur- nout, Journal of Social Issues, (30), s.159-165.
• Friedman, Meyer ve Rosenman, Ray H. (1974), Type A Behavior and Your Heart, New York, Harper and Row, s.85-92.
• George, Jennifer M. (1992), The Role of Per- sonality in Organizational Life: Issues and Evidence”, Journal of Management, 18, s.185-205.
• George, Jennifer M. ve Brief, Arthur P. (2004), Personality and Work-Related Distress, Personality and Organizati- ons, Edited by Benjamin Schneider ve D. Brent Smith, Lawrence Erlbaum As- sociates Publishers, Mahwah, NJ.
• Ghorpade, Jai, Lackritz, Jim ve Singh, Gan- garam (2007), Burnout and Personality: Evidence From Academia, Journal of Career Assessment, Vol.15, No.2, s.240- 256.
• Gmelch, Walter H. ve Gates, Gordon (1998), The Impact of Personal, Professional and Organizational Characteristics on Administrator Burnout”, Journal of Educational Administration, Vol.36, No.2, s.146-159.
• Hellriegel, Don, Slocum, John W., Wood- man, Richard W. (1989), Organizational Behavior, Fifth Edition, West Publis- hing Company, St.Paul, s.38.
• Holland, John A.(1959), A Theory of Voca- tional Choice, Journal of Counseling Psychology, 6, s.35-45.
• Huebner, E.Scott ve Mills, Lane B. (1994), Burnout in School Psychology: The Contribution of Personality Characte- ristic and Role Expectations, Special Services in the Schools, Vol.8(2), s.53-66.
• Jackson, Susan E. ve Schuler, Randall S. (1983), Preventing Employee Burnout, Personnel, March\April, s.58-68.
• Jones, Gareth ve George, Jennifer M. (2008), Contemporary Management, Fifth edi- tion, McGraw Hill, s.492-495.
• Kets de Vries, Manfred F.R. ve Miller, Danny (1986), Personality, Culture and Orga- nization, Academy of Management Re- view, 11, s.266-279.
• Kim, Hyun Jeong, Shin, Kang Hyun ve Swanger, Nancy (2009), Burnout and Engagement: A Comperative Analysis Using The Big Five Personality Dimen- sions, International Journal of Hospita- lity Management, Vol.28, Issue 1, s.96-104.
• Korotkov, Dave (2008), Does Personality Moderate The Relationship Between Stress and Health Behavior? Expanding The Nomological Network of The Five- Factor Model, Journal of Research in Personality, Vol.42, Issue 6, s.1418-1426.
• Lee, Felissa K., Johnston, Joseph A. ve Do- ugherty, Thomas W. (2000), Using the Five-Factor Model of Personality to En- hance Career Development and Orga- nizational Functioning in the Workplace, Journal of Career Assess- ment, 8, s.419-427.
• Magennis, Rachel ve Smith, Deborah B.(2005), All Used Up: Factors Associa- ted With Burnout Among Missouri So- cial Service Workers, Missouri Electronic Journal of Sociology.
• Martinez, Aurelia Alemany, Aytés, Leo- nardo Berini ve Escoda, Cosma Gay (2008), The Burnout Syndrome and As- sociated Personality Disturbances: The study in Three Graduate Programs in Dentistry at the University of Barcelona, Med Oral Patol Oral Cir Bucal.,13(7): E444-50.
• Maslach, Christina ve Jackson, Susan E. (1981), “The Measurement of Experien- ced Burnout”, Journal of Occupational Behavior, Volume 2, s.99-113.
• Maslach Christina, Schaufeli, Wilmar B. ve Leiter, Michael P. (2001), Job Burnout, Annual Reviews Psychology, 52, s.397- 422.
• Mermann, Alan C. (1990), Coping Strategies of Selected Physicians, Perspectives, Biology and Medicine, 33(2), s.268-279.
• Miller, Danny ve Droge, Cornelia (1986), Psychological and Traditional Determi- nants of Structure, Administrative Sci- ence Quarterly, 31, s.539-560.
• Morgan, Clifford T. (2005), Psikolojiye Giriş, Yayın Sorumlusu: Sirel Karakaş, 16.Basım, Hacettepe Üniversitesi Psiko- loji Bölümü Yayınları, Yayın no: 05-06- Y-0057-10, Meteksan AŞ., Ankara.
• Muldary, Thomas W.(1983), Burnout And Health Professionals: Manifestations and Management, A Capistrano Publi- cation, CA.
• Özdevecioğlu, Mahmut (2002), Kamu ve Özel Sektör Yöneticileri Arasındaki Davranışsal Çalışma Koşulları ve Kişi- lik Farklılıklarının Belirlenmesine Yö- nelik Bir Araştırma, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Der- gisi, Sayı 19, Temmuz-Aralık 2002, s.115-134.
• Özkalp, Enver ve Kırel, Çiğdem (2005), Ör- gütsel Davranış, T.C Anadolu Üniversi- tesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayın No: 149, Eski- şehir.
• Rogers, Carl (1951), Client-Centered The- rapy, Boston, Houghton Mifflin.
• Rotter, Julian B. (1990), Internal Versus Ex- ternal Control of Reinforcement: A Case History of A Variable, American Pscychologist, 45, s.489-493.
• Schaufeli, Wilmar, Bakker, Arnold B., Hoog- duin, Kees, Schaap, Cas ve Kladler, Atilla (2001), On the Clinical Validity of the Maslach Burnout Inventory and the Burnout Measure, Psychology and He- alth, Vol.16, s.565-582.
• Schneider, Benjamin (1987a), The People Maket he Place, Personnel Psychology, 40, s.437-453.
• Schneider, Benjamin (1987b), E=f(P,B): The Road to a Radical Approach to Person- Envireonment Fit, Journal of Vocational Behavior, 31, s.353-361.
• Solmuş, Tarık (2004), İş Yaşamında Duygu- lar ve Kişilerarası İlişkiler, 1.Baskı, Beta Basım, İstanbul.
• Solmuş, Tarık (2007), İş Yaşamı, Kontrol Odağı ve Beş Faktör Kişilik Modeli, En- düstriyel Klinik Psikoloji ve İnsan Kay- nakları Yönetimi-Kuramdan Uygulamaya İş Yaşamında Psikoloji içinde (Editör: Solmuş, Tarık), 1.Baskı, Beta Basım Yay.Dağ.A.Ş.,İstanbul, s.375-396.
• Souza, Wilma Costa ve Da Silva, Angela Maria Monteiro (2002), The Influence of Personality and Job Factors on Burnout Among Health Professionals, Estudos Psicologia,Vol 19, No.1, s.37-48.
• Soysal, Abdullah (2008), Çalışma Yaşamında Kişilik Tipleri: Bir Literatür Taraması, Çeiş Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Yayın Organı, cilt 22, sayı 1,s.4-19.
• Spokane, Arnold R. (1985), A Review of Re- search on Person-Environment Con- gruence in Holland’s Theory of Careers, Journal of Vocational Behavior, 26, s.306-343.
• Sürgevil, Olca (2006), Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu- Tükenmişlikle Mücadele Teknikleri, Nobel Yayın, An- kara.
• Tümkaya, Songül (2000), İlkokul Öğretmen- lerindeki Denetim Odağı ve Tükenmiş- likle İlişkisi, Pamukkale Üniversitesi PAÜ Eğitim Dergisi, sayı 8.
• Watson, David, Clark, Lee Anna ve Tellegen, Auke (1988), Development and Valida- tion of Brief Measures of Positive and Negtive Affect: The PANAS Scale, Jo- urnal of Personality and Social Psycho- logy, 54, s.1063-1070.
• Yüksel, Öznur (2006), Davranış Bilimleri, Gazi Kitabevi, Ankara.
• www.merih.net\m2\lid\wmetate27.htm, erişim tarihi 24.09.2008.