Çalışma Psikolojisi Alanında Yeni Bir Yaklaşım: Örgütsel Sağlık

Yıl 2003, Cilt: 5 Sayı: 2, 0 - 0, 01.06.2003

Serpil Aytaç

Öz

miş ve bu boyutları aşağıdaki gibi açıklamıştır.(Altun,2001) 1.GÖREV İHTİYAÇLARI (TASK NEEDS) • Amaç odaklı (Goal focused). Amaçlar üyeler için açık, kabul edilebilir ve başarılabilirdir. • İletişim yeterliliği (Comunication adequacy). Bütün yönlere açık serbest bir iletişim, iç gerginliklerin hissedilmesini iyi ve çabuk sağlar. • Erk eşitliği uygunluğu (Optimal power equalization). Etkinin dağılımı nispeten eşit, astlar üstlerini etkileyebilirler ve onlar da patronlarını üstlerini etkileyen birisi olarak görmek isterler. 2. YAŞAM SÜRDÜRME İHTİYACI (MAINTANANCE NEEDS) • Kaynakların kullanımı (Resource utilization). Personele etkili olarak kullanılır. Ne aşırı başları boştur, ne de aşırı derecede baskı altındadırlar. İhtiyaçlar ve istemler arasında uygunluk vardır. • Yanaşıklık (Cohesiveness). Üyeler örgüte hayranlık duyarlar (örgütçe çekilirler, örgütte kalmak isterler ve örgütten etkilenirler. • Moral (Morale). Örgüt genel olarak iyi olma duyguları ve grup doyumunu gösterir. 3. BÜYÜME VE GELİŞME İHTİYAÇLARI (GROWTH AND DEVELOPMENT NEEDS) • Yenileşme (Innovation). Örgüt yeni hedeflere doğru hareket eder ve yeni süreçlere yatırım yapar. • Özerklik (Autonomy). Örgüt çevreye pasif olarak tepkide bulunmaz, çevreden bazı bağımsızlıklar gösterir. • Uyum (Adaptations). Örgüt büyüme ve gelişme için düzeltici değişiklikleri getirme yeteneğine sahiptir. • Problem çözme yeterliği. (Problem solving adequecy). Problemler en düşük seviyedeki enerjiyle çözülür ve problem çözme mekanizması zayıflatılmaz. Miles'e göre bu teori sadece eğitim alanı için geçerlidir. Ancak bu teorinin endüstrideki örgütler için de kullanılabileceği açıktır. Özellikle günümüzdeki İnsan Kaynakları Yönetim modelinde örgüt iklimi, örgüt kültürü, örgütsel etkileşim ve örgütsel bütünlük kavramlarıyla özdeşleşen örgüt sağlığı üzerinde hala çalışmaların devam ettiği görülmektedir. Bazı teorisyenler de örgütü bir insana benzeterek bireyin hasta ve sağlıklı olabileceği gibi örgütün de hasta ve sağlıklı olabileceğini ileri sürmüşlerdir. Bir bedenin sağlıklı olması için tüm uzuvların uyum içinde olması ve mükemmel çalışması gereklidir. Benzer şekilde örgütün de sağlıklı olması için tüm alt sistemlerin uyumlu ve düzenli olması gerekmektedir. Sağlıklı örgüt işlevseldir, düzenli işler, ürün ve hizmetlerini etkili verebilir. Örgütün sağlık düzeyi, onun araç ve hedeflerini gerçekleştirme yeteneği ile ilgilidir.(Altun,2001) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ise örgüt sağlığı boyutlarını 4 başlıkta incelemektedir. Bunlar; 1. Çevresel faktörler. İşyerinin fiziki ortamı, gürültü, ısı, ışık, tehlikeli maddeler, makineler gibi çalışma alanı. 2. Fiziksel Sağlık. Örgütte çalışan bireylerin fiziki sağlığı, hastalık, yaralanma, ilaçla tedaviyi kapsar. 3. Psikolojik Sağlık. Çalışanların kendine güven, stres, depresyon, kaygı ve davranış stilleri ile ilgilidir. 4. Sosyal Sağlık. İşyerindeki arkadaşlıklar, sosyal destek, işyeri ilişkileri ve iş dışındaki ilgilerle ilgilidir. Dünya Sağlık Teşkilatına göre bu faktörler arasında kesin çizgiler olmayıp bu 4 boyut arasında ilişkiler vardır. Bu görüşe göre çalışanların sadece fiziki ve ruhsal sağlıklarıyla ilgilenilmekte, yönetsel ve örgütsel çıktı boyutlarına yer verilmemektedir. Bu yaklaşımı benimseyen Pigors ve Myers'e göre (1981) örgüt sağlığının belirlenmesinde işyerindeki rasyolar esas alınmalı, işe geç gelme veya işe gelmeme, işten ayrılma, kaza raporları, yakınmalar, dedikodular, iç hareketler (Internal Movement) örgüt sağlığının belirleyicileridir. Cooper ve William (1994) Dünya Sağlık Örgütünün, örgüt sağlığı boyutlarını bir şema çerçevesinde ortaya koyarak Maslow'un ihtiyaçlar teorisiyle benzerlik gösterdiğini ifade etmişlerdir. Aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi, çevresel ve fiziksel elementler Maslow'un temel fizyolojik ve güvenlik ihtiyacına karşılık gelmekte olup örgütsel sağlık için önce çevresel etkenlerin düzeltilmesi, daha sonra da diğer ihtiyaçların giderilmesi gerektiği ileri sürülmektedir. Sosyal Sağlık Psikolojik Sağlık Psiko-Sosyal Fiziksel-Psiko. Fiziksel Sağlık Fiziksel-Sosyal Çevr.Psikolojik Çevresel- Fiziksel Çevresel Sağlık Çevresel-Sosyal Tablo.1. Örgüt Sağlığı Şeması (Altun,2001) Örgüt Sağlığı Boyutları, çeşitli araştırmacılar tarafından beş başlık altında incelenmektedir. Bunlar; 1. Örgütsel liderlik, 2. Örgütsel bütünlük, 3. Çevresel etkileşim, 4. Örgütsel kimlik, 5. Örgütsel ürün olarak açıklanmaktadır. Örgüt Sağlığını etkileyen bir çok faktör bulunmaktadır. Bunları içsel ve dışsal faktörler olarak iki başlık altında incelemek de mümkündür. Şekil 1. Örgüt Sağlığını Etkileyen Faktörler Kaynak: Peter Hart "Leadership And Its Effect On School Climate" http://www.insightsrc.com.au Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi, toplumdan aileye, diğer organizasyonlar dan hükümet politikalarına kadar örgütü etkileyen dış çevre faktörleri, örgütün sağlığına da etkide bulunmaktadır. Diğer taraftan çalışanların bireysel karakteristikleri ve örgütün yapısı, kültürü, çalışan doyumunu, dolayısıyla örgüt performansını ortaya çıkarmaktadır. Bir diğer ifade ile aşağıdaki şemada olduğu gibi, örgüt sağlığının