Hicri İkinci Yüzyılda Hanefi Mezhebinin Oluşumunda Rol Oynayan Siyasi Faktörler “Analitik Çalışma”

Yıl 2022, , 85 - 105, 05.01.2023

Muhammed Emin Uygur

https://doi.org/10.55918/islammedeniyetidergisi.1200850

Cited By: 1

Öz

Hanefi mezhebinin teşekkülü, fıkıh mezhebleri ve Müslümanlar arasında ilk kabul görülen ve erken yayılan bir Fıkh ekolüdür. Bir fıkhi doktrin olarak oluşumu kökeni itibarı ile Hicri ikinci yüzyılın başlarına kadar uzanır. Özellikle İmam Ebu Hanife’nin H.120’de Şeyh Hammâd bin Ebû Süleyman'ın ardından fetva ve öğretim kürsüsüne yükselişiyle başlar. Onun doğuşu Hadis Rivayeti, fetva ve Kelam (Akaid) gibi ilimleri arasında hiçbir fark olmayan bir zamana denk gelir. Hanefi Mezhebi, ümmet içinde çoğunlukla benimsenmiş ve siyasi gücü elinde bulunduran Emeviler, ardından Abbasiler tarafından kabul edilmiştir. Hanefi Mezhebi o dönemde bir hukuk ekolü olarak birleştirici bir metodoloji ve disiplinli yöntemler içinde oluşmasında önemli rol oynayan siyasi faktörlerin olduğuna inanılmaktadır. Hanefi mezhebi o dönemdeki siyasî ve ilmî dönüşümlerle karşı karşıya kalmıştı. Siyasi güçler bu ilmî yapının gücü ve insanlar üzerindeki etkisini gördüklerinde, ibadet ve muamelatlardaki farklılıklarını azaltma, halkı ve kamuoyunu kontrol etmede onu istismar etmek istemişlerdi. Bununla birlikte sosyal ve politik muhalifleri zabtetmede kullanmaya çalıştığı da görülmektedir. Siyasi güç odaklarının muhalefet isimlerin getirebileceği potansiyel riski azaltma için halkı ve kamuoyunu kontrol altında tutmak amacıyla çağın âlimleri ve toplumu etkileyebilecek insanlar kullanmak istedikleri görülmektedir. Diğer yandan yetkilerini meşrulaştırmak amacıyla İmam Ebu Hanife’nin kabul etmemesine rağmen, kadı atayarak onun tartışma ve diyalog yeteneğinden faydalanıp rakiplerini susturmaya çabaladığı ve buna yönelik inisiyatif aldığı kayıtlarla ispatlanmaktadır. Bu çalışmada İmam Ebu Hanife'nin hayatı, fıkhî ve siyasî konumu hakkında genel bir betimleme ve izlenim sunulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Hanefi mezhebinin şekillenme sürecinde rol oynayan en önemli iç ve dış faktörlerden bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ebu Hanife, Hanefi Mezhebi, Siyasî Faktörler, H. 2. Yüzyıl., Fıkhın Gelişimi,, Siyasi İçtihat, Abu Hanifa, Hanafi School, Political Factors, Development of Fiqh, Political Jurisprudence, 2nd Century AH.

Political Factors That Played a Role in The Formation of the Hanafi Section in the Second Century Hijri “Analytical Study”

Öz

The formation of the Hanafi sect is a school of Fiqh that was first accepted and spread early among the sects of fiqh and Muslims. Its formation as a legal doctrine dates back to the beginning of the second century H. especially, Imam Abu Hanifa's rise to the chair of fatwa and teaching was began after Sheikh Hammad bin Abi Suleiman in H.120. İts emergence is coincided with a time when there was no difference between his sciences such as Hadith, fatwa and Kalam (Akâid). The Hanafi sect was mostly adopted by the Ummah and was adopted by the Umayyads, who held the political power, and then by the Abbasids. It is believed that there were political factors that played an important role in the formation of the Hanafi Sect as a school of law at that time, in a unifying methodology and disciplined methods. The Hanafi sect was faced with the political and scientific transformations of that period. When the political powers saw the power of this scientific structure and its effect on people, they wanted to exploit it to reduce their differences in worship and treatment and to control the people and public opinion. However, it is also seen that he tries to use it in controlling social and political opponents. It is seen that the political power centers want to use the scholars of the age and people who can influence the society in order to keep the public and public opinion under control in order to reduce the potential risk that opposition figures can bring. On the other hand, it is evidenced by the records that Abu Cafer Al Mansur tried not to silence his opponents by appointing him as a judge, despite Imam Abu Hanifa's disapproval, in order to legitimize his own authority, by appointing him as a judge, and taking the initiative not to silence his opponents. In this study, it is aimed to present a general description and impression about Imam Abu Hanifa's life, jurisprudence and political position. In this context, the most important internal and external factors that played a role in the shaping process of the Hanafi sect will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Abu Hanifa, Hanafi School, Political Factors, Development of Fiqh, Political Jurisprudence, 2nd Century AH.

Kaynakça

• Bardakoğlu, Ali. Hanefi Mezhebi, TDV İslâm Ansiklopedisi, 16. cildinde, s 21-27. İstanbul 1997.
• Ebu Zehra, Muhammed. İmsm Ebu Hanife; Hayatı ve yaşadığı çağ, Görüşleri ve Fıkhı. b2, Daru el-fikir al- Arabi, Kahire, Mısır. 1948.
• Kütük, Şaban. “Ebu’l-Hasen ed-Dîneverî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/2 (Aralık/December 2020).
• Maksut Çetin. İmam Ebû Hanîfe’nin Siyaset Anlayışı Ve Siyasî Tutumu. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (Özel Sayı), 2019.
• المراجع العربية: Arapça kaynakçalar
• ابن الحنائي، الحميدي، علاء الدين علي بن أمر الله. طبقات الحنفية، المجلد الأول، دون ط، دون تاريخ.
• الأصبهانيّ، أبو الفرج عليّ بن الحسين بن محمّد بن أحمد بن الهيثم المروانيّ القرشيّ (ت 356 هـ)، مقاتل الطالبيّين، تحقيق: السيّد أحمد صقر ، ط1، دار المعرفة، بيروت.
• الجمال، محمد أيمن، الإمام أبو حنبفة وفقه الثورة، موقع المجلس الإسلامي السوري، 2020. تاريخ الحصول: 3ديسمبر 2021.
• الذهبي، أبي عبد الله، شمس الدين محمّد بن أحمد بن عثمان بن قايماز، (ت 748 هـ)، تاريخ الإسلام ووفيّات المشاهير والأعلام، بتحقيق: عمر عبد السلام التدمريّ، ج8، ص312، دار الكتاب العربيّ، ط2، (1413 هـ – 1993 م).
• الذهبي، أبي عبد الله، شمس الدين محمّد بن أحمد. مناقب أبي حنيفة وصاحبيه، تحقيق الكوثري والأفغاني، طبعة لجنة إحياء المعارف النعمانية بحيدرآباد بمطابع مكتبة إمداديو ملتان باكستان.
• الشافعي، الحسن. المدخل إلى دراسة علم الكلام، ط4، مكتبة وهبة، القاهرة، 2013.
• القاسمي مجاهد الإسلام، دراسات فقهية وعلمية، شخصية أبي حنيفة رحمه الله تعالى، دون ط، مجمع الفقه الإسلامي الهند. دار الكتب العلمية، بيروت –لبنان. دون تاريخ.
• محمد إبراهيم أحمد على؛ علي بن محمد بن عبد العزيز الحنبلي. المذهب عند الحنفية والمالكية والشافعية والحنبلية، تحقيق محمد حامد النصر، مجلة الوعي الإسلامي الكويتي، الإصدار الخامس والأربعون. 2017م/ 1438هــــ.
• النقيب، أحمد بن محمد نصر الدين. المذهب الحنفي؛ مراحله وطبقاته، ضوابطه ومصطلحاته، خصائصه ومؤلفاته. مكتبة الرشد، الرياض. دون تاريخ.