A new copy of the “Yemame Cengi” one of cenks of Hz. Ali

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 47, 50 - 64, 30.06.2021

Rugeş Demir

Öz

Hz. Ali cenknames are important folk narratives that have been introduced to Turkish literature by translation or copyright since the 13th and 14th centuries and accepted by the Turkish nation. These narratives aim to instill the spirit of war in people and present them with an ideal Muslim type. Cenknames, who have an epic character in Turkish literature, are known as the exemplary figure in the Islamic world. It was the subject of the events that took place around Hz. Ali. These works, in which the bravery and heroism of Hz. Ali are told, have been used as an important tool in both oral and written culture to spread and adopt Islam. Hz. Ali cenknames were written in verse or prose. However, the number of commentaries written in verse is few. One of them is Hz. Ali is “Yemame Cengi” from his warriors. A copy of this warfare was also found in Kastamonu. As of its subject; this text, in which Hz. Ali’s struggle against an infidel named Yemame, who kidnapped his children, was written with the linguistic features of old Anatolian Turkish. In addition, it is the oldest copy of Yemame, completed in 1140 AH (1727). In this study, first of all, information was given about the warriors of Hz. Ali, and then the newly identified Kastamonu copy of “Yemâme Cengi” was examined from various aspects.

Anahtar Kelimeler

cenknames, yemame cenks, Kastamonu copy, Hz. Ali, folk literature

Hz. Ali cenknâmelerinden “Yemâme Cengi”nin yeni bir nüshası

Öz

Hz. Ali cenknâmeleri 13. ve 14. yüzyıldan itibaren tercüme veya telif yoluyla Türk edebiyatına kazandırılmış ve Türk milleti tarafından kabul görmüş önemli halk anlatılarıdır. Bu anlatılar, insanlara gazâ ruhunu aşılamayı ve onlara ideal bir Müslüman tipi sunmayı amaçlamıştır. Türk edebiyatı bünyesinde destansı niteliğe sahip olan cenknâmeler, İslâm dünyasında örnek şahsiyet olarak bilinen Hz. Ali’nin çevresinde gelişen olayları konu almıştır. Hz. Ali’nin yiğitliğinin ve kahramanlığının anlatıldığı bu eserler İslâmiyet’i yaymak ve benimsetmek için hem sözlü kültürde hem de yazılı kültürde önemli bir araç olarak kullanılmıştır. Hz. Ali cenknâmeleri manzum veya mensur bir şekilde kaleme alınmıştır. Fakat manzum bir şekilde kaleme alınan cenknâmelerin sayısı azdır. Bunlardan birisi de Hz. Ali cenknâmelerinden “Yemâme Cengi”dir. Bu cenknâmenin bir nüshasına da Kastamonu’da ulaşılmıştır. Konusu itibariyle; Hz. Ali’nin, çocuklarını kaçıran Yemâme adlı bir kâfirle mücadelesinin anlatıldığı bu metin, Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleriyle kaleme alınmıştır. Ayrıca hicrî 1140 (1727) tarihinde tamamlanmasıyla da en eski Yemâme nüshası olma özelliğini taşımaktadır. Bu çalışmada öncelikle Hz. Ali cenknâmeleri hakkında bilgi verilmiş, ardından “Yemâme Cengi”nin yeni tespit edilen Kastamonu nüshası çeşitli yönlerden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

cenkname, Yemame cengi, Kastamonu nüshası, Hz. Ali, halk edebiyatı

Kaynakça

• ATALAN, M. (2008), “Türk Kültüründe Hz. Ali Cenknâmeleri”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, C:1, S:2, ss. 7-27.
• ATALAN, M. (2011), “Anadolu'da Cenknâmelerin Toplumsal Yansımaları”, Kelam Araştırmaları, C:9, S:1, ss. 45-56. ATALAN, M. (2011), Türk Kültüründe Muhammed Hanefi Cenknâmeleri, TBDD Yayınları, İstanbul.
• AYKAÇ, O. (2017), “Hz. Ali İfrit Cengi’nin Yeni Bir Nüshası”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S:15, ss. 31-69.
• BÜLBÜL, E. (2008), Hz. Ali Cenknâmeleri Üzerine Bir Tetkik, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas.
• ÇETİN, İ. (1997), Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• DEMİR, N. (2011), “Türk Düşünce Dünyasında Hazret-i Ali”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S:60, ss. 85-104.
• FIĞLALI, E. R. (1989), Ali, TDV İslâm Ansiklopedisi, C:2, İstanbul.
• GÜMÜŞKILIÇ, M. (2012), Bir Gazavat-Nâme Etrafında Hz. Ali’nin Halk Muhayyilesindeki Yeri, (JASSS) Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:5, S:2, ss. 145-155.
• KAYA, D. (2009), Noksani'nin Kan Kalesi Cengi, Vilayet Kitabevi, Sivas.
• MATTEİ, J. L. (2004), Hz. Ali Cenknâmeleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• ÖZALP, N. A. (2017), Hz. Ali Cenkleri, Kapı Yayınları, İstanbul.
• ŞENTÜRK, A. A. ve Kartal, A. (2014), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.
• TDK, (2019), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TOPRAK, İ. (2016), Hazret-i Ali Cenkleri, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul.