Tarih Kaynağı Olarak Kurʼan Kıssaları

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 49, 68 - 77, 30.06.2022

Mahmut Kelpetin

https://doi.org/10.55918/islammedeniyetidergisi.1125981

Öz

İnsanlığa hidayet rehberi olarak gönderilen Kurʼân-ı Kerîm, İslâm tarihinin ilk başvuru kaynağı olma özelliğine sahip mukaddes bir kitaptır. Kurʼanʼda yer alan bazı sûre ve âyetlerde siyerin ana konularıyla ilgili pek çok hususa değinilmesi de bunu teyit etmektedir. Öte yandan Kurʼanʼda geçmiş milletlere ait çeşitli örnekler sunularak onların yaşayışları, davranışları vurgulanmış ve sonraki nesillere ibret olması adına kıssalara yer verilmiştir. Ancak Kurʼanʼın kendine has bir usulünün olması, kronolojik açıdan belli bir sıranın takip edilmemesi, zaman ve mekân mefhumlarını açıkça belirtmemesi gibi hususlar kıssaların anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle ana hatları Kurʼân-ı Kerîmʼde ifade edilen kıssalar hakkındaki değerlendirmelerde İslâm tarihinin sunduğu bilgiler önem kazanmaktadır. Nitekim Kurʼanʼda adı zikredilmeksizin bahsi geçen Sebe melikesiyle ilgili kıssa buna iyi bir örnektir. Sebe melikesinin adı Kurʼanʼda geçmemesine rağmen başta Müslüman kaynaklar olmak üzere pek çok yerde “Belkıs” şeklinde zikredilmektedir. Bununla birlikte döneme ilişkin tarihi belge ve kitâbelerde bu şekilde bir isimlendirme yoktur. Dolayısıyla tarih, bir yandan olayların izahında Kurʼanʼın kaynaklığından istifade ederken diğer yandan kıssa örneğinde olduğu gibi Kurʼanʼın ana noktalarını belirlediği birçok meselenin çeşitli yönleriyle aydınlığa kavuşturulmasını sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıssa, Kurʼân-ı Kerîm, İslâm Tarihi, Belkıs, Hz. Süleyman

Kaynakça

• Belâzürî, Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. el-Ensâbü’l-eşrâf. Nşr. Süheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dârüʼl-fikr 1417/1996.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kableʼl-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dârüʼs-sâkî, 1422/2001.
• Fayda, Mustafa. “Avâne b. Hakem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 107. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Fayda, Mustafa. “Tarih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 30-36. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. Nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
• Harman, Ömer Faruk – Kurnaz, Cemal. “Hüdhüd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 461-462. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Kitâbü’t-Tîcân fî mülûki Himyer. Nşr. Freitz Krenkow. Haydarâbâd, 1347/1928.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. el-Maʿârif. Nşr. Servet Ukkâşe. Kahire: Dârülmaʿârif, 1413/1992.
• İbn Manzûr, Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Nşr. Emîn M. Abdülvehhâb-M. Sâdık el-Ubeydî. 18 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnüʼl-Kelbî, Hişâm b. Muhammed. Nesebü Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr. Nşr. Nâcî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Âlemüʼl-kütüb, 1408/1988.
• Kelpetin, Mahmut. İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016. Macdonald, D. B. “Kıssa”. The Encyclopaedia of Islam (new edition). 6: 185-187.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkī. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. İstanbul: el-Mektebetüʼl-İslâmiyye, 1982.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîrüʼl-kebîr. Nşr. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1423/2002.
• Neş’et Çağatay, İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Öztürk, Mustafa. Kurʼan Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer, 2016.
• Râgıb el-İsfahânî, Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk-Beyrut: Dârüʼl-kalem-Dârüʼş-Şâmiyye, 1412/1992.
• Rosenthal, F. A History of Muslim Historiography. Leiden: E.J. Brill, 1968.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Kurʼan-Tarih İlişkisi Üzerine”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4/7 (2017/2): 13-44.
• Şengül, İdris. “Kıssa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2002), 39: 498-501.
• Şengül, İdris. “Kurʼân Kıssalarını Tarihi Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 32/4 (Ekim-Kasım-Aralık 1996): 63-91.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. Nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru Süveydan, 1387/1967.
• Tkatsch, J. “Seba”, İslâm Ansiklopedisi. 10: 269.
• Yücetürk, Orhan Seyfi. “Belkıs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 420-421. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kāmûs. Nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc v.dğr. 50 Cilt. Küveyt: nşr. Vizâretü’l-İʿlâm, 1965-2002.
• http://www.ucalgary.ca/UofC/events/unicomm/NewsReleases/queen.htm (Erişim tarihi: 12 Kasım 2016)