VII-XIII. Yüzyıllarda İslam Dünyasında Bilginin Aktarımında ve Ticari Faaliyetlerin Gelişiminde Haccın Rolü Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 15 - 28, 19.04.2019

Faruk Bal

Öz

İslam’ın başlangıç yıllarından bu yana yerine getirilen hac ibadeti, her yıl dünyanın hemen
her yerinden farklı ırk, renk ve dilde Müslüman’ı Mekke’de buluşturmaktadır. Hac ibadeti
için yapılan bu buluşmada aynı zamanda farklı kültürler, düşünceler, ticari ve iktisadi
teknikler ve davranış kalıpları tanınmakta, mallarla birlikte bir yerden başka bir yere aktarılmaktadır.
VII. yüzyıldan itibaren sürekli genişleyen ve XIII. yüzyıla gelindiğinde Asya,
Afrika ve Avrupa kıtaları üzerinde geniş bir coğrafyada hâkimiyet kuran İslam, hemen her
yerde benzer siyasi, sosyal, ticari ve iktisadi kurumlar oluşturmuştur. Bu yüzyıllarda oluşup
gelişen kurumlar, İslam coğrafyasında Müslüman ve gayrimüslim tüm fertler tarafından
benimsenmiş ve asırlarca uygulanmıştır. Bu kurumların oluşması ve gelişmesinde farklı
araçların ve olayların etkisi bulunmaktadır. Bunlardan biri de hacdır. Bu makalede haccın
İslam toplumlarının ortak kurumlar etrafında bir araya gelmesindeki rolü ele alınmaktadır.
Makalede hac, bilginin aktarımında ve yayılmasındaki; farklı toplumların kültürlerinin,
coğrafyalarının ve tarihlerinin tanınmasındaki; yeni iktisadi ve ticari tekniklerin, kurumların
ve davranış kalıplarının tanınmasındaki; malların uluslararası dolaşıma katılmasındaki
yeri ile ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hac, Bilgi Aktarımı, Kültürel Etkileşim, Ticaret, Ekonomik Faaliyetler

An Assessment on the Role of Hajj in the Transfer of Knowledge and the Development of Commercial Activities in the Islamic World During VII-XIII Centuries

Öz

The Hajj, which has been performed since the beginning of Islam, brings together Muslims
of different races, colors and languages in Mecca every year from almost all over the world.
During this meeting made for the sake of the Hajj (Islamic pilgrimage), different cultures,
thoughts, commercial and economic techniques and behavioral patterns are recognized
and transferred from one place to another together with the goods. Expanding continuously
since the 7th century and dominated wide geography over Asian, African and European
continents by the time it was 13rd century, Islam established similar political, social, commercial
and economic institutions almost everywhere. The institutions that emerged and
developed in these centuries have been adopted by all Muslim and non-Muslim individuals
in Islamic geography and have been implemented for centuries. Meanwhile, different tools
and events have had an impact on the formation and development of these institutions.
One of them is the Hajj. This article discusses the role of the Hajj in the gathering of Islamic
societies around common institutions. In the article, the Hajj is addressed with its place
in the transmission and dissemination of knowledge; in the recognition of the cultures,
geographies and histories of different societies; in recognizing new economic and commercial
techniques, institutions and behavior patterns and the joining of the goods to the
international circulation.

Anahtar Kelimeler

The Hajj, Transmission of Knowledge, Cultural Interaction, Trade, Economic Activity

Kaynakça

• Abderi, Ebû Muhammed Muhammed b. Muhammed (2007). Er-Rihletu’l-Magribiyye. Bûne: Menşuratu Bûne Li’l-Buhusi ve’d-Dirasat.
• Ali, C. (1969). El-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin.
• Al-Rashid, S. A. (1977 (1978)). Darb Zubaydah In The ‘abbasid Period: Historical And Archaeological Aspects. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies.9, s. 33-45. Oxford: Archaeopress.
• Braudel, F. (1993). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Braudel, F. (2004). Maddi Uygarlık: Mübadele Oyunları. (M. A. Kılıçbay, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Faroqhi, S. (1995). Hacılar ve Sultanlar: Osmanlı Döneminde Hac: 1517-1638. (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Goitein, S. D. (1968). Studies In Islamic History And Instıtutions. Leiden: E.J. Brill.
• Hamevi, Şihabu’d-Din Ebu Abdullah Yakut ibn Abdullah (1977). Mu’cemu’l-Buldan. Beyrut: Daru Sadr.
• Hamidullah, M. (1991). İslâm Peygamberi. (S. Tuğ, Çev.) İstanbul: İrfan Yayımcılık.
• Heyd, W. (2000). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. (E. Karal, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İbn Batuta, Muhammed ibn Abdullah (2006). Rihletu İbn Batuta. Beyrut: Müessesetu’r- Risale Naşirun.
• İbn Cübeyr, Ebu’l-Hüseyn Muhammed İbn Ahmed (1964). Rihletu İbn Cübeyr. Beyrut: Daru Sadır.
• İbn Haldun, Abdurrahman ibn Muhammed (2004). Mukaddime. (A. M. ed-Derviş, Dü.) Dımeşk: Daru’l-Belhi.
• İbnü’l-Esir, Ebu’l-Hasan Ali ibn Ebi’l-Kerem Muhammed ibn Muhammed (1987). el- Kamilu fi’t-Tarih. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İdrisi, Ebu Abdullah Muhammed ibn Muhammed İbn Abdullah (2002). Kitabu Nüzheti’l- Müştak fi İhtiraki’l-Afak. Kahire: Mektebetu’s-Sakafeti’d-Diniyye.
• King, R. (1972). The Pilgrimage to Mecca: Some Geographical and Historical Aspects. Erdkunde, 26(1), 61-73.
• Lewis, B. (1971). Hadjdj. Encyclopedia of Islam. içinde Leiden: E. J. Brill.
• Makkari, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (1968). Nefhü’tTtib min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratib. Beyrut: Dâru Sadır.
• Makrizi, Ahmed ibn Ali ibn Abdulkadir (1997). Es-Sulûku li Ma’rifeti Duveli’l-Muluk. (M. A. Atâ, Dü.) Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ilmiyye.
• Merzuki, Ebu Ali Ahmed İbn Muhammad (2001). Kitâbu’l-Ezmine ve’l-Emkine. (F. Sezgin, Dü.) Frankfurt: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University.
• Ömeri, İbn Fazlullah (2010). Mesaliku’l-Ebsar fi Memaliki’l-Emsar. Beyrut: Daru’l-Kutubi’lİlmiyye.
• Özaydın, A. (1996). Hac Tarihçe. TDV İslam Ansiklopedisi, 14. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özel, A. (1996). Hac Seyahatname. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 14, s. 413-416). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pearson, M. (1994). Pious Passengers: The Hajj in Earlier Times. London: C. Hurst and Company.
• Tufan, Ş. B. (2009). Surre. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 567-569.