Mısır'da Osmanlı İdaresi ve Memlük İsyanları Hakkında Ebûbekir Ratib Efendi Tarafından Şehzade (III.) Selim'e Sunulan Bir Rapor

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 30 - 53, 19.04.2019

Fatih Bayram

Öz

Ebûbekir Râtib Efendi’nin Mısır’da çıkan bir isyan üzerine kaleme aldığı rapor, III. Selim’in
şehzadelik yıllarında kendisine takdim edilmiştir. Râtib Efendi, bu raporu şehzâdenin isteği
üzerine hazırlamıştır. Mısır’daki Fransız işgalinden yaklaşık on yıl önce kaleme alınan
bu rapor, Osmanlıların bu zengin eyaleti idare etmede yaşadığı güçlükleri ortaya koyması
açısından ilginçtir. Gürcistan asıllı kölemenlerden olan İbrahim Bey’in ve Murad Bey’in
isyanlarını konu edinen raporda, Mısır’ın I. Selim tarafından nasıl fethedildiği de ayrıntılı
bir şekilde anlatılmaktadır. Belgede dönemin devlet adamları ile ilgili görüşlere ve eleştirilere
de rastlamak mümkündür. Makalenin sonunda raporun transkripsiyonuna da yer
verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ebûbekir Ratib Efendi, İbrahim Bey, Mısır, Murad Bey, III. Selim

The Ottoman Administration and Mamluk Revolts in Egypt: A Report Presented by Ebûbekir Ratib Efendi to Prince Selim (III)

Öz

Anahtar Kelimeler

Ebûbekir Ratib Efendi, Egypt, Ibrahim Bey, Murad Bey, Selim III

Kaynakça

• Abdurrahman b. Hasan el-Cebertî (1997). Acâ’ibü’l-Âsâr fi’t-Terâcim ve’l-Ahbâr, c. 3, ed. Abdurrahim Abdurrahman Abdürrahim, Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Ahmed Cevdet Paşa, Târîh-i Cevdet (2018). III. Cilt, haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Algar, Hamid (2019). Nakşibendilik, çev. Cüneyd Köksal, Ethem Cebecioğlu, İsmail Taşpınar, Kemal Kahraman, Nebi Mehdiyev, Nurullah Koltaş, Zeynep Özbek, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Arıkan, Sema (1994). “Ebûbekir Râtib Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 10, s. 277-278.
• Arıkan, Sema (1996). “Nizâm-ı Cedîd’in Kaynaklarından Ebubekir Râtib Efendi’nin ‘Büyük Lâyiha’sı”, doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayram, Fatih (2000) “Ebûbekir Râtib Efendi as an Ottoman Envoy of Knowledge Between the East and the West”, yüksek lisans tezi, Bilkent Universitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beydilli, Kemal (2003). “Mehmed Emin Paşa, Yağlıkçızâde (ö. 1183/1769)” DİA, c. 28, s. 464-465.
• Crecelius, Daniel; Djaparidze, Gotcha (2002). “Relations of the Georgian Mamluks of Egypt with Their Homeland in the Last Decades of the Eighteenth Century,” Journal of the Economic and Social History of the Orient, c. 45, no. 3, 320-341.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı TSMA.E.0491 (29 Z 1201).
• Ebubekir Râtib Efendi (1999). Nemçe Sefaretnamesi, haz. Abdullah Uçman, İstanbul: Kitabevi.
• Emecen, Feridun (1993). “Canbirdi Gazâlî (ö. 927/1521),” DİA, c. 7, s. 141-143.
• Emecen, Feridun M. (2010). Zamanın İskenderi Şarkın Fatihi Yavuz Sultan Selim, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Erdem, Y. Hakan (1996). Slavery in the Ottoman Empire and its Demise, 1800-1909, London: Macmillan Press Ltd.
• Erol, Halil İbrahim (2021). Mısır’da Tarihyazımı: Fransız İşgalinden Kavalalı Mehmed Ali Paşa Dönemine, İstanbul: İlem Yayınları.
• Es-Seyyid, Seyyid Muhammed (1998). “Hayır Bey (ö. 928/1522),” DİA, c. 17, s. 49-50.
• Eş-Şeyh, Re’fet Ganimî (2010). “Şeyhülbeled,” DİA, c. 39, s. 90.
• Fleischer, Cornell (1986). Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire, The Historian Mustafa Âlî, Princeton: Princeton University Press.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2009). Künhü’l-Ahbâr, Dördüncü Rükn: Osmanlı Tarihi, c. I. Tıpkıbasım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Görgün, Hilal (2000). “İbrâhim Bey (ö. 1231/1816),” DİA, c. 21, s. 285-287.
• Hathaway, Jane (2021). “Mamlûk,” Encyclopedia of Islam, third edition, Leiden: E. J. Brill.
• Hathaway, Jane (2021). “Mamluks, Ottoman period,” Encyclopedia of Islam, third edition, Leiden: E. J. Brill.
• Hathaway, Jane (2018). Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, Karl K. Barbir’in katkılarıyla, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hathaway, Jane (2009). Osmanlı Mısırı’nda Hane Politikaları: Kazdağlıların Yükselişi, çev. Nalan Özsoy, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi (1999). Tacü’t-tevarih, cilt: V, haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Maksudoğlu, Mehmet (1993). “Cebertî, Abdurrahman b. Hasan (ö. 1240/1825),” DİA, c. 7, s. 190-191.
• Miroğlu, İsmet (1984). “Hindistan Hakkında XVIII. Yüzyılda Yazılmış Küçük Bir Eser,” Tarih Dergisi, sayı: 34, s. 539-554.
• Muslu, Ramazan (2003). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sarıcaoğlu, Fikret (2001). “İvazzâde Halil Paşa (ö. 1190 / 1776),” DİA, c. 23, s. 494-496.
• Sarıcaoğlu, Fikret (2001). Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı.
• Samsakçı, Mehmet (2007) “Türk Kültür ve Edebiyatında Tuz ve Tuz-Ekmek Hakkı,” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 36, sayı: 36, s. 181-199.
• Sunar, Mehmet Mert (2016). Arş İleri: Asâkir-i Mansûre Ordusunda Teşkilat, Talim ve Talimnameler, İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık.
• Tanman, M. Baha (1991). “Atâ Efendi Tekkesi,” DİA, c. 4, s. 36-37.
• Tanyıldız, Semanur (2020). “III. Selim’e Sunulan Nizam-ı Cedid Layihaları Arasında Bir Sefaretname: Ebubekir Ratıp Efendi’nin Nemçe Sefaretnamesi,” İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, c. 3, sayı: 1, s. 591-607.
• Tuncer, Hüner (1983). “Osmanlı Elçisi Ebubekir Ratip Efendi’nin Ozan Yönü (1 resimle birlikte),” Belleten, c. XLVII, sayı: 186, s. 583-585.
• Turan, Şerafettin (1998). “Hoca Sâdeddin Efendi (ö. 1008/1599),” DİA, c. 18, s. 196-198
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1975).”Tosyalı Ebubekir Râtib Efendi”, Belleten, XXXIX (153), s. 49-77
• Vâsıf Ahmed Efendi (1219). Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâyikü’l-Ahbâr, c. 2, İstanbul: Darü’ttıbaati’l- âmire.
• Yangın, Birgül (2002). Çağdaş Türk Ozanı Barış Manço Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yeşil, Fatih (2011). Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi Ebubekir Râtib Efendi (1750- 1799). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yıldız, Aysel (2013). “Şehzadeye Öğütler: Ebûbekir Ratıb Efendi’nin Şehzade Selim’e (III) Bir Mektubu,” Osmanlı Araştırmaları, XLII, s. 233-274: 239.