Osmanlı’da Bezirgân Sarraflar, Saray ve Devlet: Köçeoğlu Şirketinin Müşteri Profili

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 26, 16.10.2020

Gökçen Coşkun Albayrak

Öz

Bu çalışma 19. Yüzyılda geleneksel sarraflığın sermaye yapısı ve aktörleri itibariyle modern
finansal sisteme entegre olup olamadıklarını tartışmayı amaçlayan uzun vadeli bir araştırmanın
ilk bulgularına dayanmaktadır. Makalede Köçeoğlu ailesine ait bir şirketin müşteri
portföyü üzerinden bezirgân-sarraf bir ailenin saray ve devletle ilişkisi ele alınmaktadır.
Bezirgân-sarraflar hanedanın, saray halkının ve üst düzey devlet görevlilerinin kişisel tedarikçileridir.
1855’te fesih sürecine giren Köçeoğulları’nın mücevher ve kıymetli kumaş şirketinin
likidasyonunda büyük ortak ve şirket müdürü Artin Köçeoğlu diğer iki ortağa bazı
gayrimenkuller, kumaş ve mücevher gibi mallar ve şirketin şahıslardan alacaklarını devretmiştir.
Elimizde 110 kişilik bir borçlu listesi bulunmaktadır. Gerek şirkete borçlu olanların
listesi gerekse ailenin şirketten daha eskiye dayanan ve şal ticaretiyle öne çıkan bezirgânlık
faaliyetleri, aile şirketinin ve bireysel olarak şirket ortaklarının II.Mahmud döneminden
II.Abdülhamid dönemine kadar hanedana, mabeyn başta olmak üzere saray görevlilerine,
sadrazamlara ve üst düzey devlet görevlilerine kıymetli kumaş, mücevher ve çeşitli eşya
temin ettiğini ortaya koymuştur. Tanzimat dönemi gibi kurumsal değişimlerin ve iktidar
mücadelelerinin ön planda olduğu bir süreçte süreklilik arzeden bu ilişkiler ağı ve ailenin
kazandığı itibar Agop Köçeoğlu’na Galata bankerliğinin yolunu açmış olmalıdır. Makale
ailenin saray ve devletle ilişkilerinin eşya tedariki boyutunu ortaya koyarken, aynı şirketin
sarraflık faaliyetleri de yürütmüş olma ihtimaline dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bezirgan, Sarraf, Şirket, Köçeoğlu

Merchant-financiers (Bezirgân Sarrafs), Palace and State in the Ottoman Empire: The Customer Profile of the Köçeoğlu Company

Öz

This study is based on the preliminary findings of a long-term study that aims to determine
whether the traditional sarrafs in terms of capital structure and actors in the 19th century
could be integrated into the modern financial system. The relationship of a bezirgân-sarraf
family with the palace and the state is discussed in this article through the customer portfolio
of a company owned by the Köçeoğlu family. The bezirgân-sarrafs are the dynasty’s
personal suppliers as courtiers and high-ranking state officials. Köçeoğulları's jewelry and
precious fabric company entered abolishment process in 1855. During the company’s liquidation
process, Artin Köçeoğlu, the major partner and manager, transferred some real
estate, goods such as fabric and jewelry and the company's receivables from individuals to
Agop and Boğos Köçeoğlu. According to the list of 110 debtors and the family's commercial
activities (şal-fabric trade) dating back to before the company, the family company and its
partners provided valuable fabrics, jewelry and various goods to the dynasty, palace officials,
grand viziers and high-level state officials, from Mahmud II’s reign to Abdulhamid II’s
reign. This network of relations is stable during the Tanzimat period where institutional
changes and power struggles are prominent. The family’s reputation must have paved the
way for Agop Köçeoğlu to become a Galata banker. While the article reveals the scope of
the family's relationships with the palace and the state in terms of luxury goods supply, it
also highlights the possibility that the same company may have engaged in money-lending
activities.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bezirgan, Sarraf, Merchant-Financier, Company, Köçeoğlu

Kaynakça

• Akyıldız, A. (1998). Mümün ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları .
• Akyıldız, A. (2003). Mabeyn-i Hümayun. TDVİA Cilt 27.
• Al, H. (2011). Tanzimat Döneminde Ufaklık Para Sorunu (1839-1879). Ekonomi Bilimleri Dergisi 3(1), 69-78.
• Bölükbaşı, Ö. F. (2013). 18.Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhane-i Amire. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bölükbaşı, Ö. F. (2014). İstanbul Sarrafları. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 19-96.
• Beydilli, K. (1995). II.Mahmud Devri'nde Katolik Ermeni Cemaati ve Kilisesi'nin Tanınması (1830). Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyeti Bölümü .
• Boğosyan, Y. (1961). Göçeyan Kertesdanı. Viyana: Viyana Mehitarist Rahipler Topluluğu Matbaası.
• Ceride-i Mehakim. (1880). Ceride-i Mehakim Yıl 1880, Sayı 74, Cilt I. Sayı 74, Cilt I.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezakir 13-20. Ankara : Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cezar, Y. (2004). 18. ve 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Sarraflar. F. &. Aral içinde, Gülten Kazgan'a Armağan Türkiye Ekonomisi (s. 179-207). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cezar, Y. (2005). The Role of the Sarrafs in Ottoman Finance and Economics in the Eighteenth and Nineteenth Centuries . C. &. Imber içinde, Frontiers of Ottoman Studies:State, Province, and the West (s. 61-76). I.B.Tauris.
• Coşkun Albayrak, G. (2018). Osmanlı'da İç Borçlanma ve Sarraflar. Bilimevi ve İktisat (4), 128-143.
• Coşkun Albayrak, G. (2019). Agop Köçeoğlu: Bir Ermeni Sarrafın Terekesinden Okunanlar ve Okunamayanlar. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 155-222.
• Çakıcı, M. (2019). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Kıymetli Evrakların Hukuki ve İktisadi İşlevleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Basılmamış Doktora Tezi.
• Duran, T. (2007). I.Abdülhamid'in Kızı Esma Sultan'ın Hayatı (1778-1848). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü : Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Işıktaş, E. (2020). Sultan II. Mahmud’un başikbâli Hüsnü Melek Hanım’ın kıymetli malları üzerine bir değerlendirme. M. Adak içinde, Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları (s. 91-111). Ankara: Gazi Kitabevi.
• İpşirli, M. (1992). Bezirgan. İslam Ansiklopedisi Cilt 6. içinde İstanbul: TDVİA.
• Jamgoçyan, O. (2017). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sarraflık. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köse, M. Z. (2021). Galata'da Sarraf İşletmeleri (1691-1733) İşletme Yönetimi, Sermaye ve Yatırım. İstanbul: Kriter Yayıncılık.
• Kargı, H. (1997-1998 (14)). Boğaziçi’nin Yitirdiği Tarihi Eserlerden Hasip Paşa Yalısı. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 33-36.
• Kaya, S. (2003). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kaya, S. (2007). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri. Marmara Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü : Basılmamış Doktora Tezi.
• Koyuncu, N. (2020). Osmanlı Hukuku'nda İltizam Sözleşmeleri ve Sarraflar. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922). İstanbul: ISIS.
• Oktay, M. (2004). 19.Yüzyılda Bir Galata Bankeri: Köçeoğlu Agop Efendi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi .
• Sunay, S. (2015). Damat Mehmed Ali Paşa'nın Hayatı ve Siyasi Mücadelesi (1813-1868). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Basılmamış Doktora Tezi.
• Sunay, S. (2017). "Sur-ı Hümayun" Defterine Göre 19. Yüzyıl Saray Düğünlerine Dair Bir Değerlendirme . Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (38), 327-342.
• Sunay, S. (2020). Bir Hanedan Damadının Yaşam Tarzı ve Standardı: Ahmed Fethi Paşa’nın Terekesi. Belleten 84(300), 745-788.
• Uluçay, Ç. (2001). Padişahların Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yarman , A., & Aginyan, A. (2013). Sultan II.Mahmud ve Kazaz Artin Amira. İstanbul: Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Kültür Yayınları.
• Yaycıoğlu, A. (2019). Perdenin Arkasındakiler Osmanlı İmparatorluğunda Sarraflar ve Finans Ağları Üzerine Bir Deneme. Journal of Turkish Studies.