Halk Hikayelerinde ve Türkülerde Gündelik Direniş: Osmanlı- Türkiye Eşkiyaları Örneği

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 21 - 34, 15.04.2022

İbrahim Kuran

Öz

Bu makale Osmanlı-Türkiye örneğinde eşkiyalık temsilleri ve gündelik direniş biçimleri
arasındaki ilişkiyi analiz etmeyi amaçlamaktadır. Eşkiyalık ve gündelik direniş tartışmalarının
çerçevelendirilmesi için Eric Hobsbawm’ın “asil eşkiya” ve James Scott’un “gizli transkriptler”
kavramlarına müracat edilmiştir. Makalede esas olarak, halk hikayelerindeki ve
türkülerdeki eşkiyalık temsillerinin alt sınıfların gündelik hayattaki direnişini ima ettiği
iddia edilmektedir. Bu bağlamda, Osmanlı-Türkiye eşkiyaları üzerine söylenen halk hikayeleri
ve türküler, köylülerin gündelik direnişi ekseninde tartışılacaktır. Eşkiya hikayeleri
ve türkülerin yakın okuması, alt sınıfların açıktan bir sınıf mücadelesine girişmekten kaçınırken,
gizli isyan yollarına başvurduklarını göstermektedir. Eşkiya hikayeleri ve türkülerin
anonim karakteri, risk almaktan kaçınan alt sınıfların örtük direnişinin en başat özelliğidir.
Bunun yanında, halk hikayeleri ve türkülerde Türkiye eşkiyalarına atfedilen kahramanlıklar,
yenilmezlik ve ölümsüzlük gibi mitsel özellikler alt sınıfların örtük direnişlerini onurlandırması
hususunda ipuçları sunmaktadır. Eşkiya anlatılarının birden farklı versiyonu
olması ve sözlü gelenekle çoğaltılarak aktarılması gündelik direnişin halk muhayyilesinde
iz bırakmasına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı-Türk Eşkiyaları, Halk Hikayeleri ve Türküler, Gündelik Direniş

Everyday Resistance in Folk Tales and Ballads: The Case of Ottoman- Turkish Bandits

Öz

This article aims to analyze the relationship between the representations of banditry and
everyday forms of resistance in the Ottoman-Turkish case. In order to frame the discussion
of banditry and everyday resistance, Eric Hobsbawm's "noble bandit" and James Scott's
"secret transcripts" concepts are employed. This article first and foremost argues that the
representations of banditry in folk tales and ballads imply the everyday resistance of the
lower classes. In this context, folk tales and ballads on Ottoman-Turkish bandits will be
discussed with regard to the everyday resistance of ordinary villagers. The close reading
of the bandit tales and ballads shows that the lower classes refrain from engaging an open
class struggle, while resorting to secret ways of rebellion. The anonymous character of the
bandit tales and ballads is the most prominent feature of the implicit resistance of the riskaverse
lower classes. In addition, the mythical features such as heroism, invincibility and
immortality attributed to the Turkish bandits in folk tales and ballads disclose how the lower
classes honor their implicit resistance. The fact that the bandit narratives have more than
one version and are reproduced through oral tradition indicate that the everyday resistance
imprint the imaginations of ordinary people.

Anahtar Kelimeler

Ottoman-Turkish Bandits, Folk Tales and Ballads, Everyday Resistance

Kaynakça

• Akdeniz, Sıla. “Hikayeden Romana Soylu bir Dönüşüm.” Milli Folklor, 20(79) 2008: 94-99.
• Barkey, Karen. Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. Ithaca, New York: Cornell University Press, 1994.
• Bayrak, Mehmet. Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri. Ankara: Yorum Yayınevi, 1985.
• Dinç, Mustafa. “İsyanın Mizahı: Hobsbawm’ın Toplumsal Eşkıyalık Tanımı ve Kemal Sunal Filmleri.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(24) 2018: 73-90.
• Edelman, Marc. “Bringing the moral economy back in… to the study of 21st‐century transnational peasant movements.” American Anthropologist, 107(3) 2005: 331-345.
• Erdoğan, Necmi. “Devleti İdare Etmek: Maduniyet ve Düzenbazlık.” Toplum ve Bilim 83, 2000: 8-31. Hobsbawm, Eric. Bandits. London: Abacus, 2000.
• Ibeji, Mike. (2011). “Robin Hood and His Historical Context,” BBC History, (17 Şubat 2011) 8 Mart 2022, https://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/robin_01.shtml
• Jenkins, J. Craig. "Resource mobilization theory and the study of social movements." Annual Review of Sociology 9.1 (1983): 527-553.,
• Keen, Maurice. "Robin Hood--Peasant or Gentleman?." Past & Present 19 (1961): 7-15.
• Küçük, Yaşar. Doğu Karadeniz Bölgesi Eşkıya ve Kabadayıları. Trabzon: Serander. 2006.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2: Sabahattin Ali’den Yusuf Atılgan’a. İstanbul: İletişim, 2001
• Scott, James. “Eveyday Forms of Resistance,” Everyday Forms of Resistance, (ed.) Forrest D. Colburn, 1989: 3-33. http://rauli.cbs.dk/index.php/cjas/article/download/1765/1785
• Sivaramakrishnan, Kalyanakrishnan. "Some intellectual genealogies for the concept of everyday resistance." American Anthropologist, 107.3 (2005): 346-355.