Civil Society in the Ottoman Empire Pre-Tanzimat Period

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 33 - 46, 15.12.2022

Derya Ayten

Öz

Civil society has had various definitions throughout the history, with reference to a wide
range of social relations from family to state, including social networks, organizations and/
or groups. While this variety gives actors room for movement, it also makes it easier for
members of society to come together for different purposes. On the other hand, it augments
the ambiguity of the concept and intensifies debates about what civil society is and/
or should be. Regardless, there is a universal agreement for civil society to be a modern
phenomenon. However, as they operated outside the realm of the state, some of the institutions
that existed in the Ottoman Empire until the 19th century, could also be examined
within the framework of civil society. To that end, it is significant to investigate whether
guilds, foundations and religious communities, the three main elements of traditional Ottoman
social structure, could be classified as civil society actors.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Civil Society, Guilds, Foundations, Religious Communities

Tanzimat Öncesi Dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nda Sivil Toplum

Öz

Tarihsel süreçte, aileden devlete uzanan yelpazede, toplumdaki ilişki ağları, örgüt ve/ya
gruplara referansla kullanılan ve bu nedenle, farklı tanımlamaları yapılan sivil toplumun,
geçirdiği aşamalar da göz önüne alındığında, üzerinde tam bir uzlaşının sağlanamadığı
söylenebilir. Bu durum, eyleyicilere geniş bir hareket alanı sağlarken, toplumsal unsurların
farklı amaçlar etrafında bir araya gelişlerini kolaylaştırıcı bir etkide bulunmaktadır. Ancak,
diğer taraftan da kavramın daha da müphem hale gelmesine ve sivil toplumun ne olduğu
ve/ya olması gerektiği konusundaki tartışmaların daha da yoğunlaşmasına yol açmaktadır.
Bu çerçevede, her ne kadar sivil toplumun modern bir olgu olduğu konusunda bir görüş
birliği varsa da, yine de Osmanlı İmparatorluğu’nda, 19. yüzyıla kadar olan süreçte var olan
ve devlet dışında faaliyet gösteren birtakım kurumlar da, inceleme konusu olabilmektedir.
Bu amaçla, Osmanlı’da geleneksel toplum yapılanmasının üç ana unsuru olan lonca, vakıf
ve dini cemaatlerin, sivil toplum aktörleri olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği konusu
önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Sivil Toplum, Loncalar, Vakıflar, Dini Cemaatler

Kaynakça

• Abay, A. R. (2009). Sivil Toplum ve Demokrasi Bağlamında Sivil Dayanışma ve Sivil Toplum Örgütleri. http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/pdf.
• Ágoston, G. ve Masters, B. (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File.
• Aristotle. (1932). Politics. çev. H. Rackham. Loeb Classical Library.
• Bayhan, V. (2002). Demokrasi ve Sivil Toplum Örgütlerinin Engelleri: Patronaj ve Nepotizm. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26/1, 1-13.
• Bayram, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 81-115.
• Buluş, A. (2009). Sivil Toplum Kuruluşlarına Tarihsel Bir Örnek: Osmanlı Vakıfları. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16, 21-36.
• Çaha, Ö. (1994). Osmanlı’da Sivil Toplum. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49/3, 79-99. Diamond, L. (1994). Rethinking Civil Society-Toward Democratic Consolidation. Journal of Democracy, 5/3, 4-17.
• Ehrenberg, J. (2011). The History of Civil Society Ideas. M. Edwards (Der.), The Oxford Handbook of Civil Society içinde (ss.15-25). New York: Oxford University Press.
• Faroqhi, S. N. (2006). Guildsmen and Handicraft Producers. S. N. Faroqhi (Der.), The Cambridge History of Turkey, The Later Ottoman Empire, 1603–1839 içinde (ss. 312-367). Cambridge: Cambridge University Press.
• Gerber, H. (2004). Osmanlı Sivil Toplumu ve Modern Türk Demokrasisi. K. Karpat (Der.), Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Güler, A. (1998). “Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri ve Bu Bakımdan Kilise Defterlerinin Kaynak Olarak Önemi (4 Numaralı Kilise Defteri’nden Örnek Fermanlar). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 9/09, 155-175.
• Hegel, G. W. F. (1991). Elements of the Philosophy of Right. Ed. A. W. Wood, çev. H.B. Nisbet. Cambridge: Cambridge University Press.
• Heper, M. (1980). Osmanlı Siyasal Hayatında Merkez-Kenar İlişkisi. Toplum ve Bilim, 9.
• İnalcık, H. (1994). Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber'in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi. Toplum ve Ekonomi, 7.
• Kaldor, M. (2003). The Idea of Global Civil Society. International Affairs, 79/3, 583- 593.
• Keane, J. (1994). Demokrasi ve Sivil Toplum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Keane, J. (1998). Civil Society: Old Images New Visions. Cambridge: Polity Press.
• Keyman, E. F. (2004). Avrupa’da ve Türkiye’de Sivil Toplum. İstanbul Bilgi Üniversitesi, STK Eğitim ve Araştırma Birimi, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, 3.
• Kılıçbay, M. A. (2001). Doğu’nun Devleti Batı’nın Cumhuriyeti. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kia, M. (2011). Daily Life in the Ottoman Empire. California: The Greenwood Press.
• Locke, J. (1988). Two Treatises of Government. Ed. Peter Laslett. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marx, K. ve Engels, F. (1979). Collected Works. Vol. 11. London.
• Özdemir, R. (1994). Osmanlı Devleti'nin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 5, 259- 310.
• Poggi, G. (1978). The Development of the Modern State: A Sociological Introduction. Standford: Standford University Press.
• Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire,1700–1922. New York: Cambridge University Press.
• Tamer, M. G. (2010). Tarihsel Süreçte Sivil Toplum. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27/1, 89-105.
• Tilly, C. (1985). War Making and State Making as Organized Crime. P. Evans, D.
• Rueschemeyer ve T. Skocpol (Der.), Bringing the State Back In içinde (ss. 169-187). Cambridge: Cambridge University Press.
• Tocqueville, A. de (1988). Democracy in America, Vol. I. Ed. J. P. Mayer. New York: Harper and Row.
• TÜSEV (2011). Türkiye’de Sivil Toplum: Bir Dönüm Noktası. Uluslararası Sivil Toplum Endeksi Projesi Türkiye Ülke Raporu II, İstanbul.
• Yediyıldız, B. (2003). 18. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, İ. (2004). Demokrasi, Sivil Toplum Kuruluşları ve Yönetişim. Ankara: Seçkin Yayınları.