OSMANLI’NIN 19. YÜZYILDA AFRİKA’DA VARLIĞI VE SÜVEYŞ KANALI’NIN ÖNEMİ

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 136 - 147, 27.01.2023

Mustafa Burak Şener

https://doi.org/10.32955/neuissar202321682

Öz

19. yüzyıl Afrika’nın büyük güçlerin odak noktası haline gelmesi açısından önemli bir dönemdir. Birleşik Krallık, Fransa, Portekiz ve Osmanlı gibi büyük güçler kıtada söz sahibi olmak istemiş ve aralarında çekişme yaşamışlardır. Bu çekişmenin yoğunlaşmasında Süveyş Kanalı oldukça etkili olmuştur. Nitekim, Afrika’yı Akdeniz’e bağlayan Süveyş kanalı jeopolitik açıdan büyük önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, Süveyş kanalının açılmasının proje olarak gündeme gelmesiyle birlikte büyük güçler arasında jeopolitik bir çatışma meydana gelmiştir. Çalışma Süveyş Kanalı’nın 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun Afrika’daki varlığını ne yönde etkilediğini analiz etmektedir. Çalışmanın ilk kısmı 19. yüzyılda Afrika kıtasının önemi ve Osmanlı’nın Afrika ile olan etkileşimini incelemektedir. İkinci kısım Süveyş Kanalı’nın açılmasına giden sürecin değerlendirmesini yapmaktadır. Üçüncü ve son kısım ise Osmanlı ekseninde bir değerlendirme ile Süveyş Kanalı’nın açılmasının büyük güçleri ne yönde etkilediğini analiz etmektedir. Sonuç olarak, çalışma kanalın açılmasının diğer büyük güçlerin ilgisini arttırması ve bölgede nüfuz kurma isteğinin bir sonucu olarak Osmanlı’nın gerileme ve dağılma sürecini hızlandırdığı bulgusuna ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afrika, Osmanlı İmparatorluğu, Süveyş Kanalı, Akdeniz, Jeopolitik

OTTOMAN’S EXISTENCE IN AFRICA IN THE 19TH CENTURY AND THE IMPORTANCE OF SUEZ CANAL

Öz

The 19th century is an important period in terms of Africa becoming the great powers’ focal point. Great powers such as the United Kingdom, France, Portugal, and the Ottoman Empire wanted to have influence in the continent and had conflicts between them. The Suez Canal was very effective in intensifying this conflict. As a matter of fact, the Suez Canal, which connects Africa to the Mediterranean, is of great geopolitical importance. In this direction, with the opening of the Suez Canal on the agenda as a project, a geopolitical conflict occurred between the great powers. The study analyzes how the Suez Canal affected the Ottoman Empire’s presence in Africa in the 19th century. The first part of the study examines the importance of the African continent in the 19th century and the Ottoman interaction with Africa. The second part evaluates the process leading to the opening of the Suez Canal. The third and last part analyzes how the opening of the Suez Canal affected the great powers with an evaluation on the Ottoman axis. As a result, it found that the opening of the canal accelerated the decline and disintegration of the Ottoman Empire because of increasing the interest of other great powers and the desire to establish influence in the region.

Anahtar Kelimeler

Africa, Ottoman Empire, Suez Canal, Mediterranean, Geopolitics

Kaynakça

• Ajayi Ade, J. F. (1989). General History of Africa VI. Heinemann, California.
• Akalın, D. (2011). Süveyş Kanalı (Açılışı ve Osmanlı Devleti’ne Etkisi (1854-1882) [Unpublished doctoral dissertation]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı.
• Altınay, A. R. (2001). Sokollu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Armaoğlu, F. (1997). Siyasi Tarih (1789-1914). TTK Basımevi, Ankara.
• Atmaca, M. (2008). Süveyş Kanalı’nın Stratejik Önemi ve Mısır Ekonomisine Katkısı [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Bayur, Y. H. (1950). Hindistan Tarihi (Vol. 3). TTK, Ankara.
• BBC. (n.d.). The story of Africa| BBC World Service. The Story of Africa Africa & Europe (1800-1914). Retrieved December 9, 2022, from https://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/storyofafrica/index_section11. shtml
• Bilge, M. L. (2010). Süveyş (Vol. 38). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Bostan, İ. (n.d.). Orta Afrika’da Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı İmparatorluğu (1893-1895). Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1808068 (Access date: 9 December 2022)
• Brantlinger, P. (1985). Victorians and Africans: The genealogy of the myth of the Dark Continent. Critical Inquiry, 12(1), 166–203. https://doi.org/10.1086/448326
• Brummett, P. (1994). Ottoman seapower and Levantine diplomacy in the age of discovery. SUNY Press.
• Erol, B. G. (2013). Coğrafi Keşifler ve Memlukler ile Portekizliler Arasındaki Mücadeleler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 109-122.
• Erol, B. G. (2014). Kızıldeniz’de Portekizlilere Karşı Mücadele Eden Memlûk Devleti’ne Osmanlı Yardımı. Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu, Türk Denizcilik Tarihi Bildiriler, TTK Yayınları (Vol. 3), 137-152, Ankara.
• Childs Daly, S. F. (2019). From crime to coercion: Policing dissent in Abeokuta, Nigeria, 1900–1940. The Journal of Imperial and Commonwealth History, 47(3), 474–489. https://doi.org/10.1080/03086534.2019. 1576833
• Çetin, A. (1996). Garp Ocakları (Vol. 13). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 382-386. Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul.
• Çınar, T. (2008). Süveyş Kanalı’nın Açılması ve Osmanlı Dış Politikasındaki Önemi (1869-1882) [Unpublished master’s thesis]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Bilim Dalı,
• Ankara.Danyal, B. (1951). Süveyş Kanalı’nın Önemi. Ankara Üniversitesi Dil Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3(10), 329-347. TTK basımevi, Ankara
• Güler, Z. (2004). Süveyş’in Batısında Arap Milliyetçiliği: Mısır ve Nasırcılık. Yeni Hayat Kütüphanesi, İstanbul, ISBN:9789756398098.
• Hanilçe, M. (2009). Coğrafi Keşiflerin Nedenlerine Yeniden Bakmak. Tarih Okulu Dergisi, (VII). Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/usakjhs/issue/13544/164013
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600 (V. 1). Halil Berktay (Transl.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İrtem, S. K. (1999). Osmanlı Devleti’nin Hicaz Mısır Yemen Meselesi. Osman Selim Kocahanoğlu (Compl.). Temel Yayınları, İstanbul. ISBN:9789754100488
• Karakaş Özür, N. (2017). Keşifler ve Coğrafya 15. ve 16. Yüzyıl Keşifleri (3. Ed.). Yeditepe Yayınevi, İstanbul. ISBN: 978-605-9787-12-3.
• Karpat, H. K. (2005). İslam’ın Siyasallaşması Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, çev. Şiar Yalçın, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Kavas, A. (2003). Türkiye’de Osmanlı Afrika Araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2), 513-528.
• Kavas, A. (2006). Osmanlı-Afrika İlişkileri (Vol. 3). Tasam Yayınları, İstanbul.
• Mücteba, İ. (2002). The Begining of The Downfall: From Selim II to Mehmed III. Hasan Celal Güzel-C. Cem
• Oğuz Osman Karatay (Eds.), The Turks (Vol. III). Yeni Türkiye Publications, Ankara.
• Orhonlu, C. (1969). Osmanlı-Bornu Münasebetlerine Ait Belgeler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (23), 111-130. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/101690, Access date: 13 december 2022.
• Orhonlu, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. TTK Yayınları, İstanbul.
• Özbaran, S. (1977). Osmanlı İmparatorluğu ve Hindistan Yolu: Onaltıncı Yüzyılda Ticaret Yolları Üzerinde Türk-Portekiz Rekabet ve İlişkileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/101788, access date: 13 December 2022
• Özdemir, A. C. (2017). II. Abdülhamid’in Afrika Siyaseti [Unpublished master’s thesi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Özkan, S. H. (2018). Yeni ve Yakınçağ Tarihi. İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
• Özlü, Z. & Tiryaki, K. (2019). Osmanlı Döneminde Süveyş Kanalından Alınan Mürur-u Resmiye Uygulamasına Dair Bir Lahiya (1873). Hayta, N. ; Demirtaş, B. & Can, M. (Eds.) Tarihin İzinde Bir Ömür” Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, ISBN 978-605-7634-65-8.
• Robinson, R., Gallagher, J., & Denny, A. (1989). Africa and the Victorians: The official mind of Imperialism (2nd ed.). Macmillan.
• Samarcic, R. (2004). Dünyayı Avuçlarında Tutan Adam: Sokollu Mehmed Paşa. (Transl.) Meral Gaspralı. Nokta Kitap, İstanbul.
• Schmiede, H. A. (1995). Emin Paşa (1840-1892). TDV İslâm Ansiklopedisi, Retrieved from https://islamansiklopedisi. org.tr/emin-pasa, Access date (10.12.2022).
• Shillington, K. (2018). History of Africa (4th ed.). Palgrave Macmillan Ltd.
• Şahin, Özlem (2016). Ferdinand De Lesseps’in Süveyş Kanalı Projesi (1854-1856). Yeni Türkiye, 86(Ocak-Haziran), 164-170.
• Şimşek, Z. (2022, March 7). Afrika’da Süveyş Etkisi. Görüş. Retrieved December 10, 2022, from https:// gorus21.com/afrikada-suveys-etkisi/
• Uludağ, O. (2021, April 2). Süveyş Kanalı: Dünyayı Değiştiren Su Yolu. Magma Dergisi. Retrieved December 6, 2022, from https://www.magmadergisi.com/dunya-tarihi/suveys-kanali-dunyayi-degistiren-su-yolu#:~: text=Avrupa%20ve%20Asya%20k%C4%B1talar%C4%B1%20aras%C4%B1nda,ticaretinde%20b%- C3%BCy%C3%BCk%20de%C4%9Fi%C5%9Fikliklere%20neden%20oldu.
• Yeşilmen, G. (2017). 19. Yüzyıl Osmanlı-Fas İlişkilerine Dair 1850 ve 1859 Tarihli İki Layiha. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 1(2), 105-128.
• Yüksel, A. T. & Hashi, Y. İ. (2021). Osmanlı Devleti’nin Doğu Afrika Bölgesiyle İlişkileri (1550-1885). OTAM, 49, 159-178.