KUYUDAN ÇIKARTILAMAYAN TAŞ: BUSBECQ’İN KADERCİ TÜRK SÖYLEMİ ve LOWRY’NİN MAKALESİ ÜZERİNE

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 55 - 76, 30.07.2024

Hasan Hüseyin Koşar

Öz

Kaderci Türk stereotipi onaltıncı yüzyıldan itibaren Batılı seyyahların notlarında dile getirdikleri bir kavramdır. Söylemin oluşumunda Kanuni Sultan Süleyman devrinde Habsburglar İmparatorluğu’nun elçisi olarak bulunan Busbecq’in Türk Mektupları adlı kitabı çok etkili olmuştur. Tarihçi Lowry ise bir makalesinde Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni arasında veba dönemindeki tutumlarına dayanarak bir analoji kurmuş ve Osmanlı devletinin daha sünni/ortodoks bir yapıya büründüğünü iddia etmiştir. Bu iddiasını desteklemek amacıyla Busbecq’in kitabında yer alan bir diyaloğa atıf yapmıştır. Ancak Lowry bu diyaloğu ve ortamı doğru değerlendirmemiştir. Bu makale Lowry’nin söz konusu makalesinden yola çıkarak Busbecq’in kitabını ve Lowry’nin atıf yaptığı diyaloğu değerlendirecektir. Ayrıca Türk kaderciliği stereotipini de tarihçilerin değerlendirmesi üzerinden özet halinde sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

kaderci Türk, stereotip, Busbecq, Heath w. Lowry, veba, Kanuni Sultan Süleyman, Batılı seyyah

Kaynakça

• Ayalon, Y. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler (Z. Rona, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Baron W. Wratislaw. (1996). Baron Wratislaw’ın Anıları—16. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundan Çizgiler (M. Süreyya Dilmen, Çev.; 2. bs). Milliyet Yayınları.
• Breüning, H. J. (2020). Breüning Seyahatnamesi Doğu Ülkelerine Yolculuk İstanbul 1579 (S. T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Bulmuş, B. (2005). Plague, Quarantines and Geopolitics in the Ottoman Empire. Edinburgh University Press. https://doi.org/10.26530/OAPEN_625255
• Bulmuş, B. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba Kavramları Üzerine: Mistisizmden Sosyal Reforma. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 3(6), 45-51.
• Busbeke, Ootgeer Giselijn van. (t.y.). TDV İslâm Ansiklopedisi. Geliş tarihi 23 Haziran 2024, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/busbeke-ootgeer-giselijn-van
• De Busbecq, O. G. (2014). Türk mektupları: Kanuni döneminde Avrupalı bir elçinin gözlemleri (1555-1560) (D. Türkömer, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demircan, Y. (2012). Tıyn-ı Mahtûm: Akdeniz Dünyasının Mucize Toprağı. Acta Turcica, 1(1), 281-295. https://yenidenergenekon.com/wp-content/uploads/2014/02/IV_21.pdf
• Emecen, F. (2010). Süleyman I. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 38, ss. 62-74). TDV Yayınları.
• Gürkan, E. S. (2021). Sultanın Korsanları Osmanlı Akdenizi’nde Gaza, Yağma ve Esaret, 1500-1700. Kronik Kitap.
• Lubenau, R. (2016). Reinhold Lubenau Seyehatnamesi Osmanlı Ülkesinde 1587-1589 (T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Menchinger, E. (2022). Revisiting’Turkish Fatalism’; Or, Why Ottoman Theology Matters. Aca’ib: Occasional Papers on the Ottoman Perceptions of the Supernatural, 2, 9-38.
• Menchinger, E. L. (2016). Free Will, Predestination, and the Fate of the Ottoman Empire. Journal of the History of Ideas, 77(3), 445-466.
• Menchinger, E. L. (2022). İlk Modern Osmanlı Ahmed Vasıf’ın Fikri Gelişimi. Yapı Kredi Yayınları.
• Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğun’da Veba (1700-1850) (S. Yılmaz, Çev.; 1. bs). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Seidel, F. (2017). Sultanın Zindanında Osmanlı İmparatorluğu’na Gönderilen Bir Elçilik Heyetinin İbret Verici Öyküsü (1591-1596) (T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Varlık, N. (2017). Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba. Kitap Yayınevi.
• Veinstein, G. (Ed.), Güntekin, E. (Çev.). (2016). Osmanlılar ve Ölüm. İletişim Yayınları.