İngiliz Seyyah ve Diplomat Sör Jerome Horsey’in Rusya ve Doğu Avrupa’daki Seyahatleri

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 16, 30.01.2025

Samet Burhan Çetin

Öz

İngiltere’nin Rusya’daki ticarî faaliyetlerinin yürütülmesinde etkili olan Moskova Kumpanyası’nın aktif bir temsilcisi olan Sör Jerome Horsey, Kraliçe Elizabeth ve Rus sarayı arasında denge kurmaya çalışan gayr-ı resmî bir elçi olarak karşımıza çıkmaktadır. İngiliz sarayında bulunan Sör Francis Walsingham, diğer tanıdıkları ve diplomasi yeteneği sayesinde hızlıca yükselen Jerome, 1573 yılında Rusya’ya ulaşmıştır. Özellikle Çar IV. İvan, Çar I. Fyodor, Boris Godunov ve Andrey Şçelkalov gibi Rus tarihinin mühim şahsiyetleriyle olan ilişkileri dikkat çekicidir. Ayrıca Danimarka Kralı II. Frederik ve Lehistan Kraliçesi Anna Jagiellonka ile de görüşme fırsatı bulmuştur. Travels olarak bilinen eserinde Rusya’da kaldığı süre boyunca IV. İvan’ın müstebit yönetimi, I. Fyodor’un tuhaf saltanatı ve Boris Godunov’un yükselişi hakkında bilgi edinmiş ve tüm bunları yazıya geçirmiştir. Özellikle bu sonuncusunu Çar IV. İvan’ın oğlu Ugliç Knezi Dimitri İvanoviç’in erken ölümünden sorumlu tutmuştur. Horsey, Rusya’nın Kırım Hanlığı ile olan münasebetlerine de değinmiştir. Kendi hesabına ticaret yapmak ve düşman ülkelere Rusya hakkında istihbarat sızdırmak gibi bazı suçlamalar yüzünden birkaç kere ülkesi İngiltere’ye geri dönmek zorunda kalmıştır. Nihayet memleketine 1591 yılında kesin dönüş yapmıştır. I. James tarafından kendisine şövalye nişanı verildikten sonra Buckinghamshire’a yerleşmiş, sulh yargıcı ve yüksek şerif olarak görev almıştır. Daha sonra çeşitli yerlerde milletvekilliği yapan diplomat, 1626 yılında yaklaşık yetmiş altı yaşında iken vefat etmiştir. Eserinin bir kısmı ilk olarak 1625 yılında Samuel Purchas’ın Purchas His Pilgrimes kitabında yer almış, ardından Hakluyt Society’nin katkılarıyla, Sör Edward Bond tarafından Russia at the Close of the Sixteenth Century adıyla 1856 yılında yeniden düzenlenmiştir. Bond tarafından kullanılan elyazması Harleian MS 1813 adıyla British Library’de yer almaktadır. Horsey’in eseri, 1968 yılında ise Lloyd E. Berry ve Robert O. Crummey tarafından orijinal metinler esas alınarak İngiliz seyyahların derlemelerinden oluşan Rude and Barbarous Kingdom adlı kitapta yer almıştır. N. A. Belozerskaya tarafından 1909 yılında Zapiski Ceroma Gorseya o Rossii adıyla Rusçaya çevrilen eser henüz Türkçeye tercüme edilmemiştir. Aşağıdaki makale ele alınırken çoğunlukla Bond’un, Berry ve Crummey’in ve John Anthony Butler’in 2019’da, en güncel notlandırmasını yaptığı, Sir Jerome Horsey’s Travels and Adventures in Russia and Eastern Europe adlı eserden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

DOĞU AVRUPA, İNGİLTERE, JEROME HORSEY, MOSKOVA KUMPANYASI, RUSYA

Kaynakça

• ACAR, S. (2008). Kâsım Hanlığı (1445-1681). İstanbul: IQ Yayınları.
• BERRY, L. - R. CRUMMEY. (1968). Rude and Barbarous Kingdom: Russia in the Accounts of Sixteenth-Century English Voyagers. Madison WI: University of Wisconsin Press.
• BOND, E. A. (2016). Russia at the Close of the Sixteenth Century, comprising the Treatise “Of the Russe Common Wealth” by Dr. Giles Fletcher; And the Travels of Sir Jerome Horsey, Knt; Now for the First Time Printed Entire from his own Manuscript. London: Hakluyt Society, 1856; repr. London: Forgotten Books.
• BUTLER, J.A. (Ed.). (2019). Sir Jerome Horsey’s Travels and Adventures in Russia and Eastern Europe. Newcastle upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Publishing.
• DE MADARİAGA, I. (2005). Ivan the Terrible, First Tsar of Russia. New Haven: Yale University Press.
• HUNNEYBALL, P. (2010). “Sir Jerome Horsey”, in A. Thrush and John P. Ferris, The History of Parliament: The House of Commons 1604-1629. Cambridge: Cambridge University Press.
• KURAT, A.N. (2020). Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• PAVLOV, A. - M. PERRİE (2003). Ivan the Terrible. Abingdon, UK: Routledge.
• PERRİE, M. (1995). Pretenders and Popular Monarchism in Early Modern Russia: The False Tsars and the Time of Troubles. Cambridge: Cambridge University Press.
• POSSEVİNO, A. (1977). The Moscovia of Antonio Possevino, S.J. (1586), (İngilizceye Çev. Hugh F. Graham). Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• SEVASTYANOVA, A.A. (1990). Djerom Gorsey: Zapiski o Rossii. XVI- Naçalo XVII B. Moskova: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta.
• STADEN, H. V. (2016). Korkunç İvan Zamanında Rusya. (Çev. Serkan Acar-Gülşah Hasgüçmen). İstanbul: Selenge Yayınları.
• STOUT, F. (2015). Exploring Russia in the Elizabethan Commonwealth: The Muscovy Company and Giles Fletcher the Elder (1546-1611). Manchester: University of Manchester Press.
• VOLKOV, S. (2020). Romanov Hanedanı: 1613’ten Devrime Rus Kültür Tarihi. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Alfa Yayınları.
• WİLLİAN, T.S. (1956). The Early History of the Russia Company, 1553-1603. Manchester: University of Manchester Press.
• WİLSON, F. M. (1971). Muscovy: Russia through Foreign Eyes, 1553-1900. London: Allen and Unwin.
• ZİMİN, A. A. (1964). Opriçnina Ivana Groznogo, Moskova.
• ATTMAN, A. (1981). “The Russian Market in World Trade, 1500-1860”. Scandinavian Economic History Review. 29 (3): 177-202.
• CROSKEY, R. (1978) “The Composition of Sir Jerome Horsey’s Travels”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 26 (H. 3): 362-375.
• VERNADSKY, G. (1954). “The Death of Tsarevich Dimitry: A Reconsideration of the Case”. Oxford Slavonic Papers. 5: 1-19.
• WRENN, C. L. (1969). “The Earliest English Students of Russian,” Brno Studies in English. 8 (1): 197-203.