Türkiye-Çin Ekonomik İlişkileri (1925-1995)

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 109 - 133, 31.07.2025

Muhammed Cihad Kubat

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluşundan itibaren Çin ile ilişkilerine önem vermiştir. 1925 yılında Türkiye ile Çin Cumhuriyeti Devleti arasında imzalanan antlaşmayla birlikte iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kurulmuştur. 1934 yılında ise iki ülke arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. 1925 yılından itibaren iki ülke arasında müstakil bir ticaret antlaşması yapılması için görüşmeler sürmüştür. Ancak Çin’de başlayan iç savaş iki ülke arasında ticaret antlaşması ile ilgili somut adımlar atılmasını zorlaştırmıştır. Çin İç Savaşı sonunda kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’ni Türkiye 1971 yılında tanımış ve bu tarih itibariyle iki ülke arasındaki ticari ilişkiler başlamıştır. Gizliliği kaldırılan Türk Diplomatik Arşivleri ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivleri evraklarına dayanan bu çalışmada 1925-1995 yılları arası Türkiye-Çin ticari ilişkileri ele alınacaktır. Literatüre özellikle 1990 öncesi Türkiye-Çin ticari ilişkileri konusunda katkı sağlayacak bu çalışmada, gizliliği kaldırılan Türkiye-Çin Karma Ekonomik Komisyonu tutanakları kullanılacaktır. İki ülke arasındaki ticari ilişkilerin gelişmemesinde, Çin İç Savaşı ve Körfez Savaşı gibi dış etkenlerin yanı sıra, her iki ülkede uygulanan korumacı ekonomi politikaları ile kamu dışı bireysel yatırımcıların yetersizliğinin etkili olduğu vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye , Çin , Ticaret , Çin Halk Cumhuriyeti , Çin Cumhuriyeti.

Kaynakça

• 1- Arşiv Belgeleri
• a) BCA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivleri)
• 30-18-1-2/169-52-2, 13.07.1971.
• 30-18-1-2/443-423-4, 25.01.1982.
• 30-18-1-2/477-53-9, 15.04.1983.
• 30-18-1-2/ 507-2015-4, 02.05.1984.
• 30-18-1-2/ 530-354-6, 03.05.1985.
• 30-18-1-2/ 580-619-2, 14.07.1987.
• 30-18-1-2/ 555-475-8, 24.04.1986.
• 30-18-1-2/ 604-737-5, 01.08.1988.
• 30-18-1-2/ 639-910-5, 06.12.1989.
• 30-18-1-2/ 672-143-6, 14.01.1991.
• 30-18-1-2/ 718-331-10, 30.06.1992.
• BCA, 30-18-1-2/782-595-10, 07.07.1994.
• 30-18-1-2/ 868-928-8, 13.01.1997.
• b) TDA (Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivleri)
• 515/7414-38427-5, 08.02.1925.
• 515/7508-38883-1, 13.10.1930.
• 515/7508-38880-9, 04.07.1934.
• 515/7414-38422-3, 10.12.1934.
• 515/7508-38877-1, 08.07.1938.
• 515/7508-38873-14, 28.05.1948.
• 515/7508-38873-2, 23.09.1948.
• 515/7508-38871-2, 28.01.1950.
• 515/7508-38868-7, 30.03.1954.
• 515/7508-38868-9, 30.03.1954.
• 515/7508-38868-1, 29.03.1955.
• 515/7508-38868-2, 05.01.1955
• 515/7508-38862-5, 15.02.1955.
• 515/7508-38863-4, 01.01.1958.
• c) U.N. Dijital Kütüphanesi
• “Restoration of the lawful rights of the People's Republic of China in the United Nations.” 1971, https://digitallibrary.un.org/record/192054?v=pdf (Erişim Tarihi: 01.07.2025).
• 2- Gazeteler
• a) Cumhuriyet
• 12 Ağustos 1957.
• b) Resmi Gazete
• 9 Haziran 1934.
• 3- Kitaplar
• ADIBELLİ, B. (2007). Osmanlıdan Günümüze Türk-Çin İlişkileri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Berkshire Encyclopedia of China Vol. 1. (2009). Massachusets: Berkshire Publishing Group.
• MAO, H. (2016). The Qing Empire and the Opium War. Cambridge: Cambridge University Press.
• MACKERRAS, C. (2014). China in Transformation 1900-1949. London: Routledge.
• 4- Makaleler
• CHAU CHUN, S. Y. (1989). “Türkiye ve Çin Arasındaki Kültür Mübadelesinin Tarihî Geçmişi.” Erdem. 5(15): 749-772.
• CHOI, Y. (2011). “The Evolution of “Socialism with Chinese Characteristics”: Its Elliptical Structure of Socialist Principles and China’s Realities”, Pacific Focus, Cilt 26, Sayı 3: 385-404.
• DEMİRCAN, N. (2022). “İki cumhuriyet arasında etkileşim: Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Cumhuriyeti ilişkileri (1923-1949).” Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi, 3(1), 26-39.
• DUMAN, M. “Türkiye’nin İlk Çin Elçisi Emin Âli Sipahi’nin Çin İzlenimleri Ve Türkiye-Çin İlişkileri”. BELLETEN 87, sy. 308 (Nisan 2023): 265-91.
• FİDAN, G. (2011). “Ming tarih Kayıtlarına Göre 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu-Ming Çin’i İlişkileri.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (30): 275-287.
• GEDÜK, S. (2022). “Topkapı Sarayı Müzesi Çin Porselenleri Koleksiyonu Üzerinde Yapılmış Osmanlı Onarımları.” International University Museums Association Platform Journal of Cultural Heritage UNIMUSEUM, 5 (2): 76-83.
• KİRİLEN, G. (2007). “16 17 Yüzyıllarda Osmanlı ve Çin Arasındaki Diplomatik ve Kültürel İlişkiler.” ICANAS 38: 223-230.
• KURTAR, Ç & DELAL, İ. (2019). “Türkiye ile Çin Tarım Ürünleri Dış Ticaretinin Değerlendirilmesi.” Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 5(2), 108-118.
• ONAT, A. (1987). “Han Döneminde Hun-Çin Ekonomik İlişkileri (M. Ö. 206-M. S. 220).” Belleten. (51): 611-624.
• SARAÇOĞLU, DŞ. (2017), “Çin Halk Cumhuriyeti ile Türkiye arasında Dış Ticaretin Gelişimi ve Türkiye'de İmalat Sanayinde Sektörel İstihdama Etkisi.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 72 (1), 151-182.
• ŞİMŞEK, M. (2006), “Değişen Dünya Koşullarında Çin Halk Cumhuriyeti Ve Dış Ticaret Bakımından Türkiye-Çin Arasında Yaşanan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri.” Erciyes Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (26), 1-24.
• WIDENER, J. M. (2020). “From General to Diplomat: The Success and Failure of George C. Marshall’s Mission to China after World War II.” The Chinese Historical Review, 27(1), 32–49.