Ahmed el-Tevfik’in “Ebu Musa’nın Komşuları” Romanı: Göstergebilimsel-Tarihsel Bir İnceleme

Yıl 2024, , 83 - 103, 01.06.2024

Mahmud Kaddum , Ibrahim Elbouabdellaoui

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1407609

Öz

Çok sayıda romancı, formüle ettikleri yaratıcı başarının doğası göz önüne alındığında, kendilerine farklı yollar çizer. Faslı tarihçi ve romancı Ahmed el-Tevfik, özellikle tarihsel açıdan romansal yaratıcılık dünyasına girmeyi başaran ve Fas tarihinin bilinmeyen yönlerine odaklanmayı amaçlayan yazarlardan biridir. Ahmed el-Tevfik’in tarih bilimine dair uzun deneyimi, Fas toplumu ve kültüründeki birçok konuya dikkat etmesine ve bunlara zaman içinde yayılan yapılar olarak bakmasına yardımcı oldu. Bu çalışma, Ahmed el-Tevfik’in “Ebu Musa’nın Komşuları” romanını öncelikle tarih literatürüne, ikinci olarak Fas kültürel ve sosyal yapılarına, üçüncü olarak da kolektif ve bireysel düzeyde anımsatıcı literatüre yaptığı yatırımlar üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Bu araştırmada uygulanacak yöntem göstergebilimsel tarihsel yöntemdir. Belki de burada yapılan araştırmanın analiz ettiği roman, bu yazarın Fas’la ilgili bir tarih literatürü olarak beğendiği romanlardan biridir. Çalışma, yazarın bu metnin taslağını hazırlamak için harcadığı çeşitli ansiklopedik bilgileri açıklığa kavuşturmaya odaklanacaktır. Bu nedenle çalışmada, İtalyan göstergebilimci Umberto Eco’nun yazdıklarına dayanarak ansiklopedik bilgi ile ilgili birtakım yönleri göstergebilimsel açıdan değerlendirilen teorik bir bölüm ayrılmıştır. İkinci açıdan ise bu arka plan bilgisinin bize öğrettiklerinin Fas’ın kurgusal bir metnine, yani “Ebu Musa’nın Komşuları” romanına uygulanması amaçlanmıştır. Araştırma bu hafızanın iki önemli yönünü açıklığa kavuşturmuştur: Birinci düzeyde kolektif hafıza, ikinci düzeyde ise bireysel hafıza. Son olarak göstergebilimsel yorumun yanı sıra çalışmanın yeni konusuna ilişkin çeşitli sonuçlar kaydedildimiştir.

Anahtar Kelimeler

Roman, Tarih, Ansiklopediler, Kültür, Toplum, Fas

Etik Beyan

Istanbul Journal of Arabic Studies Dergisine Size saygılarımı sunup şunu beyan ederim: Size gönderdiğim (Ahmed El-Tevfik'in " Ebu Musa'nın Komşuları" Romanı Göstergebilimsel- Tarihsel Bir İnceleme) başlıklı makalem Etik Kurulu Raporu istememektir.

Teşekkür

İyi çalışmalar Kolaylıklar diliyorum, Saygılarımızla

A Historical-Semiotic Study: The Novel "Abu Musa’s Women Neighbors" by Ahmed Toufiq

Öz

A large number of novelists carve distinct paths for themselves. This is due to the nature of the creative achievement they have made. The Moroccan historian and novelist Ahmed Toufiq is one of those who managed to break into the world of novelistic creativity, especially in its historical aspect and put a different imprint aimed at focusing on unexplored aspects of the history of Morocco. Ahmed Toufiq’s long practice in history has helped him pay attention to several issues in Moroccan society and culture, and look at them as structures extending over time, which makes them worth considering and examining, whether by criticism or appreciation. This study aims to examine the novel “Abu Musa’s Women Neighbors” through Ahmed Toufiq’s making use of first the historical encyclopedia, secondly, the Moroccan cultural and social structures, and thirdly the mnemonic encyclopedia at the collective and individual levels. The historical semiotic approach is considered to be appropriate for this research. The novel analyzed by this research may be one of those novels in which this writer made use of what he enjoys as a historical encyclopedia related to Morocco. The research will focus on clarifying the various encyclopedias that the writer made use of in drafting this text. Therefore, we divided the study into a theoretical part in which we explained several elements related to the Encyclopedia in its semiotic aspect, based on what was written by the Italian semiotician Umberto Eco (d. 2016 AD), while in the second part, we intended to apply what this background knowledge has led us to a Moroccan fictional text which is the novel «Abu Musa's Women Neighbors.» The research has clarified two important aspects of this memory: collective memory at a first level, and individual memory at a second level. Finally, several results were recorded regarding semiotic interpretation, as well as the novel that is the subject of the study.

Anahtar Kelimeler

Novel, History, Encyclopedias, Culture, Society, Morocco

رواية "جارات أبي موسى" لأحمد التوفيق: دراسة سيميائية – تاريخية

Öz

ينحت عدد كبير من الروائيين لأنفسهم مسارات متميزة، وذلك بالنظر لطبيعة المنجز الإبداعي الذي صاغوه؛ ويعد المؤرخ والروائي المغربي أحمد التوفيق واحدا من هؤلاء الذين استطاعوا اقتحام عالم الإبداع الروائي، خاصة في جانبه التاريخي، ووضع بصمة مختلفة تهدف إلى التركيز على جوانب غير مطروقة من تاريخ المغرب. لقد ساعدت أحمد التوفيق ممارسته الطويلة في التاريخ في الالتفات إلى عدة قضايا في المجتمع والثقافة المغربيين، والنظر إليها بوصفها بنيات ممتدة في الزمن، ما يجعلها تستحق المعالجة والوقوف عندها؛ سواء بالنقد أو التثمين. وتهدف هذه الدراسة لمعاينة رواية "جارات أبي موسى" من خلال استثمار أحمد التوفيق للموسوعة التاريخية أولا، والبنيات الثقافية والاجتماعية المغربية ثانيا، والموسوعة الذاكراتية في مستوييها؛ الجماعي والفردي ثالثا. ويعد المنهج السيميائي التَّاريخي المنهج المناسب لهذا البحث. ولعل الرواية التي حللها البحث هنا تعد واحدة من تلك الروايات التي استثمر فيها هذا الكاتب ما يتمتع به من موسوعة تاريخية تخص المغرب. إن الاشتغال سينصب على تبيان مختلف الموسوعات التي استثمرها الكاتب في صياغة هذا النص. لذلك قسمنا الدراسة إلى شق نظري وضحنا فيه عددا من الجوانب المتعلقة بالموسوعة في جانبها السيميائي، مستندين إلى ما كتبه السيميائي الإيطالي أمبيرتو إيكوUmberto Eco (ت.2016م)، في حين عمدنا في الجانب الثاني إلى تطبيق ما جادت به علينا هذه الخلفية المعرفية على نص روائي مغربي، هو رواية "جارات أبي موسى". وقد وضَّح البحث جانبين مهمين من هذه الذاكرة؛ يتعلق الأمر بالذاكرة الجماعية في مستوى أول، والذاكرة الفردية في مستوى ثان. وفي الأخير تمّ تسجيل عدة نتائج تخص التأويل السيميائي كما تخص الرواية موضوع الدراسة.

Anahtar Kelimeler

الرواية, التاريخ, الموسوعات, الثقافة, المجتمع, المغرب

Kaynakça

• Binkirâd, Saît. Seyrûrâtü’t-Te’vîli min el-Hirmûsiyye ilê’s-Simyâiyyât. er-Ribât: Dâru’l-Ummân, 2012.
• Eco, Umberto. es-Simyâiyyât ve Felsefetü’l-lügatü. Tercüme: Ahmed es-Samaî, Beyrût: el-Münezzametü’l-Arabiyyetü li’t-Tercümeti, 2005.
• Eco, Umberto. et-Te’vîl beyne’s-Simyâiyyâti ve’t-Tefkîkiyyeti. 2.bs. Çeviren Saît Binkirâd. el-Merkezü’s-Segâfiyyü’l-Arabî, 2002.
• el-Ahmer, İsmâîl. Ravzatü’n-Nesrîn fî Devleti Benî Merîn. er-Ribât: el-Matbaatü’l-Melekiyyetü, 1962.
• el-Miknêsiyyü, Ahmed ibnü el-Kâdî. Cezvetü’l-İktibâs fî Zikri min Hilli min el-A’lêmi Medîneti Fâs. er-Ribât: Dâru’l-Mansûr li’t-Tıbbêati ve’l-Verâga, 1973.
• et-Tevfîk, Ahmed. Cêrâtü ebî Mûsâ. ed-Dâru’l-Beydâ’: el-Merkezü’s-Segâfiyyü’l-Arabî, 2017.
• et-Tilimsênî, İbnü Merzûk. el-Müsned es-Sahîh el-Hasan fî Maâsir ve Mahâsin Mevlânâ ebî el-Hasan. Thk. Mâriyê Hîsûs Bîğîrâ, el-Cezâir: eş-Şeriketü’l-Vataniyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1981.
• Evvelûn, Bîdû Dû Sên. Sifâratü Livîsa’r-Râbia Aşara ilê el-Mevlê İsmâîl, Çeviren Muhammed el-Âfiye el-Arûsî. Tatvân: Matbaatü Tatvân, 2017.
• Hârrîs, Walter. el-Mağrib ellezî Kêne. Çeviren Hasan ez-Zikrî. Tanca: Selîkî Aheveyn, 2022.
• Ibni Haldûn, Abdurrahman. el-İbar ve Dîvânü’l-Mübtedâ’ ve’l-Haber. es-Suûdiyye: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, 1980.
• Ḳaddūm, Mahmūd. Naḥvu’n-Naṣ Ẕī el-Cumleti’l-Vāḥide. er-Riyāḍ: Merkezu’l-Melik ʿAbdullāh b. ʿAbdilʿazīz, 2015.
• Kanûn, el-Kaptân Saît. el-Cebel el-Amâziğî Âyat Ûmâlû ve Bilâd Zeyân. Çeviren Muhammed Bukbût. Selle: Menşûrât ez-Zaman, 2015.
• Klinkberg, Jean Marie. el-Vecîzü fî’s-Simyâiyyâti’l-Âmmeti. Çeviren Cemâl Hadarî. Beyrût: el-Müessesetü’l-Câmiiyye li’d-Dirâsêt ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2015.
• Şerefî, Abdü'l-Kerîm. Min Felsefêti't-Te'vîl ilâ Nazariyyâti'l-Kırâati. el-Cezâir: Menşûrâtü'l-İhtilâf, 2007.