19. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi Süsleme Sanatında Kullanılan Malzeme ve Teknik Özellikler: Bursa Emir Sultan Cami Örneği

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 150 - 169, 31.12.2022

[e-mail] Gök Selen Durak

Öz

Türkler, Anadolu’ya geldikten sonra, daha önce burada bulunan toplumların sanatlarından etkilenmişler ve kendi sanatlarını oluşturmuşlardır. 11. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasında sırası ile Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemleri yaşanmıştır. Anadolu Selçukluları Dönemi’nde yapılarda en fazla kullanılan yapı malzemesi ahşaptır. Ahşap malzeme tavanlar, taşıyıcılarda, minber ve mihraplarda yoğun olarak kullanılmıştır. Beylikler Döneminde en fazla kullanılan malzemeler tuğla ve taş olarak görülmektedir. Osmanlı Döneminde süsleme, eserlerin duvarlarında yer alan taş malzeme örnekleri, çini tekniği, ahşap süsleme olarak gelişim göstermiştir. Bursa Emir Sultan Cami’nin, ilk yapım tarihi 15. yüzyıl olarak belirlenmektedir, yapı zaman zaman gelişen doğal afetlerde tahrip olmuştur. 1804 yılında taş ve tuğla malzeme ile asıl plan şemasına uygun olarak yeniden inşa edilmiştir. Süsleme programında yoğun olarak uygulanan teknik kalem işidir. Motif özelikleri açısından, bitkisel motifler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Bu çalışmada Bursa Emir Sultan Cami’nin süsleme programında kullanılan malzeme ve teknikleri incelenerek, yapının Türk mimarlık tarihi süsleme sanatı içerisindeki konumunu ve önemini belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmada yöntem olarak yapılan literatür araştırmasının yanı sıra bölgede alan çalışması yapılarak yerinde inceleme yapılmış ve yapının fotoğrafları çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bursa emir sultan Cami, Süsleme, Malzeme, Teknik

Kaynakça

• Anonim. (2013). Beyşehir Eşrefoğlu Cami ahşap sütunlar. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/konya/gezilecekyer/beysehir-esrefoglu-cmii-ve-turbesi Erişim tarihi: 02.10.2018.
• Anonim. (2018). Dunaysır (Kızıltepe) taş mihrabı,. https://gezgince.com/tr/gezinti/kiziltepe-ulu-cami/ Erişim tarihi: 25.10.2022.
• Akgül, K. Ö. (1992). Ankara Arslanhane ve Ankara Alaeddin Cami Minber Süslemeleri, Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Anabilim Dalı.
• Alkan, M. (2013). Bursa Yeşil Cami Süsleme Programı (Taş ,Ahşap , Kalemiş ve Alçı Üzerine Bir İnceleme). Yükek Lisans. İstanbul: Marmara Üniv. Türkiyat Araştırmaları Entitüsü, Türk Sanatı Anabilm Dalı.
• Arseven, C. E. (1975). Türk Sanatı. İstanbul: Cem yayın evi, S. 286.
• Aslanapa, O. (2011). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi. 454 s.
• Ateş, N. (2017). Emir Sultan Külliyesi (XV.-XVII. Yüzyıllar), Yayınlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı.
• Aybek, E. (2011). Erken Dönem Osmanlı Camilerinde Alçı Süsleme. Doktora. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Başer, A. (2014). Bursa Emir Sultan Cami Restitüsyon Raporu. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Bayrakal, S. (2008). Erken Dönem Osmanlı Minberleri. Bilim Basın Yayın. İstanbul s.258.
• Cengiz, İ. (2008). Bursa Külliyeleri: Prusa'dan Günümüze Bursa: Medeniyetin İpek Şehri. Bursa: Bursa Büyük Şehir Belediyesi, 315-352.
• Çantay, G. (2008). Türk Sanatında Meyve. Turkish Studies 3:(5), 32-68 DOI:http://dx.doi.org/10.7827.
• Çayan, S. (2012). Geleneksel Antep Evlerinde Kalem işi Bezeme ve Duvar Resimleri. Yüksek Lisans. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı. Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Demiriz, Y. (2000). İslâm Sanatında Geometrik Süsleme. Lebib Yalkın Yayıncılık. İstanbul. 407 s.
• Eren, A. (2018). Edirne Üç Şerefli Cami minaresi renkli taş. https://www.kulturportali.gov.tr, Erişim tarihi: 16.01.2018 Eskici, B. (2006 ). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Döneminde Alçı Mihraplar. Sanat Tarihi Dergisi XV/ I, 57-75.
• F. Egemen Okutur, F. Ö. (2017). Çağdaş Türk Seramik Karolarında Türk Çini Mirası Etkileri. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi (18): 17-30.
• Gabriel, A. (2010). Bir Türk Başkenti Bursa. Bursa Osmangazi Belediyesi. Bursa.
• Goodwin, G. (2012). Osmanlı Mimarlığı Tarihi. Kabalcı yayın evi. İstanbul.730.s
• Grabar, O. (2004). İslâm Sanatının Oluşumu. Çev. Nuran Yavuz. İstanbul: Kanat Yayınları, 223 s.
• Hatipoğlu, O. (2007). XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyinatı, Doktora. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı. Karaçağ, A. (2002). Beylikler Devri Mimarisinde Alçı Süslemeler (Metin 1) Doktora. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Anabilim Dalı. Kurttap, H. (2015). Ankara'daki Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Camilerin Süslemelerinin incelenmesi. Yüksek Lisans,. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mobilya ve Dekorasyon Anabilim Dalı. Mülayim, S. (1994). Rumi Motifi. Thema Larousse, Tematik Ansiklopedi. Editör: Hakkı Devrim. İstanbul: Milliyet. C.6. 235. s
• Ödekan, A. (2005 ). Bezeme Türleri: Çini Bezeme. Ü. H. Halil Berkyay içinde, Türkiye Tarihi 1 Osmanlı Devletine Kadar Türkler Cem Yayın Evi. İstanbul. s. 463-467.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ankara. 235 . Öney, G. (1989). Beylikler Devri Sanatı XIV - XV. Yüzyıl (1300 - 1453). Türk Tarih Kurumu. Ankara,.131. s
• Özbek, Y. (1999). Osmanlı Mimarisinde Taş Süsleme Cilt 1. Doktora. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Özbek, Y. (2009). Anadolu Türk Mimarisinde Taş Süsleme. Talid, 7 (14):, 141-169.
• Özkeçeci, İ. (2015). Bazı Büyük Selçuklu Minarelerinde Süsleme Programları. İsmak El Sanatları Dergisi 17:96-103.
• Öztürk, M. S., & Türkoğlu, M. T. (2016). Anadolu Selçuklu Sanatı Geometrisinin Günümüz Kent Estetiğinde Uygulanabilirliği (Konya İLi Örneği). İdil, 6:(26), 167-198.
• Şekerci, O. (1996). İslam'da Resim ve Heykel. İstanbul: Nûn Yayıncılık. 158 s.
• Talas, M., & Aksoy, N. (2006). Osmanlı Süsleme Sanatlarının Türk Kültür Tarihi Ekseninde Değerlendirilmesi, 19:. Tübar, 457-470.
• Tali, Ş. (2013). Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalem işi Bezemeleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7: (31), 489-497.
• Tanman, B. (1996). Bursa'da Osmanlı Mimarisi . İstanbul: Renk Ajans. Bursa s. 126. Turgut, S. (2014). Emir Sultan Cami Sanat Tarihi Raporu. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Uslu, F. S. (2012). Bursa Yeşil Cami Çini Tezyinatı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, İslâm Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı.
• Yahya Abdullahi, M. R. (2013). Evolutuion of İslâmic geometrik patterns. Frontiers ve Architectural Reserch, s. 243- 251.
• Yavuz, H. (2014). Ankara Evleri Ahşap Üzeri Kalem İşleri, Yüksek Lisans. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı.
• Yazır, R. (1981). Sanat Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: Görsel Yayınlar.