Determining the Criteria Affecting Tax Ethics in Türkiye Using the Fuzzy DEMATEL Method

Yıl 2023, , 745 - 780, 30.12.2023

Burcu Kuzucu Yapar , Abdulkadir Keskin

https://doi.org/10.26650/ISTJECON2023-1266112

Öz

Tax ethics, which ensure that taxpayers pay taxes voluntarily and with an internal motivation, and enhancing tax ethics is crucially important for increasing tax revenues and preventing informalities. In order to enhance the level of tax ethics among taxpayers, the issues that affect tax ethics must first be determined. In this context, the main purposes of this study are to determine and evaluate the criteria that determine tax ethics in Türkiye and to specify which criteria are more important. In this scope, the study includes 6 main criteria and 32 sub-criteria involving psychological and sociological, economic, social capital, political, institutional and administrative, and demographic criteria for determining tax ethics. The study evaluates these criteria using paired comparisons performed by experts with at least 10 years of professional experience in the field. The study uses the Fuzzy Decision Making Trial and Error Laboratory method in line with the data obtained from the expert assessments to analyze the relationships among the criteria affecting taxpayers’ tax ethics. As a result of the application, the study calculates the threshold values for each of the main criteria. According to the obtained results, the study has determined the economic criteria to affect tax ethics the most in Türkiye, with political psychological, and sociological criteria standing out as the second and third most important criteria and social capital being the criteria that affect tax ethics the least.

JEL Classification : H20 , H29 , C44

Anahtar Kelimeler

Tax ethics, Determinants of tax ethics, Multi-criteria decision making, Fuzzy DEMATEL method

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2020). Kamu maliyesi. Ankara: Gazi Kitabevi. google scholar
• Aksoy, Ş. (2011). Kamu maliyesi (4th ed.). İstanbul: Filiz Kitabevi. google scholar
• Aktan, C. C. (2020). Vergi cilt-2. Ankara: Seçkin. google scholar
• Alasfour, F., Samy, M., & Bampton, R. (2016) The determinants of tax morale and tax compliance: evidence from Jordan. Advances in Taxation, 125-171. https://doi.org/10.1108/S1058-749720160000023005 google scholar
• Alexander, P. & Balavac-Orlic, M, (2022). Tax morale: Framing and fairness. Economic Systems, 46(1), 1-20. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2021.100936 google scholar
• Alm, J., & Torgler, B. (2006). Culture differences and tax morale in the United States and in Europe. google scholar
• Journal of Economic Psychology, 27(2), 224-246. https://doi.Org/10.1016/j.joep.2005.09.002 google scholar
• Alm, J., Jackson, B. R., & McKee, M. (1992). Estimating the determinants of taxpayer compliance with experimental data. National TaxJournal, 45(1), 107-114. https://doi.org/10.1086/NTJ41788949 google scholar
• Bakir, S., Khan. S., Ahsan. K., & Rahman, S. (2018). Exploring the critical determinants of environmentally oriented public procurement using the DEMATEL method. Journal of Environmental Management, 225, 325-335. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2018.07.081 google scholar
• Can, E. & Duran, İ. (2015). Demografik faktörlerin vergi ahlakı üzerindeki etkisi: İstanbul ili örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 52(606), 55-71 google scholar
• Chang, B., Chang. C. W., & Wu. C. H. (2011). Fuzzy DEMATEL method for developing supplier selection criteria. Expert Systems with Applications, 38(3), 1850-1858. https://doi.org/10.1016/j. eswa.2010.07.114 google scholar
• Coyne, I. T. (1997). Sampling in qualitative research, purposeful and theoretical sampling; merging or clear boundaries?. Journal of Advanced Nursing, 26(3), 623-630. https://doi.org/10.1046/j.1365-2648.1997.t01-25-00999.x google scholar
• Çataloluk, C. (2008). Vergi karşısında mükelleflerin tutum ve davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20) , 213-228. google scholar
• Du, L., Dinçer, H., Ersin, İ., & Yüksel, S. (2020). IT2 fuzzy-based multidimensional evaluation of coal energy for sustainable economic development. Energies, 13(10), 2453. https://doi.org/10.3390/ en13102453 google scholar
• Durmuş, M. (2017). Kamu kurumlarında etik liderlik algısı: kamu görevlilerine yönelik bir uygulama. Turkish Studies, 12(3), 167-186. google scholar
• Eryılmaz, B. (2016). Kamu yönetimi (9th ed.). Kocaeli: Umuttepe Yayınları. google scholar
• Feld, L. P., & Frey, B. (2002). The tax authority and the taxpayer: an exploratory analysis. Centre de Recherce Rennais en Economie et Gestion (CREREG) Seminaire Pages. Retrieved from https:// www.semanticscholar.org/ google scholar
• Fontela. E., & Gabus. A. (1972). World problems, an invitation to further thought within the framework of DEMATEL. Geneva: Battelle Geneva Research Centre. google scholar
• Freire-Seren, M. J., & Panades, J. (2013). Do higher tax rates encourage/discourage tax compliance?, Modern Economy, 4(12), 809-817. http://dx.doi.org/10.4236/me.2013.412086 google scholar
• Gökbunar, A. R., Selim, S. & Yanıkkaya, H. (2007), Türkiye’de vergi ahlakını belirleyen faktörler üzerine bir araştırma. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 18, 69-94. google scholar
• Karaaslan, A. & Sandalcı, U. (2015). Vergi ahlakını belirleyen faktörlerin analizine yönelik bir uygulama. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 52(607), 37-53. google scholar
• Karakoç, Y. (2004). Hukukî nedenlerden kaynaklanan vergi kayıp ve kaçakları (düzenleme uygulama-yargılama). 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi, Antalya. 100-126. Retrieved from http://maliyesempozyumu.org/wp-content/uploads/2016/11/Maliye-Sempozyumu_19. pdf google scholar
• Kaynar Bilgin, H. (2011). Vergi ahlakının teorik çerçevesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 259-278. google scholar
• Khalil, S. & Sidani, Y. (2020). The influence of religiosity on tax evasion attitudes in Lebanon. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 40(C), 1-14. https://doi.org/10.1016/j. intaccaudtax.2020.100335 google scholar
• Kitapçı, İ. (2021). Vergi etiği - vergi psikolojisi (4th ed.). Ankara: Seçkin. google scholar
• Koç, Ö. E. (2018). Vergi denetiminin vergiye gönüllü uyum üzerindeki etkisi. M. Taytak & İ. Ciğerci (Eds.), In Kamu mali yönetimi kapsamında mali denetim üzerine seçme konular (p. 267-290). Ankara: Savaş Yayınevi. google scholar
• Leblebicioğlu, B., & Keskin, A. (2021). Evaluation of supplier selection criteria with fuzzy DEMATEL method: An application on the pharmacy industry. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (23), 236242. google scholar
• Lin. C. J., & Wu. W. W. (2008). A causal analytical method for group decision-making under fuzzy environment. Expert Systems with Applications, 34(1), 205-213. https://doi.org/10.1016/j. eswa.2006.08.012 google scholar
• Lin. R. J. (2013). Using fuzzy DEMATEL to evaluate the green supply chain management practices. Journal of Cleaner Production, 40, 32-39. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2011.06.010 google scholar
• McGee, R. W., Benk, S., Yüzbaşı, B., & Budak, T. (2020) Does religiosity affect attitudes toward the ethics of tax evasion: the case of Turkey. Religions, 11(9), 476. https://doi.org/10.3390/ rel11090476 google scholar
• Nerre, B. (2008). Tax Culture: A basic concept for tax politics. Economic Analysis & Policy, 38(1), 153167. google scholar
• Opricovic, S., & Tzeng, G. H. (2003). Defuzzification within a multicriteria decision model. International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-Based Systems, 11(5), 635-652. https://doi.org/10.1142/S0218488503002387 google scholar
• Ömercioğlu, A. (2018). Vergi etiği yaklaşımı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 9(36), 35-51. google scholar
• Özdemir, Ü. (2016). Bulanık DEMATEL ve Bulanık TOPSIS yöntemleri kullanılarak limanlarda yaşanan iş kazalarının incelenmesi. Journal of Eta Maritime Science, 4(3), 235-247. google scholar
• Özgüdenli, V. A. (2018). Vergi etiği açısından vergi afları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17 Etik Özel Sayı, 34-46. google scholar
• Sandalcı, U. & Sandalcı, İ. (2017). Vergi ahlakı ve kayıt dışı ekonomi ilişkisi: OECD ülkeleri özelinde bir inceleme. Sakarya İktisat Dergisi, 6(1), 70-93. google scholar
• Sarılı, M. A. (2002). Türkiye’de kayıt dışı ekonominin boyutları, nedenleri, etkileri ve alınması gereken tedbirler. Bankacılar Dergisi, 41, 32-50. google scholar
• Savaşan, F. (2006). Vergi afları: teori ve Türkiye uygulamaları (“vergi barışı” uygulama sonuçları). Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, VIII(1), 41-65. google scholar
• Serim, N. (2015). Gönüllü vergi uyumunu arttırmada kamu otoritesinin düzenleyici rolünün ve mükellef çevresinin önemi: sıralı probit model yaklaşımı. AKÜ İİBF Dergisi, XVII(1), 141-156. google scholar
• Si. S. L., You, X. Y., Liu, H. C., & Zhang, P. (2018). DEMATEL technique: a systematic review of the state-of-the-art literature on methodologies and applications. Mathematical Problems in Engineering, 2018, 1-33. https://doi.org/10.1155/2018/3696457 google scholar
• Slemrod, J., Blumenthal, M., & Christian, C. (2001). Taxpayer response to an increased probability of audit: evidence from a controlled experiment in Minnesota. Journal of Public Economics, 79(3), 455-483. https://doi.org/10.1016/S0047-2727(99)00107-3 google scholar
• Şahin, M. & Hatırlı, S. A. (2016). Türkiye’de vergi uygulamaları ve vergi ahlakı ilişkisi: Trabzon, Giresun ve Gümüşhane illeri örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 7(18), 253-272. google scholar
• Şenyüz, Doğan. (1995). Vergilendirmede yükümlü psikolojisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayını. google scholar
• Taşkın, Y. (2010). Vergi psikolojisi ve vergiye karşı mükellef tepkileri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 54. Seri, 68-90. google scholar
• Torgler, B., Demir, I. C., Macintyre, A., & Schaffner, M. (2018). Causes and consequences of tax morale: an empirical ınvestigation. Economic Analysis & Policy, 38(2), 313-339. https://doi. org/10.1016/S0313-5926(08)50023-3 google scholar
• Torgler, B., & Schneider, F. (2007). What shapes attitudes toward paying taxes? evidence from multicultural European countries. Social Science Quarterly, 88(2), 443-470. https://doi. org/10.1111/j.1540-6237.2007.00466.x google scholar
• Torgler, B. (2007). Tax compliance and tax morale: a theoretical and empirical analysis. Edward Elgar Publishing. google scholar
• Tosuner, M. & Demir, İ. C. (2009). Vergi ahlâkının sosyal ve kültürel belirleyenleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 1-15. google scholar
• Tsai. S. B., Chien. M. F., Xue. Y., Li. L., Jiang. X., Chen, Q. ... Wang, L. (2015). Using the Fuzzy DEMATEL to determine environmental performance: a case of printed circuit board ındustry in Taiwan. PLoS ONE, 10(6), 1-18. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0129153 google scholar
• Tuay, E. & Güvenç, İ. (2007). Türkiye’de mükelleflerin vergiye bakışı. Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı Yayın No: 51. google scholar
• Turhan, S. (1998). Vergi teorisi ve politikası. İstanbul: Filiz Kitabevi. google scholar
• Üyümez, M. E. (2016). Vergi mevzuatının karmaşıklığı ve uzlaşma yöntemi bağlamında vergi uyumunun değerlendirilmesi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 8(1), 75-92. google scholar
• Williams, C. C., & Krasniqi, B. (2017). Evaluating the ındividual- and country-level variations in tax morale: evidence from 35 Eurasian countries. Journal of Economic Studies, 44(5), 816-832. https://doi.org/10.1108/JES-09-2016-0182 google scholar
• Wu. W. W., & Lee. Y. T. (2007). Developing global managers’ competencies using the fuzzy DEMATEL method. Expert Systems with Applications, 32(2), 499-507. https://doi.org/10.1016/j. eswa.2005.12.005 google scholar
• Yayla, H. E., Özbek, M. F., Topal, M. H. & Cengiz, E. (2009). Para sevgisinin vergi ahlakı üzerindeki etkisi. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 2(3), 51-78. google scholar
• Yurdakul, A. (2013). Vergi ahlakı ve vergi ahlakını belirleyen faktörler. Bursa: Dora Yayınevi. google scholar
• Zeren, G. (2019). Türkiye’de ve bazı ülkelerde vergi karmaşıklığının karşılaştırmalı incelenmesi. InternationalJournal of Public Finance, 4(2), 145-165. google scholar Zopounidis. C. (2002). MCDA methodologies for classification and sorting. European Journal of Operational Research, 138(2), 227-458. https://doi.org/10.1016/S0377-2217(01)00242-9 google scholar