Why did the Ottoman Empire not Become Capitalist, according to Sabri F. Ülgener

Yıl 2021, Cilt: 71 Sayı: 1, 251 - 282, 16.07.2021

Elif Türkislamoğlu

Öz

Sabri F. Ülgener (1911– 1983) was among the foremost intellectuals in the history of Turkish thought. He focused on the study of culture and the sociology of religion, building on his achievements in his first field of study, economics, and investigating the question of mentality in Ottoman-Turkish history. Ülgener is distinguished from others in Turkish thought for his pursuit of the question why the Ottoman Empire did not become capitalist, inspired by the relationship that the German thinkers Werner Sombart and Max Weber proposed between capitalism, the mentality of a society, and religion. Ülgener took the period at which the empire reached the pinnacle of its power, while capitalism began appearing in the West as the historical moment of this study. He addressed the question both in terms of economic mores and overall social mentality. While Ülgener worked on this question, he also developed an analysis of both the economic morality and mentality of Medieval Ottoman society and a sociology of religion. In this study, after drawing Ülgener’s portrait as a thinker, we present and analyze the way that Ülgener discussed the Ottoman Empire’s social and economic structure in pursuing the question of why the Ottoman Empire did not become capitalist, based on his world of thought and its sources.

Anahtar Kelimeler

Sabri F. Ülgener, Ottoman Empire, Capitalism

Sabri F. Ülgener’in Düşünce Dünyasında “Osmanlı İmparatorluğu Neden Kapitalistleşemedi?” Sorusunun İzini Sürmek

Öz

Sabri F. Ülgener (1911-1983), Türk düşünce tarihinde iktisat biliminden yola çıkıp Osmanlı-Türk tarihi çerçevesinde zihniyet unsuru üzerinden kültür ve din sosyolojisi çalışmalarına yönelmiş sıra dışı aydınlardan biri olarak göze çarpar. Ülgener’i Türk düşüncesinde öne çıkaran husus, Alman düşünürler Werner Sombart ve Max Weber’in kapitalizm, zihniyet ve din arasında kurdukları bağdan esinlenerek Osmanlı İmparatorluğu’nun neden kapitalistleşemediği sorusunun peşine düşmüştür. Bu doğrultuda İmparatorluğun güçlü olduğu klasik devrini, Batı’da ise kapitalizmin belirmeye başladığı Ortaçağ’ın sonlarını tarihsel bir zemin olarak almış, iktisat ahlâkı ve zihniyeti unsurları üzerinden söz konusu sorusunu cevaplamaya çalışmıştır. Ülgener bu sorusunu cevaplamaya çalışırken hem Ortaçağ Osmanlı toplumunun iktisadi ahlakını ve zihniyetinin bir tahlilini yapmış hem de bir yerde din sosyoloji incelemesinde bulunmuştur. Bu makalede, öncelikle kısaca bir düşünür olarak Sabri F. Ülgener’in portresi çizilmeye çalışılmış, ardından düşünce dünyasından ve onu besleyen kaynaklardan yola çıkarak “Osmanlı İmparatorluğu neden kapitalistleşemedi?” sorusunun peşinde İmparatorluğun toplumsal ve ekonomik yapısını ele alış biçiminin bir tahlilinin yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sabri F. Ülgener, Osmanlı İmparatorluğu, Kapitalizm

Kaynakça

• Akdağ, M. (2012). Türk halkının dirlik ve düzen kavgası: Celali isyanları (1500-1610). İstanbul: Yapıkredi Yayınları. google scholar
• Basılgan, M. (2010). Alman tarihçi okulunun Joseph Alois Schumpeter üzerine etkisi. A. Ü. SBF Dergisi, 65(3), 23-50. google scholar
• Berkes, N. (1972). Türkiye iktisat tarihi. c.1, İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Boratav, A. (2007). Tarih ve tarihçi: Annales Okulu izinde. İstanbul: Kırmızı Yayınları. google scholar
• Braudel, F. (1987). Grammaire des civilisations. Paris: Flammarion. google scholar Genç, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Hill, C. (1995). Protestanlık ve kapitalizmin ortaya çıkışı. D. S. Landes (Ed.) Kapitalizmin doğuşu kitabı içinde, (s. 39-45). (S. E. Gündüz, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
• İleri, S. (2011). Bir zanaat ahlakçısı. N. Yılmaz (Ed.) Sabri Fehmi Ülgener: Küreselleşme ve zihniyet dünyamız kitabı içinde (s. 277-281). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Kayalı, K. (2005). Düşüncenin coğrafyası 1. Ankara: Deniz Kitabevi Yayınları. google scholar
• Kayalı, K. (2004). Memleketi tanımak. Doğu Batı Dergisi - İdeoloji II, 29, 55-67. google scholar
• Kayalı, K. (2018). Türk romanı ekseninde Türkiye’yi okuma teşebbüsü ile sosyolojik metinlere yansıyan Türkiye fotoğrafı arasında bağlantı kurulabilir mi?. M. A. Akyurt (Ed.), Edebiyat ve sosyoloji: Sosyoloji seminerleri 1 kitabı içinde (s. 71-106). İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
• Kunt, M. (2014). Siyasal tarih: 1300-1600. S. Akşin (Ed.), Türkiye tarihi 2: Osmanlı Devleti (1300-1600) kitabı içinde (s. 21-144). İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
• Lefebvre, H. (1996). Marx’ın sosyolojisi (S. Hilav, Çev.). İstanbul: Sorun Yayınları. google scholar
• Marx, K., & Engels, F. (2015). Alman ideolojisi (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları. google scholar
• Marshall, G. (Ed.) (1994). The Concise Oxford dictionary of sociology, Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Neumark, F. (2017). Boğaziçine sığınanlar. İstanbul: Kopernik Yayınları. google scholar
• Pamuk, Ş. (2017). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar
• Said, E. W (2016). Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark anlayışı (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Sayar, A. G. (2003). Osmanlı’dan 21. yüzyıla ekonomik, kültürel ve devlet felsefesine ait değişmeler. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Sayar, A. G. (2007). Bir iktisatçının entelektüel portresi: Sabri F. Ülgener. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Shionoya, Y. (Ed.) (2001). The German Historical School: The Historical and ethical approach to economics. Routlodge, London. google scholar
• Sombart, W. (2008). Burjuva: Modern ekonomi dönemine ait insanın ahlaki ve entelektüel tarihine katkı (O. Adanır, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Şimşek, O. (2011). Sabri F. Ülgener’in zihniyet ve girişimcilik anlayışına bilgi sosyolojisi açısından yaklaşım. M. Yılmaz (Ed.), Sabri Fehmi Ülgener: Küreselleşme ve zihniyet dünyamız kitabı içinde (s. 205-249). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Tanpınar, A. H. (2017). Yahya Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Tuna, O. (2011), Muhterem meslektaşlarım ve aziz talebemiz. M. Yılmaz (Ed.), Sabri Fehmi Ülgener: Küreselleşme ve zihniyet dünyamız kitabı içinde (s. 453-457). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Turner, B. S. (2019). Max Weber ve İslam (Y. Aktay & M. M. Şahin, Çev.). İstanbul: Vadi Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2006a). İktisadi çözülmenin ahlâk ve zihniyet dünyası. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2006b). Zihniyet, aydınlar ve izm’ler. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2006c). Tarihte darlık burhanları. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2014). Makaleler (A. G. Sayar, Haz.). İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Ülgener, S. F. (2015). Din ve zihniyet: İslam, tasavvuf ve çözülme devri iktisat anlayışı. İstanbul: Derin Yayınları. google scholar
• Vilar, P. (1995). Kapitalizmin oluşumuna ilişkin problemler D. S. Lands (Ed.), Kapitalizmin doğuşu kitabı içinde (s. 55-74). (S. E. Gündüz, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
• Weber, M. (1985), Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu (Z. Aruoba, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları. google scholar
• Weber, M. (1965). The sociology of religion (E. Fischoff, Trans.). London: Methuen & Co. google scholar
• Weber, M. (1978). Economy and society: An outlline of interpretive sociology (G. Roth & C. Wittich Ed.), Berkeley: University of California Press. google scholar
• Weber, M. (2019). Sosyoloji yazıları (H. H. Gerth & C. W. Mills Ed.), (T. Parla, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Williams, R. (2015). Keywords: A vocabulary of culture and society, New York: Oxford University Press. google scholar