DİYARBAKIR’DAKİ BAZI OSMANLI DÖNEMİ ÇİNİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Sayı: 8 - İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 3 - 22, 03.02.2016

Cemal Çığ

Öz

Osmanlı döneminde çini üretim merkezlerinden biri olarak bilinen Diyarbakır’da, çini süsleme daha çok camilerde karşımıza çıkmaktadır. Hüsrev Paşa Camii, İskender Paşa Camii, Ali Paşa Camii, Behram Paşa Camii, Melek Ahmet Paşa Camii ve Akkoyunlu eseri olan Nebi Camii, söz konusu dönem çinileriyle süslenmiş örneklerdir. Osmanlı çinilerinin mezar anıtlarındaki tek örneği ise Sahabeler Türbesi’nde yer almaktadır. Bu makalede, yapıların genellikle iç mekânında yer alan sıraltı tekniğindeki çiniler renk, motif ve kompozisyon açısından incelenecek ve şehirde yerel üretimin yanında İznik üretimi çinilerin kullanıldığına ilişkin veriler doğrultusunda bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Osmanlı, Çini, Cami, Türbe

AN ASSESMENT ON SOME TILES FROM OTTOMAN PERIOD IN DİYARBAKIR

Öz

Decorative tiles are encountered mostly in mosques in Diyarbakır, which is known as one of the tile production centres of Ottoman period. Hüsrev Pasha Mosque, Iskender Pasha Mosque, Ali Pasha Mosque, Behram Pasha Mosque, Melek Ahmet Pasha Mosque and the work of Akkoyunlu, Nebi Mosque are the examples decorated with the tiles of period in question. The only Ottoman tile example of funerary monuments is located in the Mausoleum of the Companions (Sahabeler Mausoleum). In this article, the tiles mostly in the interior side of the buildings, under-glaze technique, will be examined in terms of colour, pattern and composition and an assessment will be made in accordance with the data that shows the tiles produced in İznik also used in the city as well as the locally produced tiles.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Ottoman, Tile, Mosque, Tomb

Kaynakça

• AKAR, Azade(1969), “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı:8, Ankara, s.267-274.
• AKINCI, Selim Hakan(2009), “Türk Çini Sanatında Çiçekli Vazo Tasvirli Panolar”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne.
• ALTUN, Ara(1991), “İznik Çini ve Seramikleri”, Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri, İstanbul.
• ASLAN, Rıfkı(1999), “Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu”, Diyarbakır: Müze Şehir, İstanbul, s.80-107.
• ASLANAPA, Oktay(1985), Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul.
• ASLANAPA, Oktay(1994), “Diyarbakır’da Artuklu Sarayı”, III. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya, s.7-9.
• ATASOY, Nurhan-RABY, Julıan(1989), İznik Seramikleri, Singapur.
• AYKAL, Demet(2009), Diyarbakır Camilerinde Süsleme (Çini), Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır, Ankara, s.339-346.
• BAŞ, Gülsen(2006), Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme, Doktora Tezi, Van.
• BİROL, İnci-DERMAN, Uğur (2001), Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, İstanbul.
• BORAN, Ali-ERDAL, Zekai (2011), “Diyarbakır’daki Osmanlı Dönemi Cami ve Mescidleri”, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır, s.257-318.
• CANTAY, Gönü (2008),“Akkoyunlu Cami Mimarisinin Osmanlı Cami Mimarisine Etkileri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, Cilt:2, Ankara, 2008, s.467-469.
• CANTAY, Gönül, (2008), “Türk Süsleme Sanatında Meyve”, Turkish Studies, Volume:3, s.33-64.
• CARSWELL, John(1998), İznik Pottery, London.
• DAŞDAĞ, Evren (2013), “Diyarbakır Melek Ahmet Paşa Camii Çinileri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12, Sayı:45, s.271-280.
• DEMİRİZ, Yıldız(1979), Osmanlı Mimarisinde Süsleme 1 Erken Devir (1300-1453), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• DEMİRİZ, Yıldız(2002),”Osmanlı Çini Sanatı”, Türkler, Cilt:12, Ankara, s.563-572.
• DEMİRSAR ARLI-ALTUN (2008), Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Osmanlı Dönemi, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul.
• DOĞANAY, Aziz (2003), “XVI. Yüzyıl İznik Duvar Çinilerinde Meyve Tasvirleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:24, s.43-63.
• HARMAN, Mürüvet(2013),”Tunceli’de Yer Alan Tarihi Öneme Sahip Dini Yapılar”, Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, s.30-55.
• İLHAN, Mehdi(1992), “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Şehrinin Nüfusu ve Vakıfları: 1518 ve 1540 Tarihli Tapu Tahrir Defterlerinden Notlar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:16, Sayı:27, Ankara, s.45-113.
• KESKİNER, Cahide(2000), Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler-Hatai, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• KUBAN, Doğan(2007), Osmanlı Mimarisi, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• ÖNEY, Gönül(1976), Türk Çini Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ÖNEY, Gönül(2009), “Çini ve Seramik”, Osmanlı 2, Ankara, s.698-735.
• ÖZLÜK, Nuran(2008), “Selçuki ve Osmanlı Çinileri İşçiliği”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:23, Konya, s.301-328.
• RABY, Julian(1978), “Diyarbakır: A Rivalto İznik. A Sixteenth Century Tile İndustry in Eastern Anatolia”, Istanbuler Mitteilungen, Band:27-28, Tubingen, s.429-459.
• SÖZEN, Metin(1971), Diyarbakır’da Türk Mimarisi, İstanbul.
• TUNCER, Orhan Cezmi(1995), ” Diyarbakır Anıtları”, Kültür ve Sanat, 28 Diyarbakır Özel Sayısı, Ankara, s.12-17.
• TUNCER, Orhan Cezmi(1996), Diyarbakır Camileri, Ankara.
• TURAN BAKIR, Sitare(1999), İznik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TÜKEL, Ayşıl(1969), “Sağmandaki Çok Fonksiyonlu Salih Bey Camisi”, Vakıflar Dergisi VIII, s.229-242.
• ÜNAL, Serap(2010), “Diyarbakır Camilerinde Çini Süslemeler”, 2. Uluslararası Kütahya Çini Sempozyumu 14-16 Ekim 1998, Kütahya, 2010, s.61-73.
• YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz (1988), “Sinan Yapılarında Çini Kullanımı”, 6. Vakıf Haftası, Ankara, s.306-310
• YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz(1982), “16.Yüzyıl Osmanlı Dönemi Yapılarında Görülen Mimari Süsleme Programlarında Mimar Sinan’ın Katkısı Var mıdır?, Mimarlık, Sayı:5-6, s.29-35.
• YETKİN, Şerare(1986), Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• YILDIRIM, Mücahit(2009), “Diyarbakır Camileri ve Mimar Sinan Ekolü”, Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır, Ankara, s.318-320.
• YILDIRIM, Savaş(2001), Diyarbakır Yapılarında Çini Süsleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• YILDIRIM, Savaş(2005), “Diyarbakır Melek Ahmet Paşa Cami Çini Süslemeleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı:5, Ankara, s.71-80.
• YILDIRIM, Savaş(2008),“Diyarbakır’daki Osmanlı Dönemi Çinilerinin Motif ve Kompozisyon Özellikleri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, Cilt:2, Ankara, s. 595-606.
• YILDIRIM, Savaş(2014), “Diyarbakır Sahabeler Türbesi Çini Süslemeleri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:5, s.23-35.
• YILDIZ, İrfan(2011), “Diyarbakır Türbeleri”, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır, s.319-370.