TÜRKİYE'DE KIYI ALANLARINDA YAŞANAN SORUNLAR ÇERÇEVESİNDE HUKUKİ SÜREÇLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 41, 924 - 950, 30.09.2021

Nermin Merve Yalçınkaya

https://doi.org/10.46928/iticusbe.980906

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de kıyı alanları ile ilgili yürütülen hukuki süreçlerin gerekçeleri, kapsamı ve işleyişine yönelik bir araştırma yürütmektir.
Yöntem: Türkiye’de kıyı alanlarında çevresel dinamikler, mülkiyet sorunu vb. ilişkin gözlenen sorunlar ve yürütülen dava süreçleri neden-sonuç ilişkisi gözetilerek kapsamlı bir çerçevede ele alınmıştır.
Bulgular: Ortalama 8.000 km’lik kıyı şeridine sahip Türkiye’de ülke nüfusunun yaklaşık %60’ına yakını kıyı illerinde yaşamaktadır. Bu nedenle, kıyı alanları sahip olduğu doğal kaynak rezervlerinin yanı sıra, kültürel tabanlı farklı faaliyetler için de yoğun olarak tercih edilmektedir. Kıyı alanlarının etkin ve etkili kullanılmasına dair karar verme süreçleri büyük bir önem arz etmekte; bu süreçlerin altyapısını ise hukuk kuralları, planlama çalışmaları ve geleceğe yönelik dengeli ve uyumlu politikalar oluşturmaktadır. Nitelikli ve çok boyutlu bir çerçevede yönetilmesi gereken kıyı alanlarına ilişkin yaşanan sorunlara yönelik farklı çözüm yollarına başvurulmaktadır. Özel-tüzel kişiler, farklı kurum kurumları, Sivil Toplum Kuruluşları vb. tarafından farklı gerekçeler ile hukuki süreçler başlatılmakta ve yasal çerçevede çözüm yolları aranmaktadır. Çalışmada, kıyı alanlarındaki yasal uygulamalardan kaynaklanan hukuki sorunların başında, kıyı-kenar çizgisi değişimi vb. kaynaklı özel mülkiyet sahibi maliklerin yaşadığı hak ihlalleri olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra, kıyı alanlarına yönelik yetkinin tek elde toplanmaması ve kıyı mevzuatının bulunmaması da öne çıkmaktadır.
Özgünlük: Türkiye kıyı alanlarında yaşanan sorunlar sosyoekonomik açıdan birçok vatandaşı olumsuz etkilemekte, ekolojik açıdan ise çevresel sürdürülebilirlik üzerinde tehdit oluşturmaktadır. Kıyı alanlarında ağırlıklı olarak yaşanan hukuki süreçlere yönelik bu çalışma; görülen davaların nedenlerini, davacıları, dava sonuçlarını ve yetkili mercileri aydınlatan bir perspektif sunmaktadır. İlgili çalışmalara yönelik literatür dayanağı sunan bu çalışmada, aynı zamanda emsal nitelikteki kararlar ve AİHM kararlarına dayanarak, öncelikli tespit edilen sorunların azaltılmasına yönelik geliştirilen çözüm önerileri yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kıyı Alanları, Yasal Çerçeve, Koruma-Kullanma Dengesi

The Study of Legal Processes within the Framework of Problems Occurring in Coastal Areas in Turkey

Öz

Purpose: The aim of this study is to conduct a research on the scope, causes and prosedures of legal processes related to coastal areas in Turkey.
Method: The problems regarding environmental dynamics, ownership status related to coastal areas in Turkey and the litigation processes carried out are discussed in a comprehensive framework by considering the cause-effect relationship.
Findings: Turkey, which has a coastline of approximately 8,000 km, approximately 60% of the country's population lives in coastal provinces. For this reason, coastal areas are highly preferred for different cultural activities as well as their natural resource reserves. Decision-making processes for the efficient and effective use of coastal areas are very important. The infrastructure of these processes consists of legal rules, planning studies and balanced and harmonious policies for the future. Different solutions are used for the problems experienced in coastal areas that need to be managed in a quality and multidimensional scope. Private-legal persons, different corporate bodies, Non-Governmental Organizations etc. legal processes are started by different reasons and solutions are sought within the legal framework. It is determined as a fundamental findings of the study; violation of rights such as shore edge line experienced by private property owners is the legal problem arising from legal practices in coastal areas. Furthermore, it is come to fore that the authority for coastal areas is not gathered in one hand and there is no coastal legislation.
Originality: The problems occured in the coastal areas of Turkey negatively affect many citizens in terms of socioeconomics, and pose a threat to environmental sustainability in ecological terms. This study on the legal processes predominantly experienced in coastal areas; it provides information about the reasons for the lawsuits, the plaintiffs, the results of the lawsuits and the competent authorities. In this study, which provides a literature base for related studies, there are also solution proposals have been developed to reduce the problems identified as priority based on precedent decisions and ECHR decisions.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Coastal Areas, Legal Framework, Protection-Use Balance

Kaynakça

• 743 nolu Kanun (1926). Türk Kanunu Medenisinin Yürürlükten Kaldırılmış Hükümleri. <https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/5.3.743.pdf> (e.t. 05/06/2021)
• Akdeniz, H. B. ve İnam, Ş. (2021). Türkiye’de Yaşanan Kıyı Kenar Çizgisi-Mülkiyet Sorunlarının Örnek Olaylarla Değerlendirilmesi. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 9(1), sayfa 139 – 149.
• Akyılmaz, B., Sezginer, M. ve Kaya, C. (2006). Türk İdare Hukuku. 7.Baskı, Ankara-İstanbul, Seçkin Yayınevi.
• AYM (2018). Hasan Uçar Başvurusu, AYM, Başvuru No:2018/1901, K.T.26/05/202.
• Bağrıaçık, A. (2016). Danıştay Kararları Işığında İdari Yargıda Menfaat İhlali. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:2 Yıl 2016.
• Balık, İ. (2017). Kent Akademisi. Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi, Cilt: 10 Sayı: 29/1, İlkbahar 2017.
• Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963). Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Planlar ve Programlar, Birinci Kalkınma Planı.
• Connor, E. O., Hynes, S. ve Chen, W (2020). Estimating the non-market benefit value of deep-sea ecosystem restoration: Evidence from a contingent valuation study of the Dohrn Canyon in the Bay of Naples. Journal of Environmental Management, Volume 275, 1 December 2020, 111180.
• Çelik, Ö. (2015). Kıyı Mevzuatı Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Gümrük ve Ticaret Dergisi, Sayı:6, sayfa:99-109.
• Derici, B. (2018). Bütünleşik kıyı Alanları Yönetiminin (BKAY) göl kıyılarında uygulanabilirliği: Eğirdir Gölü örneği. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2018.
• Eke, F. (1995). Kıyı Mevzuatının Gelişimi ve Planlama. T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Yayın no:77, Ankara.
• Ergürhan, E. (2008). Foça'da Kıyı Alanı Kullanımı ve Kıyı Kullanımı Bilincinin Değerlendirilmesi. T.C Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Coğrafya Öğretmenliği Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Türkiye.
• Erinç, S. (1973). Türkiye'nin şekillenmesinde neotektoniğin rolü ve jeomorfoloji - jeodinamik ilişkileri: Jeomorfoloji Dergisi, 5, 15 - 25.
• Erol, O. (1996). Türkiye’deki Kıyı Kullanım Sorunlarına Jeomorfolojik Yaklaşım. Ank. Üniv. Türk. Coğ. Araşt. ve Uyg. Merk., III. Coğrafya Sempozyumu Bildiri Özetleri, Ankara, 146-148.
• Ertek, A. (1996). Karadeniz Kıyılarımızdaki Ayçöreği Şekilli Koylarda Jeomorfoloji-İnsan İlişkileri. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, III. Coğrafya Sempozyumu, Ankara.
• Gary, A. ve Klee, A. (1999). The coastal environment: toward integrated coastal and marine sanctuary development. Prentice Hall, New Jersey.
• Gökalp Alıca, S. S. (2015). Çevrenin Korunmasına İlişkin İptal Davalarında Kişisel Menfaat Kavramı. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kasım-Aralık 2018, Sayı 139, ss. 165-220.
• Hervann, P. Y. ve Gascuel, D. (2020). Exploring the impacts of fishing and environment on the Celtic Sea ecosystem since 1950. Fisheries Research, Volume 225, May 2020, 105472.
• IPCC (2018). Sea Level Change Supplementary Material. https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/07/WGI_AR5.Chap_.13_SM.1.16.14.pdf (Erişim tarihi, 01.06.2021).
• İdari Yargı Mevzuatı (2019). 36. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara.
• İklimBU (2021). Deniz Seviyesinin Yükselmesi. http://climatechange.boun.edu.tr/deniz-seviyesinin-yukselmesi/ (Erişim tarihi:01.07.2021)
• İyimaya, O. (2011). Türkiye’de Arazi Yönetimine İlişkin Sorunlar. Panel, Arazi Yönetimi Çalıştayı, 26-27 Mayıs 2011, İstanbul.
• Keleş, R. (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi.
• Kırkık, K. P. (2010). Tarihi Süreç İçerisinde Kıyı Alanlarının Kamusal Kullanımına Kentsel Tasarım Yaklaşımları Haliç Örneği. T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Şehircilik Programı.
• Kıyı Kanunu (1984) <https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3621.pdf > e.t. 13/06/2021.
• Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik (1992). 03.08.1990 Tarihli ve 20594 Sayılı Resmî Gazete.
• Koçman, A. (1981). Yukarı Kura Nehri havzasının genel jeomorfolojik özellikleri ve evrimi : Jeomorfoloji Dergisi, 5.1 – 32.
• Ramsar (2011). Kyı Çizgisinin Sabitlenmesi&Fırtınadan Korunma. Sulak Alan Ekosistem Hizmetleri, https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/ramsar_3.pdf (e.t. 05.05.2021).
• Sayıştay Başkanlığı (2006). Kıyıların Kullanımının Planlanması ve Denetimi. Performans denetim Raporu, https://www2.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/diger/K%C4%B1y%C4%B1lar%C4%B1n%20Kullan%C4%B1m%C4%B1n%C4%B1n%20Planlanmas%C4%B1%20ve%20Denetimi%20Performans%20Denetimi%20Raporu.pdf> (e.t. 02/06/2021).
• Semenderoğlu, A. (1996). Kıyı alanlarının ekolojik turizm ve rekreasyon planlamasında fiziki coğrafya ve jeomorfolojik yöntemlerin önemi. Ank. Üniv. Türk. Coğ. Araşt. ve Uyg. Merk., III. Coğrafya Sempozyumu Bildiri Özetleri, Ankara, 146-148.
• Sesli, F. A. ve Akyol, N. (1999). Türkiye'de Kıyı Alanları Konusunda Geçmişten Günümüze Ulusal Mevzuat. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisliği Dergisi, 86, 101-111.
• Solmaz, S. (2017). Geçmişten Günümüze Türkiye Kıyı Politikaları ve Türkiye Kıyılarında Yaşanan Mülkiyet Sorunları. T.C. Çevre VE Şehircilik Bakanlığı, Uzmanlık Tezi.
• Solmaz, S. (2017). Geçmişten Günümüze Türkiye Kıyı Politikaları ve Türkiye Kıyılarında Yaşanan Mülkiyet Sorunları. https://webdosya.csb.gov.tr/db/strateji/editordosya/Selim_Solmaz-Uzmanlik_Tezi.pdf> (e.t. 19/05/2021).
• T.C. Anayasası (1982). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf, (e.t. 25/04/2021). Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (2020). Kadastro Dairesi Başkanlığı, Türkiye’nin Güncel Kadatro Durumu, https://www.tkgm.gov.tr/index.php/teftis-kb/faaliyet-raporlari (e.t. 04.04.2021).
• TDK (2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr (e.t.18/06/2021).
• Tırıl, A. (2006). Sulak Alanlar. Oran Yayıncılık, İzmir.
• Turoglu, H. (2019). Geomorphological Identification of Artificial Coasts: The Case of Diliskelesi (Kocaeli, Turkey). Journal of Geography-Cografya Dergisi, 11-27.
• Turoğlu, H. (2010). Alçak Kıyılarda Kıyı Kenar Çizgisi Problemi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu 2010, Afyon, Turkey, Bildiri Kitabı ss. 206-218.
• TÜİK (2021). Güncel nüfus ve GSMH bilgileri. http://www.TÜİK.gov.tr (e.t. 28/04/2021).
• Uçar, İ. (2016). İdare Hukukunda Kamu Gücü Ayrıcalığı Kavramı ve Bir Kamu Gücü Ayrıcalığı Olarak Hukuka Uygunluk Karinesi., Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XX, Y. 2016, Sa. 3
• Uğurlu, Ö. (2020). Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi Ekosistem Hizmetlerinin Ankara Kenti İçin Öneminin Değerlendirilmesi. Ankara Araştırmaları Dergisi. 2020; 8(1): 23-47 | DOI: 10.5505/jas.2020.46338.
• Uydur, H. A. (2012). İzmir-Foça Arasında Kıyı Gelişimi ve Kıyı Alanı Kullanımı. <https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp> (e.t. 13/06/2021).
• Uzun, B. ve Çelik, N. (2011). Kıyı Alanlarındaki Kamu Taşınmazlarının Yönetim Sorunları. 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, 21-23 Kasım 2011, Trabzon.
• WWF (2011). Ramsar Sulak Alan Özetleri. Sulak Alan Ekosistem Hizmetleri Giriş.
• WWF (2018). Türkiye’deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu. WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı). https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/wwf_turkiye_ramsar_alanlari_degerlendirme_raporu.pdf (e.t. 05.05.2021).
• Yardımcı, M. C. (2017). Kentsel kıyı alanlarında kıyıya kamu erişimini sağlama ölçütleri "Bakırköy, Yeşilköy-Yeşilyurt Kentsel Kıyı Bölgesi Örneğinde. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yargıtay (1997). Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 28/11/1997 tarih, E.1996/5, K.1997/3 https://www.hukuki.net/ictihat/Yargitay_Hukuk_Genel_Kurulu_IBK_1996_5.php>, e.t. 26/06/2021
• Yıldırım, T. (2010). İdari Yargı, 2. Baskı, Beta Yayını, 2010, s.387-393.