Efforts to foster agricultural entrepreneurship in the Ottoman Empire (1880-1914)

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: Özel Sayı - İnovasyon ve Girişimcilik, 48 - 66, 28.03.2025

Şefik Memiş

Öz

During the last period of the Ottoman Empire, serious efforts were made to increase agricultural production and productivity for the development of the country. Sultan Abdülhamid II was the one who made development in agriculture a state policy with his program of “creating a contemporary literature on agriculture, institutionalizing agricultural education and organizing agricultural fairs”. In this study, the formation phase of these three policies is discussed and agricultural practices during the reign of Abdülhamid II are analyzed. For this purpose, agricultural journals of the period, which are considered as primary sources in historical research methods, were used. Thus, it is presented that Abdülhamid II, to increase agricultural culture and agricultural entrepreneurship, published and supported the first Turkish agricultural journals and established a translation room to translate agricultural books in foreign languages. Similarly, the first solutions to the first entrepreneurial problems of Turkish agriculture are listed and an attempt is made to inspire today. Examples of the works of names such as Edhem Nejad, former governor Hüseyin Kazım Kadri, Hamdullah Emin Pasha and Rahmi Bey, Governor of the city of Aydın, who devoted their lives to increase entrepreneurship in the Ottoman Empire, were given. In summary; the study, which is original in terms of presenting a holistic perspective on the agricultural activities of the period through periodicals that best reflect the period, brings the concept of the Ottoman Agricultural Revolution to the agenda for the first time and invites us to think about the question of why these revolutionary efforts did not fully achieve their goals and the answers to it.

Anahtar Kelimeler

Agricultural Entrepreneurship, Turkish Agricultural History, Agriculture in the Ottoman Empire, Agricultural Journals

Osmanlı'da tarımsal girişimcilik oluşturma çalışmaları (1880-1914)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde ülkenin kalkınması için tarımsal üretimin ve verimliliğin artırılmasına yönelik ciddi çabalar sarf edilmiştir. Ziraatta kalkınmayı “çağdaş ziraat literatürü oluşturma, ziraat eğitimini kurumsallaştırma ve ziraat fuarları düzenleme” ekseninde devlet politikası haline getiren ise Sultan II. Abdülhamid olmuştur. Bu çalışmada adı geçen üç politikanın oluşum safhası ele alınarak, II. Abdülhamid dönemi tarım uygulamaları analiz edilmektedir. Bu amaçla, tarihsel araştırma yöntemlerinden birincil kaynak olarak nitelenen dönemin ziraat dergilerinden yararlanılmıştır. Böylece II. Abdülhamid’in tarım kültürü ve tarımsal girişimciliği artırmak için ilk Türk tarım dergilerini yayınlatıp desteklemesi, yabancı dildeki tarım kitaplarının çevrilmesi için tercüme odası kurdurması ortaya konmaktadır. Aynı şekilde Türk tarımının ilk girişimcilik sorunlarına getirilen ilk çözüm önerileri listelenip bugüne ilham verilmeye gayret edilmektedir. Çalışmada Osmanlı’da tarımsal girişimciliği artırmak için ömürlerini vakfeden Edhem Nejad, eski vali Hüseyin Kazım Kadri, Hamdullah Emin Paşa ve Aydın Valisi Rahmi Bey gibi isimlerin bu yöndeki çalışmalarından örnekler verilmektedir. Özetle; dönemi en iyi yansıtan periyodik yayınlar üzerinden dönemin ziraat faaliyetlerine bütüncül bir bakış açısı koyması bakımından özgün olma özelliği taşıyan bu çalışma; Osmanlı Tarım Devrimi kavramını ilk kez gündeme taşıyarak, bu devrimsel çabaların neden tam anlamıyla hedefe ulaşamadığı sorusunu ve bunun cevaplarını düşünmeye davet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal Girişimcilik, Türk Tarım Tarihi, Osmanlı’da Ziraat, Ziraat Dergileri, Müteşebbis Çiftçiler

Kaynakça

• Ferid, A. (1913, Mayıs Haziran). Mesud köyün mektebi. Yeni Fikir, 2(11), 341-345.
• Abdülhakim Hâris. (1913, 15 Eylül). Halil Hoca’nın çiftçiliği. Felahat, 1(13), 207-208.
• Belkıs İclal. (1912, 28 Ocak). Çiftçilik ve hanımlarımız. Yeni Fikir, 1(2), 38-43.
• Belkıs İclal. (1912, 12 Şubat). Macaristan’da ev kadınlığı ve ziraat tahsili. Yeni Fikir, 1(3), 65-69.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezâkir 40 tetimme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Edhem Nejad. (1913, 14 Nisan). O zengin ve mesud oldu. Toprak, 1(2), 38-40.
• Fehmi. (1885, 16 Şubat). İftitâh-ı kelam ve tahdis-i nimet. Ziraat ve Sınaat Tercüme-i Fünûn Odaları, 1(1), 2-4.
• Fehmi. (1870, 18 Şubat). Mukaddime. Hadîka, 1(1), 1-2.
• Georgeon, F. (2012). Sultan Abdülhamid. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hamdullah Emin. (1917, 11 Eylül). Çiftçiler Mecmuası’nın tutacağı meslek ve felah yolları. Çiftçiler Derneği Mecmuası, 1(1), 2-4.
• Hikmet Bey. (1914, 28 Mart). Çiftçi Halil Dayı. Felahat, 2(25), 386-388.
• Hikmet Bey. (1910, 10 Şubat). Düşündüklerimizden. Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, 3(18), 273-274.
• Kolay, A. (2013). Türk modernleşmesine sergilerin katkısı: 1909 Bursa sergisi örneği. A. Kolay (Ed), Türk modernleşmesi (s. 263-288) içinde. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Memiş, Ş. (2020a). Osmanlı ticaret seferleri uluslararası fuarlarda Osmanlılar 1851-1914. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Memiş, Ş. (2020b). Sultan II. Abdülhamid döneminde yerli üretimi teşvik politikası olarak imtiyazlar. Marmara Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 41(2), 453-472. https://doi.org/10.14780/muiibd.665740
• Orbay, K. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda tarımsal üretkenlik üzerine tetkikat ve notlar. Belleten, 81(292), 787-856. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/965111
• Sarıkaya M. (2017). Ziraat mektepleri, Kafdağı, 2(1), 24-37.
• Toprakzade. (1913, 28 Aralık). Bizde teşvikat-ı ziraiye şubesi var mı. Toprak, 16, 257-261.
• Toprakzade. (1880, 1 Mayıs). Mukaddime. Vasıta-i Servet, 1(1), 1-2.
• Toprakzade. (1881, 28 Temmuz). Ziraat Gazetesi, 1(2), 36.
• Toprakzade. (1881). Ashab-ı servetten bulunan gençlere acizane bir nasihat. Ziraat Gazetesi, 1(?), 214-216.