KAZAN TATAR EDEBİYATINDA AYAZ İSHAKİ VE GAZETECİLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 63 - 74, 01.07.2023

Alsou Kamalıeva , Muhammet Karataş

https://doi.org/10.47089/iuad.1290425

Öz

Köklü bir geçmişe sahip olan Kazan Tatar edebiyatı, bünyesinde geniş bir kültür zenginliği barındırmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde evrildiği dönemler dikkate alındığında muhtelif dönemlerde gelişim gösteren Kazan Tatar edebiyatı, Tatar halkının var olduğu andan itibaren tarih sahnesine çıkmıştır. Ortaya çıkış tarihi kesin yargılarla belirtilemese de geçmişinin çok eskilere dayandığı aşikârdır. Her toplum ve edebiyatta olduğu gibi Kazan Tatar edebiyatında da Tatar toplumunun sosyal, siyasal, ekonomik ve coğrafî şartları belirleyici özellik olmuştur. Rusya’da 19. yüzyılın özellikle ikinci yarısında cereyan eden hadiseler, halkın hareketlenmesine sebep olmuştur. Bu halk hareketleri Kazan Tatarlarını da etkilemiştir. Bu dönemden sonra ivme kazanan Kazan Tatar edebiyatında, halkın gelişim göstermesi ile edebî türlerin de geliştiği görülmüştür. İdealist aydınların büyük rol oynadığı bu gelişim döneminde önde gelen aydınlardan biri de Ayaz İshakî’dir. Her türde eser veren İshakî’nin, sanat anlayışında daima ön planda tuttuğu hedefi, halkın eğitim oranını arttırmak ve milliyetçi düşüncelerini yayıp Tatarların öz kimliklerine geri dönmelerini sağlamaktı. Her edebi türde olduğu gibi gazetecilik türünde de Ayaz İshakî’nin çalışmaları bulunmaktadır. Kendi döneminin siyasî meselelerine gösterdiği hassasiyeti, mücadeleye dayalı milliyetçi ve gelişime meyilli şahsiyeti, toplumsal olaylara gösterdiği reaksiyonunu en güzel yansıttığı alanlardan birisi de gazeteci kimliği olmuştur. Kazan Tatar edebiyatının en keskin temsilcilerinden Ayaz İshakî’nin yaşadığı dönemde gazetecilik, toplumun bilinçlendirilmesi ve haberdar edilmesi için oldukça önemli bir araçtır. Özellikle Rusya’nın Japonya yenilgisinden sonra yerel basında yayınlara izin vermesi, Ayaz İshakî’yi de harekete geçirmiş ve bu dönemden sonra gazeteciliğinin ilk örnekleri görünmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatar Edebiyatı, Ayaz İshakî, 19. Yüzyıl, Gazetecilik, Tatar Halkı, Rusya.

Kaynakça

• Gaynullin, M (1983). Tatarskaya Literatura XIX veka. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Garigullin B. (2018). Gayaza İshakî’nin Jurnalistik İşçenligi. İshakî ve XX Gasır başında Tatar Milli Yanarışı Halıkara Konferentsiya materiallları. S. 155-161
• Çelik, M. (2022). Kazan Tatar Edebiyatının İlk Kadın Romancısı Medine Malikova’nın Romancılığı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• İshakî G. (1906a). İzzatulla Bikmulla Dönür! (Гыйззәтле Бикмулла Кода!) https://isxaki.com/2022/11/24/bikmulla_koda/
• İshakî, G. (1906b). “Müsülman İttifakı” https://isxaki.com/2022/11/24/moselman_ittifagi/
• İshakî, G. (1906c). Muharrir Tarafından Bir- İki Sözcük. (Мөхәррир Тарафыннан Бер-Ике Сүз) https://isxaki.com/2022/11/24/moharrirden_ber_ike_suz/
• İshakî, G. (2013). Eserler. “Gazetecilik İşinde Yigirmi Biş Yıl”. C.10, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. S. 216-238 Kamalieva, A. (2009a). Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî (1. Baskı ). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kamalieva A. (2009b). 19. Yüzyilin İkinci Yarısında Kazan Tatar Edebiyatı ve Maarifetçilik Hareketi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 10, Sayı: 16, 2009/1
• Kanlıdere, A. (2011). Radikal Sosyalizmden Milliyetçiliğe: Kazanlı Ayaz İshakî'nin (1878-1954) Fikrî Serüveni. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 24, İstanbul 2011, 63-94
• Yarullina, Ramile (2000). Gayaz Ishakıy İcatı, Kazan: Tatar Devlet Gumanitar Institutı Neşriyatı.
• Yarullina Yıldırım, R. (2021). “Kazan Tatar Edebiyatında Tarihî Roman Türü Üzerine”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi Turkish World Journal of Language and Literature, Sayı/Issue: 52 (Güz-Spring 2021) – Ankara.
• Zaripova Çetin, Ç. (2006). Tatar Edebiyatının Gelişimi, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 9, 138-151.
• Zaripova Çetin, Ç. (2018). XX. yüzyıl Kazan Tatar Edebiyatı. Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı, İstanbul: Kesit, 569-824.