Edebiyatta Grotesk Kavramı: Friedrich Dürrenmatt’ın Die Physiker Adlı Tiyatro Oyunu ve Çevirisi

Yıl 2023, Sayı: 49, 201 - 224, 21.06.2023

Meltem Kılıç Arsun Uras

https://doi.org/10.26650/sdsl2022-1202104

Öz

Öz
Çelişkili kavramların iç içe geçtiği bir güldürü biçimi olan grotesk, ilk olarak Batı’da ortaya çıkar. Başta güzel sanatlar alanında kullanılan bir tür olsa da sonraları dünya yazın dizgesinde önemli bir role sahip olur ve Batı dışında yazın dizgelerini de etkiler. Ülkemize çeviri yoluyla tanıtılmış bu türün en önemli temsilcilerinden biri olan, bu kavramı hem resimlerinde hem de tiyatro oyunlarında adeta yücelten ve tüm özelliklerini başarıyla sergileyen İsviçreli yazar ve ressam Friedrich Dürrenmatt’ın grotesk öğelerle bezeli iki perdelik oyunu Die Physiker’ın Türkçe çevirisini ele almak ve grotesk’in erek dil ve kültüre yansımasını tartışmak bu çalışmanın başlıca hedefidir. Bu doğrultuda, çevirmen Mustafa Tüzel’in 2005 yılında Türkçeye aktardığı çeviri eserdeki kararları Gideon Toury’nin Erek Odaklı Çeviri Kuramına göre incelenmiş, normlar sayesinde çeviri sürecinde alınan kararlar anlaşılır kılınmaya çalışılmış ve söz konusu çevirinin Türk edebiyat dizgesinde üstlendiği işlev sorgulanmıştır. Bununla birlikte, çalışmanın konusu olan grotesk kavramı ve özellikleri, Dürrenmatt’ın hayatındaki yeri ve önemiyle birlikte ele alınmış, Die Physiker adlı tiyatro oyunu ve çevirisi üzerinden tartışılmıştır. İzlenen bu yolla hedeflenen amaç, yazarın dünyaya bakış açısının olduğu kadar karakterinin de grotesk’e eğilimli olduğunu göstermek, bu türle olan yakın ilişkisinin grotesk eserler yaratmada en büyük yardımcılardan biri olabileceği üzerine dikkat çekmektir. Burada ayrıca belirtilmelidir ki, çalışma ‘sahnelenebilirlik’ kavramı üzerinden değerlendirilmemiştir, zira incelenecek eserin eldeki baskısı edebiyat okurları için düzenlenmiş bir baskıdır.

Anahtar Kelimeler

Friedrich Dürrenmatt, Die Physiker, Grotesk, Gideon Toury, Edebiyat Çevirisi

The Concept of the Grotesque in Literature: Friedrich Dürrenmatt’s Play The Physicists and Its Turkish Translation

Öz

The grotesque is a form of humor in which contradictory concepts are intertwined and first emerged in the West. Although initially a genre used in the fine arts, it later played an important role in world literature and influenced non-Western literature. The main purposes of this study are to examine the Turkish translation of Die Physiker (The Physicists), a two-act play with grotesque elements written by the Swiss author and painter Friedrich Dürrenmatt, one of the most important representatives of this genre to be introduced to Türkiye through translation who glorified this concept in both his paintings and plays and successfully displayed all its features, and to discuss the reflection of the grotesque in the target language and culture. To this end, the study analyzes the translation decisions of translator Mustafa Tüzel in his 2005 translation and questions the function of this translation in the Turkish literary system. The concept of the grotesque and its characteristics are discussed alongside its place and importance in Dürrenmatt’s life through the play Die Physiker and its translation. The aims here are to show how the author’s character is as prone to the grotesque as his view of the world and to draw attention to the fact that his close relationship with this genre can be a great help in creating grotesque works. The study does not evaluate the work through the concept of performability due to the present edition of the examined work being intended for literary readers.

Anahtar Kelimeler

Friedrich Dürrenmatt, The Physicists, the grotesque, Gideon Toury, literary translation

Kaynakça

• Bahtin, M. (2019). Rabelais ve Dünyası (Ç. Öztek, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Bassnett, S. (2002). Translation Studies. Translating Dramatic Texts (pp. 123-135). Taylor and Francis e-Library. google scholar
• Dickson, P. (2017). Wie der Glaube den Atheisten Dürrenmatt pragte. https://www.ref.ch/news/wie-der glaube-den-atheisten-duerrenmatt-praegte/, Son erişim tarihi: 05 Aralık 2020. google scholar
• Dürrenmatt, F. (1995). Konularım (G. Aytaç, Çev.). Ankara: Gündoğan Yayınları. google scholar
• Dürrenmatt, F. (1998). Die Physiker. Zürih: Diogenes. google scholar
• Dürrenmatt, F. (2005). Fizikçiler (M. Tüzel, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Gökberk, Z. (2013). Hayat Tanrı’nın insanlara bahşettiği en büyük armağandır. https://defnesumanblogs.com/ tag/zahide-gokberk/, Son erişim tarihi: 12 Nisan 2021. google scholar
• Informationen zu Leben und Werk. https://www.duerrenmatt.net/stoffbegriff/, Son erişim tarihi: 30 Kasım 2020. google scholar
• Kayser, W. (1960). Das Groteske in Malerei und Dichtung. Münih: Rewohlt. google scholar
• Knapp, G. (1993). Friedrich Dürrenmatt. Stuttgart: J.B. Metzler. google scholar
• Özyer, N. (1994). Edebiyat Üzerine. Ankara: Gündoğan Yayınları. google scholar
• Salihoğlu, B. (2016). Gülmeden Grotesk Etkiye, İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, 47-59. google scholar
• Stolze, R. (2013). Çeviri Kuramları (E. Durukan, Çev.). İstanbul: Değişim Yayınları. google scholar
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2019). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları. google scholar
• Toury, G. (2008). Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü. Mehmet Rıfat (Haz.), Çeviri Seçkisi II, Çeviri(bilim) Nedir? içinde (s.149-164). İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Uğur, V. (2009). 1980 Sonrası Türk Edebiyatında Popüler Roman. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Weber, U. (2020). Friedrich Dürrenmatt. Eine Biographie. Zürih: Diogenes. google scholar
• Yazıcı, M. (2010). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual. google scholar
• Yücel, F. (2007). Tarihsel ve Kuramsal Açıdan Çeviri Edimi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Yürek, H. (2008). Türk Romanında Modernist Etkinin Boyutları. GÜ Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 28, Sayı 1, 187-202. google scholar