Doğu Toros Petroglifleri: Tırşin Yaylası ve Çevresi

Yıl 2018, Sayı: 21, 21 - 41, 20.12.2018

Hale Tümer

Öz

Tarihöncesi dönemden itibaren farklı teknikler ile kaya üzerine ya da mağara duvarlarına yapılmış kaya resimleri dünyanın birçok bölgesinde görülmektedir. Son yıllarda yoğunlaşan çalışmalar ile birlikte Anadolu’daki kaya resimlerinin sayısı da artmaktadır. Hem kültürel hem de bilişsel bağlamda incelenen kaya resimleri yapılış sebepleri, sembolizma, tarihlendirme gibi hususlarda tartışılmaya devam etse de, önemli bir kültür belirteci olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple kaya resimlerinin, tarihöncesi dönemleri halen Anadolu’nun geri kalanına kıyasla az bilinen Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki niteliği ve dağılımı,  özellikle bölge kronolojisine sağlayabileceği katkılar açısından oldukça önemlidir. Bu bağlamda, bu çalışma şimdiye dek az araştırılmış bir bölge olan Van Gölü Havzasının güney kısmını içeren ve Toros Dağ sırasına bağlı olan Van-Hakkari dağlık bölgesine yoğunlaşmaktadır. Çalışma kapsamında bölgedeki kaya resimlerinin bir kısmı belgelenmiş ve  yeni kaya resmi örnekleri tespit edilmiştir. Bu makalede, Tırşin Yaylası ve çevresi ayrıca Baltutan Köyü’nde yer alan çizim tekniği (petroglif) ile yapılmış kaya resimleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaya Sanatı, Petroglif, Tırşin Yaylası, Doğu Toroslar, Van-Hakkari Dağlık Bölgesi

Kaynakça

• Anati, E. 1968 “Anatolia’s Earliest Art”, Archaeology, vol.21, (1): 22 – 35.
• Aubert M., Brumm A., Ramli M., Sutikna T., Saptomo E.W., Hakim B., Morwood M.J., van den Bergh G.D., Kinsley L., Dosseto A., 2014 “Pleistocene cave art from Sulawesi, Indonesia”, Nature, 514: 223-227.
• Bednarik, R. G. 2002“The Dating of Rock Art: a Critique” Journal of Archaeological Science 29, 11: 1213-1233.
• Belli O. 2005 “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yeni Keşifler: Sinek Çayı Kayaaltı Sığınağı Resimleri”, Arkeoloji ve Sanat, 120: 1-16.
• Binandeh A., 2016“Looking at Rock Art in Northwest of Iran”, International Journal of Archaeology. Special Issue: Rock Art, Handmade Architecture, Historical Archaeology, vol. 4, No. 1-1: 12-17.
• Bingöl A. 2016 Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kaya Üstü Resimleri, Sutad 39: 347-355.
• Bostancı E.Y. 1959 “Research on the Mediterranean Coast of Anatolia A New Palaeolithic Site at Beldibi Near Antalya” Anatolia, IV: 129-178.
• 1971 “Adıyaman Çevresinde Proto-Solutreen ve Adıyamaniyen Paleolitik Kültürler Üzerinde Bir Araştırma”, Antropoloji Dergisi, 5: 47-52.
• Ceylan A. 2008“Kağızmanda Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1: 73-92.
• Clottes, J. - Lewis-Williams D. 2007”Paleolithic Art and Religion”, A Handbook of Ancient Religions, Ed J. R.Hinnells, Cambridge University Press, Newyork, 7-46.
• Devlet, E. - Devlet M. 2002 “Siberian Shamanistic Tock art”, Spirits and Stone; Shamanism and Rock Art in Central Asia and Siberia, Ed. Andrzej Rozwadowski, Maria M. Kośko, Instytut Wschodni UAM, Ponzan, 120-136.
• Farajova, M., 2011“Gobustan, Rock Art Cultural Landscape”, Adoranten, Scandinavian Society for Prehistoric Art, Underslös, Sweden, 41-66.
• Freh, W. - Uyanık, M., 1957 “Hakkari-Sat Dağlarında, Gevaruk Vadisi İçinde Bulunan Kaya Resimleri Hakkında Tebliğ”, Belleten, XXI, 84: 619-625.Garfinkel Y. 2003 Dancing at the Dawn of Agriculture, Austin: Texas University Press.
• Girginer S. - Durukan M. 2017 “Mersin/Gülnar Akyapı Mağarası’nda bulunan Prehistorik Kaya Resimleri”, Olba, XXV: 1-15.
• Günaşdı Y., 2016 “Doğu Anadolu Kaya Resimleri Işığında Doyumlu Kaya Panoları”, Sutad, 39: 391-407.
• Kayci O.H. – Ünlü Y. – Ateş S. 2018 “Mersin’in Mağara Resimleri: Anadolu’nun Elleri” Magma 35: 80-95.
• Kılıç, S., 2006 “Van’da Tarihöncesi Çağlar (Prehistorya)” Ed. S. Kılıç, Van 2006 Kültür ve Turizm Envanteri I Tarihsel Değerler, Van Valiliği Yayını, İstanbul, 55-61.
• Kökten K. 1952“Anadolu’da Prehistorik Yerleşme Yerleri ve 1944-48 Yıllarında Yapılan Tarih öncesi Araştırmaları”, IV. Türk Tarih Kongresi, IX, 5: 195- 209.
• Kökten K. 1962 “Maraş ve Antalya Vilayetlerinde Süreli Diptarih Araştırmaları Hakkında Kısa Bir Rapor”, Türk Arkeoloji Dergisi, 11-1: 40-41.
• Leroi-Gourhan, A. 1967Treasures of Prehistoric Art, New York: Harry N. Abrams.
• Mailland F., 2015“Ritual ibex hunting in the rock art of the Near East”, XXVI Valcamonica Symposium Centro Camuno di Studi Preistorici, Capo di Ponte, 159-162.
• Marshack A, 1997 “Paleolithic Image Making and Symboling in Europe and the Middle East: A Comparative Review”, Beyond Art: Pleistocene Image And Symbol, Ed. M. W. Conkey, O. Soffer, D. Stratmann, Nina G. Jablonski, Memoirs of the California Academy of Sciences, Number 23, University of California Press, Berkeley, 53-92.
• Otte, M. - Yalçınkaya, I. - Leotard, J.M. - Kartal, M. - Bar-Yosef, O. -Kozlowski, J. -Lopez-Bayon, I - Marshack, A., 1995“The Epi Paleolithic Of Öküzini Cave (SW Anatolia) And Its Mobiliary Art”, Antiquity, 69: 931-944.
• Özdoğan, M. 1967 1967 yılı Van - Hakkari Araştırma Gezisi Yayınlanmamış Raporu.
• Özdoğan, M. 2000 “Van-Hakkari Bölgesi Yüzey Araştırması” Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, ed., O., Belli, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Ankara, 298-299.
• Özdoğan, M. 2004 “The Neolithic and Highlands of Eastern Anatolia”, Ed. by A. Sagona, View From the Highlands. Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, Ancient Near Eastern Studies, Supplement 12, Peeters Press, 23-34.Rafifar J. 2007 “Some indications of shamanism in Arasbaran rock carvings”, Documenta Praehistorica, XXXIV: 203-213
• Saraçoğlu, H. 1956 Doğu Anadolu cilt I, Maarif Basımevi, İstanbul.
• Soydan E. - Korkmaz F. 2013 “Batman’da Yeni Bir Keşif: Deraser (Arık) Mağara Resimleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/6: 665-686.
• Tümer H. 2017 Van-Hakkari Dağlık Bölgesi Kaya Resimleri, İstanbul Üniversitesi, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• Uyanık, M. 1968a“Van-Hakkari Sınırında Tırşin Yaylasında Bulunan Kaya Resimleri Hakkında”, Belleten 125: 93-103.
• Uyanık, M. 1968b “Le incisioni rupestri di Tirisin, Anatolia”, Bollettino del Centro Camuno di Studi Preistorici III: 133-148.
• Uyanık, M. 1970 “Nuovi ritrovamenti di Tirisin-Alm”., I VCS, Simposio Internazionale d’Arte Preistorica 1968, 291-294.
• Uyanık, M.1974 Petroglyphs of South - Eastern Anatolia, Akademische Druck und Verlagsanstalt, Graz.
• Uyanık, M. 1978 “Ricerche preistoriche nell'anatolia sud-orientalen” Bollettino del Centro Carnuno di Studi Preistorici V: 159-74.
• Von Petzinger, G. 2009 Making the abstract concrete: The place of geometric signs in french upper palaeolithic parietal art (doctoral dissertation), University of Victoria, Victoria BC, Canada.
• Werness, Hope B. 2006 Continuum Encyclopedia of Animal Symbolism in World Art, Continuum Newyork.
• Whitley, D., 2001 Handbook of Rock Art Research, AltaMira Press, Walnut Creek, CA.
• Whitley, D., 2011 Introduction to Rock Art Research, Second Edition, Routledge.
• http://www.ifrao.com/interpretation-of-rock-art/
• http://ughtasarrockartproject.org.