Keban Projesi: Ağın Hoşrik Mevki ve Kalecikler Kurtarma Kazılarına Yeni Bir Bakış

Yıl 2018, Sayı: 21, 124 - 153, 20.12.2018

Nilgün Coşkun

Öz

Ağın (Elazığ), kuzeyde
Kemaliye (Eğin) ile Erzincan Ovası’na, batıda da Arapkir yolu ile Malatya
Ovası’na açılan önemli bir alandır. Karasu ile Murat nehirleri, Keban
Barajı’nın yapımından önce Ağın’da birleşerek Fırat’ı oluşturmaktaydılar. Keban
Baraj Gölü alanının doğusundaki verimli Altınova Bölgesi, büyük boyutlu ve
merkez karakterli höyükleri ile diğer alanlara göre daha yoğun çalışmalara
sahne olmuştur. Bununla birlikte Keban Baraj Alanının batıya açılan Ağın
çevresinde daha sınırlı ölçüde çalışmalar yapılmıştır.

Keban Projesi kapsamında
Ağın bölgesinde 1968 ve 1972 yılları arasında Prof. Dr. Ümit Serdaroğlu
başkanlığında Hoşrik Mevki, Kalecikler Höyüğü, Kilise Yazısı ve Kalaycık’ta
kazılar yapılmıştır. Ancak bu kazıların buluntuları, yayınlanamadan Elazığ
Müzesi depolarında kalmıştır. Bu çalışmada Kalecikler Höyüğü ve Hoşrik Mevki
buluntularının ilk tanıtım ve değerlendirmesi sunulmaktadır.

            Bu çalışmanın sonucunda Hoşrik Mevki ile Kalecikler
Höyüğü arasında tarihsel gelişim açısından tam bir benzerlikten bahsedebiliriz.
Her iki yerleşim de, Elazığ-Malatya bölgesinin tarihsel sürecini paylaşmış
görünmektedir. Keban Bölgesi’nin batısındaki bu merkezlerin, ne tür bir
yerleşim modeli içinde yer aldığı, Yukarı Fırat Havzası yerleşimleri içindeki
önemi ancak tüm malzemenin değerlendirilmesi ile mümkün olacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Yukarı Fırat Havzası, Keban Projesi, Ağın, Çanak Çömlek

Kaynakça

• Abay, E., Die Keramik der Frühbronzezeit in Anatolien mit “Syrischen Affinitäten”, Mümster, 1997
• Algaze, G., “Period IV: The Middle-Late Part of the Early Bronze Age”, Town and Country In Southeastern Anatolia, Vol. II: The Stratigraphic Sequence at Kurban Höyük, (Ed. G. Algaze), Chicago, 1990, 311-368.
• Bartl, K., “Eastern Anatolia in the Early Iron Age”, Migration und Kulturtransfer, (ed. R. Eichmann- H. Parzinger), Bonn, 2001, 383-410.Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük 1981 Dönemi Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara,1983, 89-93
• Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Kazıları-1982”, Kazı Sonuçları Toplantısı, V, Ankara, 1984, 113-116
• Bilgi, Ö., “Köşkerbaba Höyük Kazısı, 1979”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, Seri I-Yayın: 3, Ankara, 1987, 189-217.
• Blaylock, S., R., “Iron Age Pottery from Tille Höyük, South-Eastern Turkey, Preliminary Information on the Pottery of the Iron Age”, Altertumskunde des Vorderen Orients Archäologische Studien zur Kultur und Geschichte des Alten Orients (Eds. A. Hausleiter, A. Reiche), Band 10, Münster, 1999, 263-286
• Braidwood, R., J.,- Braidwood, L., S., Excavations in the Plain of Antioch I: The Earlier Assemblages Phases A-J, Chicago, 1960.
• Coşkun, N., “Middle and Neo-Assyrian Periods at the Harran Plain in Southeastern Anatolia: In the Light of Survey”, 9. International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Basel, 9-13 June 2014, 2016, 1375-1392.
• Çilingiroğlu, A. “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış”, Kazı Sonuçları Toplantısı XIV- I, Ankara, 1993, 469-492
• Darga, M., “Şemsiyetepe Kazıları 1981 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara, 1983, 55-62
• Darga, M., “Şemsiyetepe Kurtarma Kazıları 1982 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, V, Ankara, 1984, 91-96
• Darga, M., “Şemsiyetepe Kazıları 1984 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, VII, Ankara, 1986, 119-129
• Di Nocera, G., M., “Die Mittelbronzezeit Keramik von Arslantepe: einige Vorläufige Bemerkungen”, Between the Rivers and Over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicate, (Eds. M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae, M. Mellink), Roma, 1993
• Di Nocera, G., M., Arslantepe VIII, Die Siedlung Der Mittelbronzezeit von Arslantepe, Roma, 1998
• Duru, R., Keban Projesi Değirmentepe Kazısı 1973, Ankara, 1979
• Erdem, Ü., A., “Regional Variations in Iron Age Grooved Pottery in Eastern Anatolia”, Anatolian Iron Ages VII, (Eds. A. Çilingiroğlu- A. Sagona), 2012, 113-131.
• Ertem, H., “Han İbrahim Şah Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara, 1972, 75-79.
• Ertem, H., “Korucutepe Kazısı, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 6, Ankara, 1979, 33-43.
• Esin, U., “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, Ankara, 1970, 147-173.
• Esin, U., “Tülintepe Kazısı, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, Ankara, 1976, 119-134.
• Esin, U., (a) “Tülintepe Kazısı, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 6, Ankara, 1979, 115-127.
• Esin, U., (b) “Tepecik Kazısı, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 6, Ankara, 1979, 79-95.
• Esin, U., “Tepecik Kazısı, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 7, Ankara, 1982, 71-119.
• Esin, U., “Değirmentepe Kazısı, 1979”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, Seri I-No: 3, Ankara, 1987, 89-117.
• Fischer, F., Die Hethitische Keramik Von Boğazköy, Berlin, 1963
• Frangipane, M., “The Late Chalcolithic/EB I Sequence at Arslantepe. Chronological and cultural remarks from a frontier site”, Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires. From the Euphrates to the Caucasus: Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998, 2000, 439-471.
• Gates, M., H., “Dating tje Hittite Levels at Kinet Höyük: a Revised Chronology”, Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie, Voraussetzungen-Probleme-Neue Ansätze, Internationaler Workshop (İstanbul, 26-26 November 2004), Byzas 4, D. P. (Eds. Mielke, U-D. Schoop, J. Seeher), 393-311, 2006, İstanbul
• Griffin, E., E., “The Middle and Late Bronze Age Pottery”, Korucutepe 3, (Ed. M. N. Van Loon), Amsterdam, 1980, 3-109
• Hauptmann, H., “Norşun-Tepe Historische Geographie und Ergebnisse der Grabungen 1968/69”, Istanbuler Mitteilungen,19/20, Tübingen 1969/1970, 21-78.
• Hauptmann, H., “Norşun-Tepe 1968 Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara, 1970, 103-131.
• Hauptmann, H., “Norşun Tepe Kazısı, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara, 1971, 71-91.
• Hauptmann, H., “Norşun Tepe Kazısı, 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 4, Ankara, 1974, 71-83.
• Hauptmann, H., “Norşuntepe Kazıları, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, Ankara, 1976, 41-60.
• Hauptmann, H., “Norşuntepe Kazıları, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 7, Ankara, 1982, 15-71.
• Işıklı, M., “Erzurum Bölgesi’nde Karaz Kültürü’nün Başlangıcı Son Dönem Araştırmalarının Genel Bir Değerlendirmesi”, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, (Eds. B. Can, M. Işıklı), İstanbul, 2007, 325-350
• Işıklı, M., Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, İstanbul, 2011
• Karaca, Ö., “Pirot Höyük 1982 Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, V, Ankara, 1984, 103-107
• Konyar, E., “Old Hittite Presence in the East of the Euphrates in the Light of the Stratigraphical Data from İmikuşağı (Elazığ)”, Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie, Voraussetzungen-Probleme-Neue Ansätze, Internationaler Workshop (İstanbul, 26-26 November 2004), Byzas 4, (Eds. D. P. Mielke, U-D. Schoop, J. Seeher), 333-349, 2006, İstanbul
• Korbel, G., Die Spätbronzezeitliche Kermaik von Norşuntepe, Hannover, 1985.
• Koşay, H., Z., Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri III-No: 1, Ankara, 1976.
• Marro, C., La Culture du Haut-Euphrate au Bronze Ancien. Essai d’interprétation ápartir de la céramique peinte de Keban (Turquie), İstanbul, 1997
• Marro, C., “Eastern Anatolia in The Early Bronze Age”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE), (Eds. G. McMahon, S. Steadman), 2011, 290-307
• Maziar, S., “Settlement Dynamics of the Kura-Araxes culture: An Overview of the Late Chalcolithic and Early Bronze Age in the Khoda Afarin Plain”, Paléorient, 41.1, 2015, 25-36
• Müller, U. “Die eisenzeitliche Keramik des Lidar Höyük”, Altertumskunde des Vorderen Orients Archäologische Studien zur Kultur und Geschichte des Alten Orients (Eds. A. Hausleiter, A. Reiche), Band 10, Münster, 1999, 405-433.
• Müller, U., “Norşuntepe and Lidar Höyük. Two Examples for Cultural Change During the Early Iron Age”, Anatolian Iron Ages V, (Eds. A. Çilingiroğlu- G. Darbyshire), Ankara, 2005, 107-114.
• Özdoğan, M., Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara, 1977.
• Özfırat, A., “A survey of Pre-classical Sites in Eastern Turkey. Fourth Preliminary Report: The East Shore of Lake Van”, Ancient Near Eastern Studies, XLIV, 2007, 113-140.
• Palumbi, G., “Red-Black Pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian Relationships Around the Mid-Fourth Millenium B.C.”, Ancient Near Eastern Studies, 40, 2003, 80-134.
• Roaf, M., Schachner, A., “The Bronze Age Transition in the Upper Tigris Region: New Information from Ziyaret Tepe and Giricano”, Anatolian Iron Ages V, (ed. A. Çilingiroğlu- G. Darbyshire), Ankara, 2005: 115-123.
• Russell, H., F., Pre-Classical Pottery of Eastern Anatolia, Based on a survey by Charles Burney of sites alaong Euphrates and araund Lake Van, BAR International Series 85, 1980
• Sagona, A., Sagona, C., “Excavations at Sos Höyük, 1998 to 2000 Fifth Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies, XXXVII, 2000, 57-127
• Schoop, U-D., “Hittite Pottery: A Summery”, Insights into Hittite History and Archaeology, H. Genz, D. P. Mielke (Eds.), Peeters, 2011, 241-275
• Serdaroğlu Ü., “1969 Ağın ve Kalaycık Kazıları”, Türk Arkeoloji Dergisi, XVII-2, Ankara, 1969, 185-210
• Serdaroğlu Ü., (a) “1968 Ağın ve Kalaycık Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara, 1970, 29-40.
• Serdaroğlu Ü., (b) “1968 Ağın ve Kalaycık Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Şekiller, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara, 1970.
• Serdaroğlu Ü., “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara, 1971, 23-26.
• Serdaroğlu, Ü., “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara, 1972, 7-23.
• Serdaroğlu, Ü., “Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 4, Ankara, 1974, 13-25.
• Sevin, V. “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara, 1986, 279-300Sevin, V., “İmikuşağı Kazıları, 1986”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IX-1, Ankara, 1988, 299-333
• Sevin, V., “The Early Iron Age in the Elazığ Region and the Problem of The Mushkians”, Anatolian Studies, 41, 1991, 87-97Sevin, V., İmikuşağı I, Ankara, 1995
• Sevin, V., “İmikuşağı Kazılarının Işığında Habur Seramiğinin Kuzey Yayılımı”, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi Bildiriler, Ankara, 1998, 383-393
• Sevin, V., “Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu”, Belleten, LXVIII, 2004, 354-386Umurtak, G., Korucutepe II, 1973-1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çağı Çanak Çömleği, Ankara, 1996
• Uzunoğlu, E., “İmamoğlu Kazıları 1984 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, VII, Ankara, 1986, 181-201.
• Uzunoğlu, E., “Malatya-İmamoğlu Höyüğünde 1985 Yılı Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, VIII, Ankara, 1987, 213-229.
• Van Loon, M., “Korucu Tepe Kazısı, 1969”, Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara, 1971, 47-71.
• Whallon, R., Sönmez, K., “Keban Su Birikim Alanı Yüzey Araştırması”, 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-Yayın: I, Ankara, 1970, 1-13.
• Xnkikyan, O. S. Syunik During the Bronze and Iron Ages, 2002
• Yalçın, G., H., Die Karaz Keramik von Tepecik Ostanatolien, İstanbul, 2012