Gürgürbaba Hill: Lower and Middle Paleolithic sites, Erciş-Van

Yıl 2018, Sayı: 21, 76 - 104, 20.12.2018

İsmail Baykara Berkay Dinçer Serkan Şahin

Öz

This research is aimed to reveal
fossil humans and to understand the dispersals of early hominins from Africa to
Eurasia. It has been understood that the province of Van is located at an
archaeologically key position. Geographically, the Eastern Anatolia is a
critically important natural land bridge to Eurasia in the Paleolithic period
in terms of the study of migration movements of early hominins from Eastern
Anatolia to Eurasia or vice versa. In this context, a large number of stone
tools (lithic artifacts) are dated to the Paleolithic Period, those have been
identified during the researches carried out in Van Province. The research has
been concentrated at Gürgürbaba Hill in the north of Ulupamir Village of Erciş
district. In this project, we have analyzed the technological and typological
features of the lithic remains belonging to Palaeolithic which were revealed
during the intensive survey of Gürgürbaba Tepesi and were obtained important
results with OSL dating techniques, regarding the layers of the site.
Gürgürbaba Tepesi has been identified as a late Acheulian assemblage that
includes hand axes, large flakes and blades, large cutting tools, Levallois and
non-Levallois products, plain flakes and blades. As a result, it is understood
that the site has been settled by the Palaeolithic humans from the middle of
the Middle Pleistocene (Oxygen isotope 12). The lithic remains from Gürgürbaba
Tepesi show similar features with the assemblages from the Levant and southern
Caucasus in the late Acheulian period. 

Anahtar Kelimeler

East Anatolia, Van, Paleolithic, OSL dating

Gürgürbaba Tepesi: Alt ve Orta Paleolitik Dönem Buluntu Yerleri, Erciş-Van

Öz

Anadolu’daki fosil insan
varlığını ve insanların Afrika’dan Avrasya’ya yayılım alanlarını ortaya koymaya
yönelik gerçekleştirilen araştırmada, Van İlinin arkeolojik açıdan kilit bir
noktada yer aldığı bilimsel anlamda da elde edilen bulgularla ortaya
konulmuştur. Coğrafi olarak Doğu Anadolu Bölgesi, Avrasya’ya açılan doğal bir
kara köprüsüdür ve Paleolitik dönemlerde insanların Doğu Anadolu’dan Avrasya’ya
veya tam tersi yönde olan göç hareketlerinin incelenmesi açısından kritik bir
öneme sahiptir. Bu kapsamda Van İlinde gerçekleştirilen araştırmalarda
Erciş’in, Ulupamir Köyü’nün hemen kuzeyinde yer alan ve Gürgürbaba Tepesi olarak
isimlendirilen alanda Paleolitik Çağ’a ait çok sayıda yontmataş alet tespit
edilmiştir. Bu proje kapsamında Gürgürbaba Tepesi buluntu alanında yoğun yüzey
araştırması sonucunda tespit edilen ve Paleolitik Döneme tarihlenen
buluntuların teknolojik ve tipolojik özellikleri ortaya çıkarılmış ve OSL
tarihlendirme teknikleriyle buluntu alanının tabakalarına ilişkin önemli
sonuçlar elde edilmiştir. Gürgürbaba Tepesinin Paleolitik dönem kalıntıları
arasında el baltaları, iri yonga ve dilgileri, iri kesici aletleri, Levallois
olan ve olmayan yongalama ürünleri, düz yonga ve dilgi kalıntılarıyla
teknolojik olarak Alt Paleolitik dönemin geç Acheulian dönemine ait olduğunu
tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu kanıtlar ışığında, Gürgürbaba Tepesi’nin
Orta Pleistosen dönemin ortalarından itibaren (Oksijen izotop 12) Paleolitik
dönem insanları tarafından iskan edildiği düşünülmektedir. Burada
tespit edilen yontmataş aletlerin, Geç Acheulian dönemde Levant ve Güney
Kafkasya’daki örneklere benzer olduğu ortaya çıkarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Van, Paleolitik, OSL tarihlendirmesi

Kaynakça

• Akköprü, E., D. Mouralis, A. -K. Robin, C. Kuzucuoğlu, M. K. Erturaç. 2017 Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi, Türkiye Jeoloji Bülteni 60/1: 49-61.
• Arsebük, G. 1998 Yarımburgaz Mağarası, Pleistosen arkeolojisi ile ilgili son çalışmalara 1997 gözüyle özet bir bakış, TÜBA-Ar 1: 9-25.
• Arslan M. 1994 Mineralogy, Geochemistry, Petrology and Petrogenesis of the Meydan-Zilan (Erciş-Van, Turkey) Area Volcanic Rocks, Unpublished Phd thesis, Department of Geology and Applied Geology, University of Glasgow.
• Bar-Yosef, O. 1998 Early colonizations and cultural continuities in the Lower Paleolithic of western Asia, M. D. Petraglia, R. Korisettar, R. (eds.), Early Human Behaviour in Global Context: The rise and diversity of the Lower Paleolithic record, London: 221-279.
• Bar-Yosef, O. 2000 The Middle and Early Upper Paleolithic in Southwest Asia and Neighboring Regions, O. Bar-Yosef, D. Pilbeam (eds.), The Geography of Neanderthals and Modern Humans in Europe and The Greater Mediterranean, Cambridge: 130-156.
• Bar-Yosef, O., A. Belfer-Cohen, D. S. Adler. 2006 The Implications of the Middle-Upper Paleolithic Chronological Boundary in the Caucasus to Eurasian Prehistory, Anthropologie XLIV/1: 49-60.
• Bar-Yosef, O., L. Meignen 1992 Insights into Levantine Middle Paleolithic Cultural Variability,H. L. Dibble, P. Mellars, (eds.), The Middle Paleolithic: Adaptation, Behavior and Variability, Philadelphia: 163-182.
• Baumler, M., J. D. Speth 1993 A Middle Paleolithic Assemblage from Kunji Cave, Iran. H. L. Dibble, D. I. Olszewski (eds.), The Paleolithic Prehistory of The Zagros-Taurus, Philadelphia: 1-75.
• Baykara İ., S. M. Mentzer, M.C. Stiner, Y. Asmerom, E. Savaş Güleç, S. L. Kuhn 2015 The Middle Paleolithic Occupations Of Üçağızlı II Cave (Hatay, Turkey): Geoarcheological And Archeological Perspectives, Journal Of Archaeological Science: Reports 4: 409–426.
• Baykara, İ., S. L. Kuhn, D. Silibolatlaz-Baykara 2016 Mousterian Lithic Assemblages of Merdivenli Cave, Merditerrannean Archaeology and Archaeometry 16/1: 101-115.
• Baykara İ., B. Dinçer, S. Şahin, E. Koç, D. Baykara, İ. Özer, M. Sağır 2016 2014 Yılı Van İli Neojen ve Pleistosen Dönemleri Yüzey Araştırması, Araştırma Sonuçları Toplantısı 33/2: 539-552.
• Baykara İ., B. Dinçer, S. Şahin, D. Baykara, İ. H. Bolkan 2017 2015 Yılı Van İli Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması, Araştırma Sonuçları Toplantısı 34/1: 295-314.
• Bigazzi G., E. Dompnier, J. C. Hadler Neto, G. Poupeau, E. Vulliez 1998 A reactor intercalibration for fission track dating and uranium micromapping. International Journal of Radiation Applications and Instrumentation. Part D. Nuclear Tracks and Radiation Measurements, 15: 755-757.
• Bigazzi G., Z. Yeğingil, T. Ercan, M. Oddone, M. Özdoğan 1997 Doğu Anadolu'daki obsidiyen içeren volkaniklerin "Fizyon Track" yöntemiyle yaş tayini, Türkiye Jeoloji Bülteni 40/2: 57-72.
• Bordes F., 1961 Typologie du Paléolithique ancien et moyen, Paris.
• Chataigner, C., A. Akın, O. Aras, 2014 Kuzeydoğu Anadolu Obsidiyen Kaynaklarının Tespitine Yönelik Yüzey Araştırmaları, H. Kasapoğlu, M. A. Yılmaz (eds.), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara: 589-604.
• Chevalier, T., K. Özçelik, M.-A. de Lumley, B. Kosem, H. de Lumley, I. Yalçınkaya, H. Taşkıran 2015 The endostructural pattern of a Middle Pleistocene human femoral diaphysis from the Karain E site (Southern Anatolia, Turkey), American Journal of Physical Anthropology 157: 648-658.
• Cohen, V. Y., V. N. Stepanchuck 1999 Late Middle and early Upper Paleolithic evidence from the east European plain and Caucasus: a new look at variability, interactions, and transitions, Journal of World Prehistory 13: 265-319.
• Crew, H.L. 1976 The Mousterian Site of Rosh Ein Mor, A. E. Marks (ed.), Prehistory and Paleoenviroments in the Central Negev, Israel. Volume I. The Advat/Aqev Area, part I, Dallas: 75- 112.
• Dibble, H. L., J. S. Holdaway 1993 The Middle Paleolithic Industries of Warwasi, H. L. Dibble, D. I. Olszewski (eds.), The Paleolithic Prehistory of The Zagros-Taurus, Philadelphia: 75-101.
• Doronichev, V. 2000 Lower Paleolithic occupation of the Northern Caucasus, D. Lordkipanidze, O., Bar-Yosef, M. Otte (eds.), Early Humans at the Gates of Europe, Proceedings of the first international symposium, Dmanisi, Tbilisi (Georgia), September 1998, Liège: 67–77.
• Doronichev, V. 2008 The Lower Paleolithic in Eastern Europe and the Caucasus: A Reappraisal of the Data and New Approaches, PaleoAnthropology 2008: 107-157.
• Doronichev V., L. Golovanova 2010 Beyond the Acheulian: A view on the Lower Paleolithic occupation of Western Eurasia, Quaternary International 223-224: 327-344.
• Güleç E., F. C. Howell, T. White, M. Karabıyıkoğlu 2002 Anadolu’da İlk İnsan İzleri: Dursunlu, Antropoloji 15: 79-90.
• Güleç, E., T. White, S. L. Kuhn, İ. Özer, M. Sağır, H. Yılmaz, F. C. Howell 2009 The Lower Pleistocene lithic assemblage from Dursunlu (Konya), central Anatolia, Turkey, Antiquity 83: 11-22.
• Gilead D. 1970 Handaxe industries in Israel and the Near East, World Archaeology 2/1: 1-11.
• Golovanova, L.V., V. B. Doronichev 2003 The Middle Paleolithic of the Caucasus, Journal of World Prehistory 17/1: 71-140.
• Kuhn S. L., G. Arsebük, F. C. Howell 1996 The Middle Pleistocene Lithic Assemblage From Yarımburgaz Cave, Turkey, Paléorient 22/1: 31-49.
• Kuhn, S. L. 2002 Paleolithic Archeology in Turkey, Evolutionary Anthropology 11: 198-210.
• Kuhn S. L., B. Dinçer, N. Balkan-Atlı, M. K. Erturaç 2015 Paleolithic occupations of Göllü Dağ, Central Anatolia, Turkey, Journal of Field Archaeology 40/5: 581-602.
• Kobayashi, K., A. Sagona, 2008 A Survey of Obsidian Sources in the Provinces of Erzurum, Erzincan, Rize and Bitlis, 2006, Araştırma Sonuçları Toplantısı 25/2: 185-196.
• Koenigswald, W., C. Lindenau, W. T. Santel 2010 Ecological significance of the small mammal fauna from Yarımburgaz cave (Turkish Thrace). F. C. Howell, G. Arsebük, S. L. Kuhn, M. Özbaşaran, & M. C. Stiner (Eds.), Culture and biology at the crossroads: The Middle Pleistocene record of Yarımburgaz cave (Thrace, Turkey), İstanbul: 73-92.
• Kolpakov E. M. 2009 The Late Acheulian Site of Dastadem-3 in Armenia, Paleoanthropology 2009: 3-31.
• Lebatard, A.-E., M. C. Alçiçek, P. Rochette, S. Khatib, A. Vialet, N. Boulbes, D. L. Bourlès, F. Demory, G. Guipert, S. Mayda, V. V.Titov, L. Vidal, H. de Lumley 2014 Dating the Homo erectus bearing travertine from Kocabas (Denizli, Turkey) at at least 1.1 Ma. Earth and Planetary Science Letters 390, 8–18.
• Meignen, L., 1998 Hayonim cave lithic assemblages. in The context of the near eastern Middle Paleolithic A preliminary report, T. Akazawa, K. Aoki, O. Bar-Yosef (eds.), Neanderthals and Modern Humans in Western Asia, New York: 165-180
• Minzoni-Déroche A. (ed.) 1987 Le Paléolithique du bassin du Nizip, İstanbul.
• Minzoni-Déroche A. (ed.) 1989 Gaziantep’te Prehistorik Araştırma 1987 Misyonunun Hazırlık Sonuçları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 6: 591–594.
• Moncel M. H, M. Arzarello, E. Boëda, S. Bonilauri, B. Chevrier, C. Gaillard, H. Forestier, L. Yinghua, F. Sémah, V. Zeitoun 2016 The assemblages with bifacial tools in Eurasia (first part). What is going on in the West? Data on western and southern Europe and the Levant, Comptes Rendus Palevol (baskıda) : 1-16.
• Okuldaş C., Üner S. 2013 Alaköy Fayı’nın Jeomorfolojik Özellikleri ve Tektonik Etkinliği (Van Gölü Havzası-Doğu Anadolu), Yerbilimleri, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni. 34(3):161-176.
• Otte, M., I. Yalçınkaya, H. Taşkıran, J. K. Kozlowski, O. Bar-Yosef, P. Noiret. 2015 The Anatolian Middle Paleolithic: New Research at Karain Cave. Journal of Anthropological Research 51/4: 287-299.
• Otte, M., I. Yalçınkaya, J. K. Kozlowski, O. Bar-Yosef, I. L. Bayon, H. Taşkıran 1998 Long-term technical evolution and human remains in the Anatolian Palaeolithic. Journal of Human Evolution 34: 413-431.
• Özer İ., İ. Baykara 2009 Anadolu'da Bilinen En Eski Taş Aletler, Bilim ve Teknik 42/497: 65-69.
• Shea, J. 2003 The Middle Paleolithic of the east Mediterranean Levant, Journal of World Prehistory 17/4: 313-394.
• Slimak, L., S. L. Kuhn, H. Roche, D. Mouralis, H. Buitenhuis, N. Balkan-Atlı, D. Binder, C. Kuzucuoğlu, H. Guillou 2008 Kaletepe Deresi 3 (Turkey): Archaeological evidence for early human settlement in Central Anatolia, Journal of Human Evolution 54: 99-111.
• Şaroğlu F., Y. Yılmaz 1991 Geology of the Karliova region; intersection of the North Anatolian and East Anatolian transform faults. Bulletin Technical University Istanbul 44: 475-493.
• Şengör A. M. C. 1979 The north Anatolian transform fault: its age, offset and tectonic significance. Journal of the Geological Society 136: 269-282.
• Şengör A. M. C., W. S. F. Kidd 1979 Post collisional tecto- nics of the Turkish-Iranian plateau and a comparison with Tibet. Tectonophysics 55: 361-376.
• Şengör A. M. C., Y. Yılmaz 1981 Tethyan evolution of Turkey; a plate tectonic approach. Tectonophysics 75: 181-241.
• Taşkıran, H. 2008 Réflexions sur l'acheuléen d'Anatolie. L'anthropologie 112:140-158.
• Taşkıran, H. 2017 The distribution of Acheulean culture and its possible routes in Turkey, Comptes Rendus Palevol (baskıda).
• Taşkıran H., K. Özçelik, G. Kartal, Y. Aydın, B. Fındık, H. Bulut, E. Erbil, M. B. Kösem 2016 2015 Yılı Karain Mağarası Kazıları, Kazı Sonuçları Toplantısı 38/1: 521-539.
• Tillier A., B. Arensburg, B. Vandermeersch, M. Chech 2003 New human remains from Kebara Cave (Mount Carmel). The place of the Kebara hominids in the Levantine Mousterian fossil record, Paléorient 29/2: 35-62Yalçınkaya, I., M. Otte, O. Bar-Yosef, J. Kozlowski, J. M. Leotard, H. Taşkıran 1992 Karain 1991, Recherches paléolithique en Turquie du sud: rapport provisoire, Paléorient 18: 109-122.
• Yalçınkaya, I., M. Otte, O. Bar-Yosef, J. Kozlowski, J. M. Leotard, H. Taşkıran 1993 The excavations at Karain Cave, southwestern Turkey: an interim report. H. L. Dibble, D. I. Olszewski (eds.), The Paleolithic Prehistory of The Zagros-Taurus, Philadelphia: 101-118.
• Yalçınkaya I., Taşkıran H., Özçelik K. Kösem M.B. 2011 2009 Yılı Karain Mağarası Kazıları, Kazı Sonuçları Toplantısı 32/3: 22-36.
• Yılmaz Y., F. Şaroğlu, Y. Güner 1987 Doğu Anadolu'da Solhan (Muş) Volkanitlerinin Petrojenetik İncelenmesi, Yerbilimleri 14: 133-163.