İç Batı Anadolu Neolitik-Kalkolitiğine Dair Yeni Bulgular: Düzkışla Höyük, Uşak

Yıl 2020, Sayı: 23, 1 - 40, 08.01.2021

Mehmet Ali Yılmaz

https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.760308

Öz

Neolitik yaşam biçiminin dağılımı ve yayılımını anlamak son yüzyılın önemli araştırma konularından birisidir. Araştırmalar, başlangıçta ‘çekirdek’ bölgenin dışında tutulan Anadolu’nun, yerleşik yaşama ve yiyecek üretimciliğine geçiş süreçlerinde kilit rollerden birini oynadığını göstermiştir. Bu makalede ele alınan Düzkışla Höyüğü 2019 yılında Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) çalışmalarında tespit edilmiş olup İç Batı Anadolu Neolitik Çağıyla ilgili çeşitli bilgiler vermektedir. Alandan elde edilen zengin buluntu topluluğu, bölgelerarası karşılaştırmalar yapmaya ve prehistorik dönemlerde bölgenin çevre kültürlerle olan ilişkileriyle ilgili çıkarımlara ulaşılmasına imkân tanımaktadır. Kıyı Ege, Göller Bölgesi, İç Anadolu ve Kuzeybatı Anadolu’nun tam kesişme noktasında yer alan Uşak, Neolitik Dönemde Anadolu’nun farklı bölgeleri arasındaki iletişim ve etkileşim ağlarının oluşmasında ve gelişmesinde önemli bir rol oynamış olmalıdır. Kapsamlı değerlendirilen Geç Neolitik- Erken Kalkolitik Çağ Düzkışla Höyük buluntuları, erken çiftçi yaşam biçiminin yerel karakterini ve bölgeler arası kültürel ilişkilerin boyutunu göstermesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Neolitik, Kalkolitik, Yüzey araştırması, İç Batı Anadolu, Uşak

Destekleyen Kurum

Uşak Üniversitesi ve Türk Tarih Kurumu Başkanlığı

Proje Numarası

-

Teşekkür

Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi’nin (UPDAP) arazi çalışmaları sırasında destek ve yardımlarını gördüğüm Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Uşak Müze Müdürlüğü’ne, Uşak Üniversitesi ve Türk Tarih Kurumu Başkanlığı’na, tüm sezonlarda yer alan UPDAP ekip üyeleri ile makalenin oluşması sırasında bilgi, tecrübe ve yardımlarını esirgemeyen Çiler Çilingiroğlu ile Rainer M. Czichon’a teşekkür ederim.

New Insights Regarding the Neolithic-Chalcolithic of the Inner-West Anatolia: Düzkışla Höyük, Uşak

Öz

Understanding the distribution and expansion of the Neolithic way of life was one of the important research topics of the last century. Studies demonstrated that Anatolia, which was originally excluded from the 'core' region, plays a key role in the transition from hunter-gatherers to settled life and food production. This article focuses on Düzkışla Höyük, which was discovered during the Uşak Protohistoric Period Survey Project (UPDAP) in 2019 and which provides various informations about the Neolithic Age of Western Anatolia. A rich collection of smallfinds from the site allows for cross-regional comparisons and conclusions about the region's relationship with its surrounding cultures during prehistoric times. Being on the crossroads of the Aegean coast, the Lakes Region, Central and Northwest Anatolia, Uşak must have played an important role in the formation and development of communication and interaction networks in the Neolithic Period. The finds of Late Neolithic-Early Chalcolithic Age from Düzkışla Höyük, which are evaluated extensively, point on the local character of the early farmer’s way of life on the one hand and the extent of cultural relations between the regions on the other.

Anahtar Kelimeler

Neolithic, Chalcolithic, Survey, Inner-West Anatolia, Uşak

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abay, E. (2011). Preliminary Report on the Survey Project of Çivril, Baklan, Çal Plains in the Upper Meander Basin. Southwest Anatolia, Ancient Near Eastern Studies, 48, 1-87. google scholar
• Atasoy, A. (2017). Uşak Atlası. Kayseri. google scholar
• Baird, D., Fairbairn, A., Martin, L. & Middleton, C. (2012). The Boncuklu Project. The Origins of Sedentism, Cultivation and herding in Central Anatolia. M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations &New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 219-244). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Bilgi, Ö. (1980). Yeni Bulunmuş Eserlerin Işığı Altında Anadolu’da Bronz Çağı Öncesi İnsan Figürleri Hakkında Yeni Gözlemler. Belleten XLIV, 173, 1-24. google scholar
• Bilgi, O. (2012). Anadolu’da İnsan Görüntüleri: Klasik Çağ Öncesi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Çilingiroğlu, A., Çevik, Ö. & Çilingiroğlu, Ç. (2012). Ulucak Höyük. Towards Understanding the Early Farming Communities of Middle West Anatolia: Contribution of Ulucak, M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations &New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 139-175). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Çilingiroğlu, Ç. (2005). The Concept of “Neolithic package”: Consediring its Meaning and Applicability. Documenta Praehistorica XXXII, 1-13. google scholar
• Çilingiroğlu, Ç. (2012). The Neolithic Pottery of Ulucak in Aegean Turkey. Organization of production, interregional comparisons and relative chronology. BAR International Series 2426. google scholar
• Çilingiroğlu, Ç. (2017). The Aegean Before and After 7000 BC Dispersal: Defining Patterning and Variability. Neo-Lithics 1/16, 32-41. google scholar
• Çilingiroğlu, Ç., Uhri, A., Dinçer, B., Baykara, İ., Çakırlar, C., Turan, D., Dinçerler, E. ve Sezgin, E. (2018). Kömür Burnu: İzmir-Karaburun’da Çok Dönemli Bir Prehistorik Buluntu Alanı. Arkeoloji Dergisi, XXIII, 65-90. google scholar
• Dedeoğlu, F. (2014). Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimlerinin Materyal Kültür ve İskân Düzeni Bağlamında Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 33-56. google scholar
• Dedeoğlu, F. & Ozan, A. (2016). What Happened in Inland Southwestern Anatolia before 5500 BC?: A Review of the Archaeological Evidence from the Selcen-Örenarası Settlement. OLBA, 24, 1-30 google scholar
• Dedeoğlu, F., Baysal, H.H., Ozan, A., Konakçı, E. ve Temür, B. (2017). Ekşi Höyük 2015 Yılı Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 38 (2). İçinde (s. 389-402), Ankara: İsmail Aygül Ofset Matbaacılık. google scholar
• Dedeoğlu, F., Baysal, H.H., Ozan, A., Konakçı, E. ve Temür, B. (2018). Ekşi Höyük 2016 Yılı Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 39 (1). İçinde (s. 553-568), Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Matbaa Tesisleri. google scholar
• Deniz, M., Ayaydın, A. ve Kahraman, A. (2014). Banaz’da Ulaşım Faaliyetleri. M. Ertürk- A. Uzun-Şevki Danacıoğlu (Ed.). Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (s. 400-409). Balıkesir. google scholar
• Derin, Z. (2012). Yeşilova Höyük, M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations &New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 177-195). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Derin, Z., Ay, F. ve Caymaz, T. (2009). İzmir’in Prehistorik Yerleşimi-Yeşilova Höyüğü 2005-2006 yılı Çalışmaları. Arkeoloji Dergisi XIII (2009/1), 7-58. google scholar
• Duru, R. (1994). Kuruçay I. 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Duru, R. (1996). Bademağacı Höyüğü (Kızılkaya) Kazıları 1993 Yılı Çalışma Raporu. Belleten LX -229, 783-800 (14 Levha ile birlikte). google scholar
• Duru, R. (2007). Göller Bölgesi Neolitiği. Hacılar-Kuruçay Höyüğü-Höyücek-Bademağacı Höyüğü. M. Özdoğan-N. Başgelen (Ed.). Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, yeni kazılar, yeni bulgular içinde (s. 331-360). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Duru, R. (2012). The Neolithic of the Lakes Region. Hacılar-Kuruçay Höyük-Höyücek-Bademağacı Höyük, M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations & New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 1-65). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Duru, R. ve Umurtak, G. (2005). Höyücek. 1989-1192 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Duru, R. ve Umurtak, G. (2019). Bademağacı Höyüğü Kazıları. Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri I/Excavations at Bademağacı Höyük. The Neolithic and Early Chalcolithic Settlements. İstanbul: Ege Yayınları. google scholar
• Efe, T. (1995). “İçbatı Anadolu’ da İki Neolitik Yerleşme: Fındık Kayabaşı ve Akmakça. A. Erkanal ve diğerleri (Ed.). İ. Metin Akyurt ve Bahattin Devam Anı Kitabı. Eski Yakın Doğu kültürleri Üzerine İncelemeler içinde (s. 105-114). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Efe, T., Türkteki, M., Sarı, D. ve Fidan, E. (2015). Bilecik ili 2013 Yılı Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı 32 (1), içinde (s. 495-504). Ankara. google scholar
• Fidan, E. ve Küçükaydın, H. (2019-2020) Fikirtepe Kültürü’nün Öncesi: Bilecik Bahçelievler. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, Haberler 45, 96. google scholar
• Galik, A. & Horejs, B. (2011). Çukuriçi Höyük-Various Aspects of its Earliest Settlement Phase. Raiko KrauB (Ed.), Beginnings-New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin. Papers of the International Workshop 8th-9th April 2009, İstanbul içinde (s. 83-94). Rahden/Westf.: Leidorf. google scholar
• Hodder, I. (2012). Renewed Work at Çatalhöyük, M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations & New Research. Vol. 3, Central Turkey içinde (s. 245-277). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Horejs, B. (2012). Çukuriçi Höyük. A Neolithic and Bronze Age Settlement in the Region of Ephesos. M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations & New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 117-131). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Horejs, B. (2017). ÇukuriçiHöyük 1. Anatolia and the Aegean from the 7th to the 3rdMillennium BC. Vienna: Austrian Academy of Science Press. google scholar
• Horejs, B. & Milic, B.-Ostmann, F.-Thanheiser, U.-Weninger, B.-Galik, A. (2015). The Aegean in the Early 7th Millennium BC: Maritime Networks and Colonization. Journal of World Prehistory, 28, 289-330. google scholar
• Kara, H. (2010). Banazİlçesinin Coğrafyası, Konya. google scholar
• Koçak, Ö. (2015). Afyonkarahisar İli ve İlçeleri ile Uşak İli Sivaslı İlçesi 2013 Yılı Yüzey Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 32 (1) içinde (s. 355-374). Gaziantep. google scholar
• Koçak, Ö. ve Bilgin, M. (2010). Afyonkarahisar’da İki Önemli Son Neolitik/İlk Kalkolitik Dönem Yerleşme Yeri: Eyice ve Pani Höyük. TÜBA-AR, 13, 23-38. google scholar
• Koçak, Ö. ve Bilgin, M. (2012). İçbatı Anadolu Bölgesinde Geç Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağa Ait Yeni Yerleşmeler. Höyük, 5, 1-10. google scholar
• Koçak, Ö. ve Bilgin, M. (2013). Afyonkarahisar Üçin Buluntuları Işığında Batı Anadolu Prehistoryası Üzerine Yeni Gözlemler. ADALYA, XVI, 31-48. google scholar
• Korfmann, M.O., Dedeoğlu, F. ve Erdalkıran, M. (2007). Ulucak Höyük Neolitik Dönem Sapan Taneleri, G. Umurtak-Ş. Dönmez- A. Yurtsever (Ed.). Refik Duru’ya Armağan içinde (s. 41-59). İstanbul: Ege Yayınları. google scholar
• Mahasneh, H. M. & Bienert, H.D. (1999). Anthropomorphic Figurines from the Early Neolithic Site of eş-Şifiye (Jordan). Zeitschrift de Deutschen Palastina-Vereins, (1953-)115/2, 109-126. google scholar
• Mellaart, J. (1954). Preliminary report on a survey of pre-classical remains in southern Turkey. Anatolian Studies, 4, 175-239. google scholar
• Mellaart, J. (1961). Early Cultures of the South Anatolian Plateau. Anatolian Studies, 11, 159-184. google scholar
• Mellaart, J. (1970). Excavations at Hacılar. Edinburgh: Edinburgh University Press. google scholar
• Milic, M. (2016). A question of scale? Connecting communities through obsidian exchange in the Neolithic Aegean, Anatolia and Balkans, B. Molloy (Ed.), Of Odysseys and Oddities: Scales and modes of interaction between prehistoric Aegean societies and their neighbours, Sheffield Studies in Aegean Prehistory, içinde (s. 97-123). Oxford. google scholar
• Obladen-Kauder, J. (1996). Die Kleinfunde aus Ton, Knochen undMetall, Demircihüyük IV: Die Kleinfunde. B., Mainz am Rhein. google scholar
• Oy, H. (2017). Uşak İli’nde Bulunan Neolitik ve Kalkolitik Bir Yerleşim: Altıntaş Höyük. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 337-358. google scholar
• Oy, H. (2019). Banaz’da İki Son Neolitik/İlk Kalkolitik Çağ Yerleşimi: Ada Höyük ve Mercimeklik, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 16-41. google scholar Özbaşaran, M. (2013). Orta Anadolu’nun Neolitikleşme Sürecinde AŞIKLI. Colloquium Anatolicum, XII, 1-14. google scholar
• Özbaşaran, M. ve Cutting, M. (2007). Orta Anadolu’da Neolitik Çağ, Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, Vor 12000 Jahren in Anatolien- die altesten Monumente der Menschheit /12.000 Yıl Önce Anadolu- İnsanlığın En Eski Anıtları. İçinde (s. 457-466). Karlsruhe: Badisches Landesmuseum. google scholar
• Özdoğan, M. (2010). Westward Expansion of the Neolithic Way of Life: Sorting the Neolithic Package into Distinct Packages, P. Matthiae, F. Pinnock, L. Nigro, N. Marchetti (Ed.), Proceedings of the 6th International Congress on theArchaeology of the AncientNearEast, May, 5th - 10th 2008, “Sapienza”-Universita di Roma, Volume I, içinde (s. 883-897). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
• Özdoğan, M. (2011). Archaeological Evidence on the Westward Expansion of Farming Communities from Easternd Anatolia to the Aegean and the Balkans. Current Anthropology, 52/4, 415-S430. google scholar
• Özdoğan, M. (2018). Marmara Denizi ve Neolitik Yaşam Biçiminin Anadolu’dan Avrupa’ya Aktarımı/ The Sea of Marmara and the Transmission of Neolithic Way of Life from Anatolia to Europe. TINA 10-Denizcilik Arkeolojisi Dergisi/Maritime Archaeology Periodical 10, 9-30. google scholar
• Sağlamtimur, H. (2012). Neolithic Settlement of Ege Gübre. M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New Excavations &New Research. Vol. 4, Western Turkey içinde (s. 197-225). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Sarı, D. & Akyol, Ş. (2019). The Early Neolithic pottery of Keçiçayiri and its place in the North-western Anatolian Neolithisation process, Documenta Praehistorica, XLVI, 138-156. google scholar
• Seeher, J. (1987). Demircihüyük: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978 /BandIII,1, Die Keramik 1: A. Die Neolitische und Chalkolitische Keramik; B. Die Frühbronzezeitliche Keramik der alteren Phasen (bis Phase G). Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern. google scholar
• Sherratt, A. (2004). Fractal Farmers: Patterns of Neolithic Origin and Dispersal, J. Cherry- C. Scarre-S. Shenan (Ed.), Explaining the social change: studies in honour of Colin Renfrew, içinde (s. 53-63). McDonald Institute for Archaeological Research. google scholar
• Söyler, Ş., Taşkıran, H., Czichon, R.M., Özçelik, K., Polat, S., Yılmaz, M. Ali, Erbil, E., Türker, M. ve Dağcı, D. (2018). Uşak Banaz Sürmecik Paleolitik Kazısı-2016, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, (s. 281-391), Ankara. google scholar
• Thissen, L. (2010). The Neolithic-Chalcolithic sequence in the SW Anatolian Lakes Region. Documenta Praehistorica, XXXVII, 269-282. google scholar
• Yalçınlar, İ. (1955). Banaz Çayı Havzası ve Uşak Civarında Bünye ve Morfoloji Araştırmaları. Türk Coğrafya Dergisi, 13-14, 57-89. google scholar
• Yılmaz, M. Ali (2019). Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) 2017 Yılı Sonuçları (İlk Sezon). Araştırma Sonuçları Toplantısı 36 (2), içinde (s. 425-452), Ankara. google scholar
• Yılmaz, M. Ali, Czichon, R. M., Deniz, M., Dülger, H., Akın, S., Nacar, A., Söyler, A., Çelik, H. ve Yiğit, F. (2019). Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması (UPDAP) 2018 Yılı Sonuçları, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37 (2), içinde (s. 435-468), Ankara. google scholar